روند فیلوژنی پاره ای از بازوپایان از دونین بالایی به کربونیفر زیرین شمال دامغان (البرز شرقی)
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | ششمین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | محمد علی جعفریان- بابک آقابابالو |
| تاريخ برگزاری | ۲۵ بهمن ۱۳۷۸ |
مقدمه:
امروزه انجام مطالعات تکاملی، بعد از شناسایی بازو پایان، یکی از بخش های عمده مطالعات بازو پایان محسوب می گردد.
اساس این تحقیقات بر یافتن تشابهات و قرار دادن آنها در سیری تکاملی میان بازوپایان مختلف قرار دارد که تا کنون در ایران مطالعات جامعی در این زمینه انجام نگرفته است.
در این تحقیق، مطالعات انجام شده بر روی روند فیلوژنی بازوپایان دونین بالایی تا کربنیفر زیرین منطقه شمال دامغان بر اساس شباهت های خارجی صدف جانور (شکل کلی، تزئینات، خط لولا و …) و تهیه چندین مقطع داخلی از بازوپایان و نیز ترسیم جداول مقایسه ای بعد سنجی انجام شده است.
موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی عمومی منطقه:
منطقه مورد مطالعه در 10 کیلومتری شمال شهر دامغان و در حدود 54 درجه و 12 دقیقه و 36 ثانیه طول جغرافیایی و 36 درجه و 12 دقیقه و 18 ثانیه عرض جغرافیایی واقع شده است.
رسوبات رخنمون یافته در منطقه به ترتیب زمانی عبارتند از: رسوبات اردوویسین زیرین، دونین بالایی، کربنیفر زیرین، پرمین و رسوبات پلیو- کواترنر، کواترنر.
فیلوژنی بازو پایان: پس از جمع آوری سیستماتیک بازو پایان دونین بالایی و کربنیفر زیرین منطقه مورد مطالعه و شناسایی آنها مطالعاتی در زمینه تکامل آنها به عمل آمد که حاصل آن به صورت سه روند تکاملی ارائه می گردد.
1- Athyris globulina→ Lamellosathyris lamellosa
شکل کلی Athyris globulina WAAGEN, 1883 گلبولی و تقریباٌ کروی است. کمیسور Rectimarginate و خطوط رشد بسیار نازک و باریک هستند که درگونه Athyris nalivkin NALIVKIN, 1931 از وضوح بیشتری برخوردار می گردند و کمیسور نیز در ناحیه عقبی صدف کمی خمیده می گردد، این خمیدگی در Athyris sublamelliensis n. sp شدت گرفته و تقریباٌ به صورت Uniplicate در می آید. صدف نیز تقریبا بیضوی شده و خطوط رشد به صورت برجسته بر روی پوسته ظاهر می گردند که در Lamellosathyris lamellosa (LEVEILLE, 1935 به صورت تیغه هایی با رشد زیاد تبدیل می گردند و فلدوسینوس بر روی کفه پشتی و شکمی کاملاٌ مشهود می گردد و کمیسور به Uniplicate کامل تبدیل می شود.
2- Cleiothyridina coloradensis→ Cleiothyridina transversa geirudensis
Cleiothyridina coloradensis GIRTY, 1900 از سنگواره های فامنین است که نسبت طول به عرض آن 1 و یا نزدیک به 1 است. حاشیه عقبی صدف مستقیم و خط لولا کمانی می باشد. از این گونه، گونه دیگری به نام Cleiothyridina coloradensis intermedia CHAO, 1938 (در زمان استرونین)به وجود می آید که خود سر منشاء سه گونه دیگر به نام های
Cleiothyridina davidi CHAO, 1938 (استرونین)،
Cleiothyridina transversa STANIBROOK, 1974 و
Cleiothyridina orbicularis CHAO, 1938 (تورنزین) می باشد که شکل کلی آنها بیضوی و خط لولا نزدیک به مستقیم است و خطوط رشد به وضوح بر روی پوسته آنها دیده می شود.
