شناسایی خطواره های موجود در دشت زابل با استفاده از داده های ماهواره ای
| دسته | تکتونیک |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و ششمین گردهمایی علوم زمین |
| تاريخ برگزاری | ۱۴ اسفند ۱۳۸۶ |
چکیده :
دشت زابل، بخشى از بلوک هیلمند مى باشد. این دشت نسبت به مناطق مجاور خود در ایران حالت فرو افتاده داردکه یاداور فرونشست هریرود در افغانستان میبا شد. بدلیل اینکه این منطقه چندان مورد بررسى قرار نگرفته است از چند وچون زمین شناسى آن اطلا عى در دست نیست. بطور قطع سطح این دشت اکثرا پوشیده از آبرفتها وبادرفتهای جوان وکواترنر مى باشد. با توجه به مطالعه دورسنجى انجام شده، وجود ۳ خطواره F۱،F۲ و F۳ در این منطقه براى اولین بار محرز گشت که هر ۳ اینها آبرفتهاى جوان وکواترنر را قطع کرده اند. خطواره F۱ روند شمالى –جنوبى دارد وقوسى شکل مى باشد و به صورت راستگرد عمل کرده است. خطواره F۲ که در نزدیکى مرز ایران و افغانستان ودر خاک ایران قرار دارد، روند شرقى –غربى داردو به صورت چپگرد عمل کرده است. خطواره F۳ که بخشى از آن در ایران وبخشى در خاک افغانستان مى باشد، روند شمال شرق- جنوب غرب دارد وعملکرد آن راستگرد میباشد.
اسماعیل زاده، ابراهیم*، دانشجوی کارشناسی ارشد تکتونیک، دانشگاه سیستان و بلوچستان e_esmaeilzade@yahoo.comخطیب، محمد مهدی، استادیار گروه زمین شناسی دانشگاه بیرجند
مقدمه :
پهنه مورد مطالعه در شرق ایران ودر گوشه شمالی استان سیستان وبلوچستان واقع شده است. موقعت جغرافیایی منطقه °31 تا ′30 °31 عرض شمالی و′48 °60 تا ′45 °61 طول شرقی می باشد. حداکثر ارتفاع منطقه 1278 متر در گوشه شمالی و حداقل ارتفاع آن 477 متر در بستر دریاچه هامون صابری می باشد. این منطقه از طرف شمال و شرق به کشور افغانستان، از طرف غرب به کوههای پاترگی وملکدون واز طرف جنوب به دشت هامون هیرمند(در نقشه 4گوش هامون ) محدود شده است. بجز یک برونزد ولکانیکی کوچک(کوه خواجه )سطح این دشت از نهشته هایآبرفتی جوان پوشیده شده است که ضخامت زیادی دارند و به همین دلیل از چند وچون زمین شناسی آن اطلاعی در دست نیست(شکل1)
بحث :
کاربرد داده های ماهواره ای
شناخت گسلهای کاری در مناطقی با پتانسیل جنبش که توسط نهشته های جوان کواترنری پوشیده شده اند و آثار آنها پیدا نیست، از مسائل اساسی در ارزیابی ویژگیهای لرزه زمینساختی در یک ناحیه محسوب میگردد. منطقه زابل در گستره خاور ایران در حاشیه ایالت ساختاری سیستان واقع گردیده و توسط نهشته های جوان و بخصوص بادرفتها پوشیده شده است. آیا عدم مشاهده گسلها در دشت زابل به معنای عدم وجود آنهاست؟ آیا گستره زابل یک منطقه آرام و بدون لرزه است؟ از کدام تکنیک میتوان وجود یا عدم وجود ساختارها در پوسته منطقه را مورد بررسی قرار داد؟ دیر زمانی نیست که بالنها به فضا رفتند وانسان توانست از بالا بر زمین نظر بیافکندو زمین را با جلوه ای خاص مشاهده نماید که بسیار متفاوت از نگرشهای قبلی بود. بدینگونه بود که پایه های علمی بنام دورسنجی بنا نهاده شد. با پیشرفت بشر وبا اختراع هواپیما وموشکهایی که میتوانستد ماهواره هایی را در مدار زمین قراردهند این علم پیشرفت بسیاری حاصل کرد. اکنون ماهواره های زیادی از جمله ماهواره های سری لندست، اسپات،ایکونوس و.... در مدارهای زمین دقیقترین داده ها از سطح زمین را به سطح زمین ارسال می کنند. بااین داده ها بشر توانست به یکباره اطلاعات زیادی از محیطی که در آن زندگی می کند را کسب نماید. در این مطالعه نیز از داده های لندست ETM با 8 باند ترکیبی استفاده شده است. داده های باندهای 1 4 5 با کمک نرم افزار ER MAPPER به عکس ماهواره ای تبدیل شد. با کمک فیلترهای مختلف،چندین خطواره در محدوده مورد مطالعه برای اولین بار هویدا گشت که در مورد آنها صحبت خواهد شد.
