اثر پهنه گسله سبزپوشان بر توسعه منطقه فشارشی چغال، ناحیه فارس

دسته	تکتونیک
گروه	سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
مکان برگزاری	بیست و ششمین گردهمایی علوم زمین
تاريخ برگزاری	۱۴ اسفند ۱۳۸۶

چکیده :

درکمربند چین خورده-رانده زاگرس گسلهای زیر سطحی باعث ایجاد یک سرى گسلهاى عرضى پلکانی در سطح شدهاند. این گسلهای عرضی پلکانی در مناطق پایانی خود همپوشانی داشته که این همپوشانی باعث تشکیل مناطق فشارشی در پهنههای پلکانی راستگرد شدهاند. یکی از این پهنههای گسلی گسل زیر سطحی سبزپوشان با روند شمال غرب و سازوکار راستالغز راستبر میباشد. گسل سبزپوشان به دلیل هندسه پلکانی ساعتگرد خود باعث ایجاد مناطق فشارسی مابین قطعات گسلی آن شده که تاقدیس چغال در ناحیه فارس در منطقه قیر و کارزین نمونه اى از این مناطق است. برداشتهای دقیق صحرایى بهمراه تفسیر تصاویر ماهواره اى منجر به شناسایى یک پهنه گسلى پلکانى راستگرد با سازوکار امتدادى در منطقه تاقدیس چغال گردید. در منطقه همپوشانى این گسلهاى پلکانى ساختارهایی از جمله گسلهاى راندگى, چینهاى جوان و ریزدوپلکسهاى گسلى برداشت گردیده است. که ارایش این ساختارها مربوط به مناطق فشارشى میباشد.

اسلام توکلیان *¹، علی یساقی ¹، سید هاشم طباطبائی²، مهدی احمدی³

1 . گروه زمین شناسی دانشگاه تربیت مدرس تهران tavakkolian@modares.ac.ir

2 . گروه ژئوفیزیک اکتشاف نفت مرکزی هشتم

3 . گروه زمین شناسی دانشگاه شهید بهشتی تهران

مقدمه :

کمر بند چین خورده – رانده زاگرس به طول 1800کیلومتر از شرق گسل اناتولی تا شمال تنگه هرمز گسترش دارد. عوامل مهم و تاثیر گذار بر روی هندسه و سبک ساختاری این کمربند گسلههای پیسنگی٬ توپوگرافی پیسنگ و سطوح جدایشی (نمک هرمز، تبخیریهای گچساران و شیلهای گرو) میباشند.

ناحیه فارس از شمال بندر عباس تا گسل کازرون در غرب و از گسل زاگرس مرتفع در شمال تا خط ساحلی فارس در جنوب ادامه دارد. در ناحیه فارس واحد نمک هرمز با ضخامت حدود 5/1 کیلومتر کنترل کننده هندسه و سبک چینخوردگی در پوشش رسوبی است در همین ناحیه محور برخی از چینها نیز دچار خمش شده است. انحراف در محور این چینها را ناشی از عملکرد و حرکت گسلههای پیسنگی میدانند) (Furst, 1990; Hessami et all; Yassaghi, 2006، که بطور عرضی ساختارهای کمربند را قطع میکنند.

پهنه گسله سبزپوشان با پهنای 11-5/12 کیلومتر و درازای 200 کیلومتر از شمالغرب شیراز تا جنوبشرق قیر با امتداد تقریبی º145 کشیده شده است و ساختارهای کمربند را دگرریخته نموده است(شکل-1). در بخش مرکزی پهنه سبزپوشان در ناحیه قیروکارزین، اثر دگرریختی این پهنه موجب خمیدگی اثر محوری چینها و توسعه گسلهای عرضی پلکانی گردیده است(شکل2). این گسلهای عرضی برشی همچنین باعث خمش راستبر محور تاقدیسهایی چون سبزپوشان, چغال, نورا, الهار و آغارشده است(Yassaghi 2006).