از گونه Cleiothyridina transversa در تورنزین، گونه دیگری به نام Cleiothyridina transversa geirudensis ASSERETO, 1960 در ویزئن به وجود می آید (1) که علاوه بر داشتن خطوط رشد واضح و آشکار دارای خارهای کوچک و ظریف در نیمه پایانی صدف نیز هست.
3- Eobrachythyris strunanus strunians→ Spirifer trigonalis
Eobrachythyris strunanus strunians یکی از بازوپایان شاخص استرونین می باشد. از خصوصیات بارز آن داشتن خط لولای بسیار عریض و مستقیم (Spiriferid) می باشد. بر روی سطح صدف، خطوط شعاعی به وضوح دیده می شود که در طرفین زاویه دار می باشند و کمیسور صدف Rectimarginate است که در گونه Spirifer praetrigonalis (تورنزین)نسبتاٌ حالت Uniplicate را پیدا می کند و از درازای خط لولا نیز کاسته شده و مقدار تندی شکست خطوط شعاعی جانبی نیز کمتر می شود تا جایی که در گونه Spirifer trigonalis MARTIN, 1809 تبدیل به خطوطی کمانی شکل می شوند. فلدوسینوس به خوبی دیده می شود و خط لولا منطبق بر حاشیه صدف است.
نتیجه گیری:
بر اساس نتایج حاصله از مطالعه شکل ظاهری و ساختمان داخلی بازوپایان معرفی شده می توان روند های فیلوژنی زیر را ارائه نمود:
1- Athyris globulina→ Lamellosathyris lamellosa
2- Cleiothyridina coloradensis →Cleiothyridina transversa geirudensis
3- Eobrachythyris strunanus strunians→ Spirifer trigonalis
در پایان از راهنمایی های ارزشمند Prof. MAURIZIO GAETANI از دانشگاه میلان در ایتالیا و Dr. MARIE LEGRANG- BLAIN از دانشگاه بوردو در فرانسه در تهیه و همکاری مهندس منصوره قبادی پور در تدوین این مقاله تشکر می نماییم.
امروزه انجام مطالعات تکاملی، بعد از شناسایی بازو پایان، یکی از بخش های عمده مطالعات بازو پایان محسوب می گردد.
اساس این تحقیقات بر یافتن تشابهات و قرار دادن آنها در سیری تکاملی میان بازوپایان مختلف قرار دارد که تا کنون در ایران مطالعات جامعی در این زمینه انجام نگرفته است.
در این تحقیق، مطالعات انجام شده بر روی روند فیلوژنی بازوپایان دونین بالایی تا کربنیفر زیرین منطقه شمال دامغان بر اساس شباهت های خارجی صدف جانور (شکل کلی، تزئینات، خط لولا و …) و تهیه چندین مقطع داخلی از بازوپایان و نیز ترسیم جداول مقایسه ای بعد سنجی انجام شده است.
موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی عمومی منطقه:
منطقه مورد مطالعه در 10 کیلومتری شمال شهر دامغان و در حدود 54 درجه و 12 دقیقه و 36 ثانیه طول جغرافیایی و 36 درجه و 12 دقیقه و 18 ثانیه عرض جغرافیایی واقع شده است.
رسوبات رخنمون یافته در منطقه به ترتیب زمانی عبارتند از: رسوبات اردوویسین زیرین، دونین بالایی، کربنیفر زیرین، پرمین و رسوبات پلیو- کواترنر، کواترنر.
فیلوژنی بازو پایان: پس از جمع آوری سیستماتیک بازو پایان دونین بالایی و کربنیفر زیرین منطقه مورد مطالعه و شناسایی آنها مطالعاتی در زمینه تکامل آنها به عمل آمد که حاصل آن به صورت سه روند تکاملی ارائه می گردد.