خطواره های موجود در منطقه
با توجه به عکس ماهواره ای ساخته شده با کمک نرم افزار ER MAPPEو با استفاده از فیلتر های مختلف 3 خطواره در منطقه قابل شناسایی می باشد که برای اولین بار وجود این خطواره ها در منطقه اثبات می شود(شکل 2). قابل ذکر است که این خطواره ها آبرفتهای کواترنر را قطع کرده اند.
این خطواره بطور کلی قوسی شکل می باشد اما روند عمومی آن شمالی –جنو بی می باشد. در بخش بالایی روند آن شما ل غرب _جنوب شرق است در حالیکه در بخش پایینی روند ان شمال شرق – جنوب غرب می باشد. این خطواره در بخش غربی منطقه مورد مطاالعه قرار دارد. طول آن حدود 15.3 کیلومتر می باشد. این گسل باعث بریده شدن ابراهه ها به صورت راستگرد شده است که در تصاویر به وضوح قابل مشاهده است( شکل a,b,c3). میزان جابجایی با توجه به تصاویر،حدود 800 متر می باشد. نزدیکترین فاصله خطواره از شهر زابل حدود 60 کیلومتر است.
روند آن شرقی – غربی میباشد و طول کلی آن حدود 14 کیلومتر است. به نظر می رسد که مقدار جابجایی آن حدود430 متر است که به صورت چپگرد عمل کرده است و توسط خطواره F3 قطع شده است. این خطواره در بخش شمالی منطقه قرار دارد(شکل a,b,c4(.قابل ذکر است که تمام طول این خطواره در بستر دریاچه هامون صابری قرار دارد. نزدیکترین فاصله گسل از شهر زابل حدود 45 کیلومتر می باشد.
خطواره F3
طول آن 24.5 کیلو متر بوده و روند آن شمال شرق –جنوب غرب میباشد. با توجه به تصاویر موجود به نظر می رسدکه این خطواره، خطواره F2 را قطع کرده است. مقدار جابجایی آن از روی تصاویر 156متر می باشد. عملکرد آن راستگرد است (شکلa,b,c5 ). بخش بالایی ابن خطواره در کشور افغانستان وبخش پایینی آن در ایران قرار دارد. طول بخش قرار گرفته در ایران 10 کیلومتر است. فاصله مرکز خطواره از شهر زابل 48 کیلومتر و نزدیکترین فاصله از شهر زابل 36 کیلومتر است.
نتیجه گیری :
در بررسیهای انجام شده، وجود 3 خطواره F1،F2 و F3 برای اولین بار در منطقه به اثبات رسید. هر چند که طول آنها کوچک می باشد اما قابل توجه است که همه آنها آبرفتهای جوان وکواتر نر را قطع کرده اند پس زمان عملکرد آنها جدید میباشد (شکل6). از طرفی با توجه به نوع عملکرد آنها، میدان تنش ایجاد کننده انها باید بدین صورت باشدکه تنش فشاری وارده،راستای شمال شرق- جنوب غرب داشته باشد (شکل7). بدلیل تاثیر این خطواره ها بر زمینهای کواترنر، احتما ل گسیختگی مجدد آنها و وقوع زمین لرزه دور از انتظار نخواهد بود.
منابع فارسی :
آقا نباتی، ع،.1383: زمین شناسی ایران، صفحه 98
افتخار نژاد، ج،. 1990 : نقشه زمین شناسی زابل 1:250,000،سازمان زمین شناسی کشور
زندی،ف،. 1383 : بررسی خطواره ها در منطقه طالقان با استفاده از سنجش از دور و کاربرد آن در شناسایی مناطق لغزشی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی