سن افیولیتها در زون سنندج- سیرجان و حاشیه خرد شده زاگرس

مسئله سنی افیولیتها نخست از دو دیدگاه اصلی مطرح است: 1- سن تشکیل اجزاء مختلف مجموعه افیولیتی 2- سن جایگیری زمین ساختی مجموعه های مذکور. در این مقاله مراد و مقصود ما فقط دیدگاه اول یعنی سن تشکیل اجزاء مختلف مجموعه های افیولیتی را دنبال می کند. دراین خصوص بایستی گفت که مجموعه های افیولیتی زون سنندج- سیرجان و حاشیه خرد شده آن را می توان تشکیل شده از دو جزء اصلی دانست. الف- پیکره های بسیار ضخیم الترامافیک- مافیک با یافته مشخص دگرگونی. این جزء از افیولیتها قدیمی ترین اجزاء مجموعه افیولیتی را تشکیل داده و بطور مشخص از دونیت- هارزبورژیت- لرزولیت- پیروکسنیت- ورلیت و گابروهای مختلف تشکیل شده است. در این مجموعه با آنکه ساختها و بافتهای ماگمایی هنوز قابل رویت است و از روی آنها به پدیده های حاکم بر زمان تشکیل ماگمایی آنها می توان پی برد ولی بافته های حاکم بر آنها عموماٌ تکتونیکی و دگرگونی بوده و اساساٌ به حالت جامد و در درجات حرارت و فشار بسیار بالا (رخساره گرانولیت) شکل گرفته است.پیکره های مذکور در قاعده مجموعه های دگرگونی پالئوزوئیک قرار داشته و مطالعه ساختها و بافتها در سطوح تماس آن با کمپلکس های دگرگونی مبین آن است که این مجموعه ها در فازهای اولیه شکل گیری و تولد ژئوسینکلینال زون سنندج- سیرجان در پالئوزوئیک زیرین از تفریق گدازه های بسیار ضخیم الترامافیک بوجود آمده اند. مجموعه های پالئوزوئیک زیرین تا پرمین بر روی آنها قرار گرفته و جملگی در فاز کوهزایی کیمرین چین خورده و دگرگون شده اند. شواهد و دلایل زمین شناختی بسیاری در مناطق نیریز، اسفندقه، تکاب، شاهین دژ و غیره دال بر برجا بودن (Authochtonous) این قسمت از افیولیتها و تعلق آنها به زیرترین قسمت کمپلکس های دگرگونی زون سنندج- سیرجان دارد. سن تشکیل این بخش از افیولیتها به احتمال بسیار قوی سیلورین اردویسین و احتمالاٌ بخش هایی نیز به کامبرین و پرکامبرین فوقانی تعلق دارد. این قسمت از مجموعه های افیولیتی در موارد بسیاری در زمانهای مختلف (عمدتاٌ کرتاسه بالایی و ائوسن زیرین) یا به صورت سفره های رو راندگی یا بصورت توده هایی با ساخت دیاپیری (گنبدی) در زون آمیزه رنگین نوار خرد شده زاگرس جا گرفته اند.
ب- مجموعه آذرین- رسوبی که عمدتاٌ از گدازه های بالشی، رادیولاریت، آهک های پلاژیک رسوباتی از نوع فلیش ها و Turbidite و دایک های دیابازی و گابرو و معادل دگرگون شده تمامی آنها که به صورت مجموعه گلوکوفان شیستها از آن یاد می شود اساساٌ تعلق به یک پریود زمانی از تریاس بالایی تا کرتاسه بالایی دارند و بطور قطع و یقین بعد از مجموعه اول تشکیل شده اند. زیرا فعالیت ماگمایی عمده ای که به این مجموعه ویژگی خاص داده است قطعاٌ مجموعه الترا مافیکی- مافیکی قبلی راقطع نموده است. شواهدی که دال بر قدیمی بودن بخش اول افیولیت دارد از اینرو اهمیت دارد که نشان می دهد که بخش های زیرین پوسته جامد زمین در زون سنندج سیرجان و احتمالاٌ بقیه ایران مرکزی را سنگ های الترامافیک- مافیک تشکیل می دهد و این مطلب در تعیین مسائل ژئو دینامیکی تشکیل آمیزه های افیولیتی همچنین در ارائه الگوهای زمین ساخت بزرگ مقیاس از اهمیت بسیار ویژه ای برخوردار است.