1- Athyris globulina→ Lamellosathyris lamellosa
شکل کلی Athyris globulina WAAGEN, 1883 گلبولی و تقریباٌ کروی است. کمیسور Rectimarginate و خطوط رشد بسیار نازک و باریک هستند که درگونه Athyris nalivkin NALIVKIN, 1931 از وضوح بیشتری برخوردار می گردند و کمیسور نیز در ناحیه عقبی صدف کمی خمیده می گردد، این خمیدگی در Athyris sublamelliensis n. sp شدت گرفته و تقریباٌ به صورت Uniplicate در می آید. صدف نیز تقریبا بیضوی شده و خطوط رشد به صورت برجسته بر روی پوسته ظاهر می گردند که در Lamellosathyris lamellosa (LEVEILLE, 1935 به صورت تیغه هایی با رشد زیاد تبدیل می گردند و فلدوسینوس بر روی کفه پشتی و شکمی کاملاٌ مشهود می گردد و کمیسور به Uniplicate کامل تبدیل می شود.
2- Cleiothyridina coloradensis→ Cleiothyridina transversa geirudensis
Cleiothyridina coloradensis GIRTY, 1900 از سنگواره های فامنین است که نسبت طول به عرض آن 1 و یا نزدیک به 1 است. حاشیه عقبی صدف مستقیم و خط لولا کمانی می باشد. از این گونه، گونه دیگری به نام Cleiothyridina coloradensis intermedia CHAO, 1938 (در زمان استرونین)به وجود می آید که خود سر منشاء سه گونه دیگر به نام های
Cleiothyridina davidi CHAO, 1938 (استرونین)،
Cleiothyridina transversa STANIBROOK, 1974 و
Cleiothyridina orbicularis CHAO, 1938 (تورنزین) می باشد که شکل کلی آنها بیضوی و خط لولا نزدیک به مستقیم است و خطوط رشد به وضوح بر روی پوسته آنها دیده می شود.
از گونه Cleiothyridina transversa در تورنزین، گونه دیگری به نام Cleiothyridina transversa geirudensis ASSERETO, 1960 در ویزئن به وجود می آید (1) که علاوه بر داشتن خطوط رشد واضح و آشکار دارای خارهای کوچک و ظریف در نیمه پایانی صدف نیز هست.
3- Eobrachythyris strunanus strunians→ Spirifer trigonalis
Eobrachythyris strunanus strunians یکی از بازوپایان شاخص استرونین می باشد. از خصوصیات بارز آن داشتن خط لولای بسیار عریض و مستقیم (Spiriferid) می باشد. بر روی سطح صدف، خطوط شعاعی به وضوح دیده می شود که در طرفین زاویه دار می باشند و کمیسور صدف Rectimarginate است که در گونه Spirifer praetrigonalis (تورنزین)نسبتاٌ حالت Uniplicate را پیدا می کند و از درازای خط لولا نیز کاسته شده و مقدار تندی شکست خطوط شعاعی جانبی نیز کمتر می شود تا جایی که در گونه Spirifer trigonalis MARTIN, 1809 تبدیل به خطوطی کمانی شکل می شوند. فلدوسینوس به خوبی دیده می شود و خط لولا منطبق بر حاشیه صدف است.
نتیجه گیری:
بر اساس نتایج حاصله از مطالعه شکل ظاهری و ساختمان داخلی بازوپایان معرفی شده می توان روند های فیلوژنی زیر را ارائه نمود:
1- Athyris globulina→ Lamellosathyris lamellosa
2- Cleiothyridina coloradensis →Cleiothyridina transversa geirudensis
3- Eobrachythyris strunanus strunians→ Spirifer trigonalis
در پایان از راهنمایی های ارزشمند Prof. MAURIZIO GAETANI از دانشگاه میلان در ایتالیا و Dr. MARIE LEGRANG- BLAIN از دانشگاه بوردو در فرانسه در تهیه و همکاری مهندس منصوره قبادی پور در تدوین این مقاله تشکر می نماییم.