منطقه تاقدیس چغال یکی از مناطق شدیدا دگرریخته پهنه گسلی سبزپوشان است( شکل2). این دگرریختی به صورت گسلهای عرضی با آزیموت 150 تا 160 از پارگیهایی با همپوشانی ساعتگرد تشکیل شده و در محل همپوشانی آنها گسلهای معکوس٬ چینهای جوان٬ شکستگیهای برشی ریدل و دوپلکسهای فشاری مرتبط با مناطق ترافشارش تشکیل شده ا ند. این ساختارها در مقیاس تصاویر ماهوارهای و برمبنای برداشت میدانی در این مقاله شناسایی و سازوکار آنها تحلیل گشته و ارتباط این ساختارها با پهنه گسلی سبزپوشان تفسیر گردیده است..

بحث :

هندسه ساختاری منطقه چغال:

منطقه مورد مطالعه درشهرستان قیروکارزین از توابع استان فارس بین عرض جغرافیایی 28 تا20 28 و طول جغرافیایی20 53 تا 53 قرار دارد ساختارهای شناسایی شده در این ناحیه که عمدتا گسلهای راندگی راستالغز، ریزچینها وریزدوپلکسها میباشند ارائه میگردد(شکل-3).

عدسیهای گسلی

عدسیهای گسلی مرتبط با ریز دوپلکسهای راندگی و یا با گسلهای راستالغز شناسائی شدهاند(شکل- 4)

گسلها

گسلها در سه گروه شناسائی و تفکیک شدهاند:

1- گسلهای راستالغز بزرگ مقیاس که شامل دو گسل شمال قیر با روند 075/75 و گسل هرم با روند 248/74 که باعث تغییر شکل کلی در منطقه و علت ایجاد منطقه فشارشی میباشند (شکل-5)

2- گسلهای راستالغز کوچک مقیاس چپگرد با روند 331/77 و راستگرد با روند 053/77 که در منطقه تشکیل شدهاند و باعث جابجائی چپگرد و راستگرد مرزها و خمش لایهها شدهاند. (شکل-c5 و d5)

3- گسلهای معکوس با شیبهای متفاوت به سمت شمالشرق و جنوبغرب که عمدتاً در پایانه فشارشی گسلههای راستالغز تشکیل گرفتهاند. این گسل در محل اتصال با گسلهای راستالغز پرشیبتر میشوند(شکلa- 5 و b5).

چینها

چینهای موجود در این ناحیه در 2 گروه بزرگ مقیاس (بخش شمالغرب تاقدیس چغال محدوده مستطیل شده در شکل-5 ) و چینهای کوچک مقیاس که در این مطالعه چینهای جوان نامیده شده مورد بررسی قرار میگیرند.

چین بزرگ مقیاس: در بخش شمالغرب تاقدیس چغال که هسته آن تحت تاثیر همپوشانی دو گسل عرضی برشی شمال قیر در شمالغرب و هرم در جنوب شرق دچار برخاستگی٬ تغییر روند محور و جابجائی شده است این تغییر روند محور چین در سه بخش برداشت شده است(شکل-6). مشخصات پهلوها و محور تاقدیس چغال درجدول(1) آمده است.

چینهای جوان: در جنوبشرق بخش غربی تاقدیس چغال دیده میشوند( شکل-6). محور و مشخصات این چینها نیز در جدول(1) ارائه شده است.

محاسبه بالامدگی منطقه تحت فشارش:

بر اساس نقشه زمین شناسی و نقشه توپوگرافی و همچنین ترکیب این نقشهها با DEM منطقه مورد مطالعه بالاآمدگی منطقه فشارشی (غرب تاقدیس چغال) محاسبه شده است نشانه محاسبه بالاآمدگی سطح بالائی آهکهای مقاوم گروه بنگستان در نظر گرفته شده است. که در قسمت غرب این آهکها رخنمون دارند ولی در قسمت شرق با محاسبه ضخامت سازند آسماری-جهرم و پابده-گورپی و کم کردن از سطح بالائی آسماری-جهرم که رخنمون دارند ارتفاع گروه بنگستان از سطح دریا محاسبه شده است.

در غرب خطوط توپوگرافی در ارتفاع 1200 و در شرق در بالای سازند اسماری جهرم در ارتفاع 1600 متری قرار دارد و ضخامت سازندهای اسماری-جهرم و پابده-گورپی در مجموع حدود 800 متر میباشند که میتوان گفت گروه بنگستان باید در عمق 800 متری در قسمت شرقی تاقدیس چغال قرار گرفته باشند. در نتیجه با توجه به اختلاف ارتفاعی گروه بنگستان در غرب تاقدیس چغال نسبت به شرق میتوان برخاستگی تقریبا 400 متری برای بخش غرب که محدوده مورد مطالعه است نسبت به شرق محاسبه کرد.

نتیجه گیری:

هندسه ساختاری اثر حرکت گسل پیسنگی در پوشش رسوبی با قاعده شکلپذیر عمدتا به صورت پلکانی بوده و با روندی متفاوت نسبت به روند گسله پیسنگی اصلی میباشند((Yassaghi, 2006. در مناطق همپوشانی مابین این گسلهای پلکانی بسته به سازوکار آنها و هندسه ساعتگرد و یا پادساعتگرد میتواند به صورت مناطق تحت فشار یاتحت کشش باشد(Mcclay 1995). بر همین اساس چنانچه این گسلهای پلکانی راستالغز راستگرد بوده و هندسه ساعتگرد داشته باشند مانند آنچه که در منطقه چغال در این مطالعه شناسائی و تحلیل گردیده است منطقه همپوشانی آنها از نوع مناطق تحت فشار(Restraining Zone) و گسلها، ریزدوپلکسهای راندگی و چینهای جوان در آنها توسعه مییابند.

با توجه به مقدار همپوشانی این گسلهای پلکانی راستالغز ساختارهای متفاوت با جهتگیری خاص توسعه مییابند.Mcclay & Bonora (2001) با انجام مدلهای آزمایشگاهی در سه گروه از مقدار هم پوشانی در دو نوبت همزمان با رسوبگذاری و بدون رسوبگذاری فرایند تشکیل این ساختارها را بحث و بررسی کردهاند. این سه گروه با توجه به زاویه اتصال انتهای گسلهای پلکانی نسبت به امتداد آنها آزمایش شدهاند که گروه اول زاویه30, گروه دوم زاویه90 و گروه سوم زاویه 150 درجه دارند(شکل-7 ).

ترتیب وتشکیل ساختارها درکل عبارتند از:تشکیل دو گسل معکوس که به طور کلی دو مرز دیگر پهنه را تشکیل میدهند و علاوه بر مولفه شیبلغز مولفه امتدادلغز نیز دارد با پیشرفت دگرشکلی دو گسل معکوس دیگر موازی با گسلهای قبلی در قسمت داخلی منطقه تحت فشارش شکل میگیرد و سپس پهنه حالت عدسی شکل میگیرد و در نهایت در پهنه برخاستگی تشکیل میگردد(شکل-7) که در قسمت مرکز در مقطع عرضی حالت متقارن و در کنارهها نا متقارن میباشد. گسلهای معکوس خارجی مقعر و گسلهای معکوس داخلی حالت محدب دارند. در نهایت کل پهنه چرخش خواهد داشت که در سازوکار در پهنههای چپگرد چرخش پهنه بر خلاف عقربههای ساعت و در پهنههای راستگرد چرخش در جهت حرکت عقربههای ساعت میباشد و مقدار چرخش پهنه در مناطق با همپوشانی بیشتر زیادتر خواهد بود.

در منطقه چغال زاویه اتصال انتهای گسلهای پلکانی شمال قیر و هرم حدود 43 درجه میباشد که ساختارهای بوجود آمده با ساختارهای مدل شبیهسازی آزمایشگاهی با زاویه °30 همخوانی دارد.

در نهایت با الهام از مدل(2001٬ Mcclay & Bonora)و مشاهده و برداشتهای اطلاعاتی مدل ساده شده شکلb-7 برای منطقه در نظر گرفته شده است.

کلید واژه ها: فارس