اولین گزارش پالینولوژی سنگ های رسوبی هم ارز سازند لشکرک (آرنیگین و خلانویرنین) در ناحیه فشند، شمال غرب تهران
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | ششمین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | جعفر صبوری |
| تاريخ برگزاری | ۲۵ بهمن ۱۳۷۸ |
مقدمه:
حدود 715 متر از سنگ های رسوبی توسط زیبر در سال 1970 (Sieber 1970) با عنوان سازند میلا (کامبرین- اردویسین) از فاصله 2/5 کیلومتری شمال روستای فشند (30 کیلومتری شمال غرب کرج) گزارش شده اند. ستبرای این توالی بیش از محل برش الگوی سازند میلا واقع در میلا کوه دامغان بوده و اهمیت آن در این است که زیبر، فسیل هایی در بالاترین بخش این سازند، با سنی جوانتر از عضو 5 سازندمیلا در برش الگو (معادل ترمادوسین) یافته است که توسط استپانوف مورد شناسایی نسبی قرار گرفته اند. این فسیل ها تنها دو عدد تریلوبیت و براکیوپود در حد جنس و یک جنس گراپتولیت با علامت سوال می باشند که توان تعیین دقیق محدوده سنی راس این لایه ها را ندارند. کل این سازند در سال 1376 توسط نویسنده و لیلیک سی هاکوپیان مورد متر کشی مجدد و نمونه برداری (18 عدد) قرار گرفت. نویسنده بر آن است که در این مقاله به مطالعه پالینولوژیکی لایه های بالایی این سازند از نظر تعیین سن و تفسیر پالینولوژیکی جغرافیای دیرین البرز مرکزی در زمان مربوطه بپردازد.
موضوع: نظر به احتمال وجود لایه های هم ارز سازند لشکرک (معرفی شده توسط گانسر و هوبر 1962 و گلاوس 1965)، لایه های بالایی این سازند که سنی جوانتر از ترمادوسین داشته و ضخامتی برابر حدود 70 متر کوارتزیت خاکستری و 40 متر شیل سبز زیتونی با میان لایه های شیل سیاه خاکستری و به ندرت آهک نازک لایه دارند، مورد توجه قرار گرفتند. در آزمایشگاه پالینولوژی سازمان زمین شناسی کشور به منظور جدایش پالینومرفها از نمونه های شیلی، نمونه ها به ترتیب تحت تاثیر اسید کلریدریک، اسید فلوریدریک، اسید کلریدریک داغ قرار گرفته از غربال با سوراخهای بیست میکرونی عبور داده و با مایع کلرید روی سانتریفوژ شدند. در شیلهای سیاه خاکستری اکریتارکها و کیتینوزوآهای نسبتاٌ خوب حفظ شده با فراوانی و تنوع متوسط یافت شدند. از پالینومرفهای موجود در واحد شیلی روی کوارتزیت ها 8 جنس (8 گونه) آکریتارک، یک گونه کیتینوزوآ و تعدادی اسکلوکودونت به شرح زیر مورد شناسایی قرار گرفت:
Acritarchs:
Baltisphaeridium podboroviscense, Coryphidium baraka, C. elegans, Goniosphaeridium splendens Polygonium gracile, Striatotheca mutua, S. quieta Baltisphaeridium cf. brevifilicum, Polygonium cf gracile, Polygonium sp., Veryhachium sp Baltisphaeridium spp., Coryphidium spp Goniosphaeridium spp
Chitinozoa:
Eremochitina cf. mucronata
Scolocodonts
با توجه به ارزش چینه شناسی اکریتارکهای فوق در لایه های اردویسین کشور های مختلف به ویژه از مناطق نیوفونولند (کانادا)، انگلیس، فرانسه، شمال آفریقا (مراکش، الجزایر و لیبی) و نقاط مختلف ایران تا چین سن آرنیگین تا خلانویرنین برای این قسمت پیشنهاد می شود. همچنین الحجری 1995 گونه های مختلف کیتینوزوآی جنس Eremochitina را از آرینگین بالایی تا اوایل خلانویرنین بالایی پیشنهاد می کند. سن این لایه ها احتمالاٌ با سن زون های زیستی پالینولوژیکی O3 و O4 از سازند زرد کوه واقع در منطقه زاگرس (قویدل سیوکی 1996) و زونهای زیستی 4 و 5 سازند های میلا و قلی از لایه های پالئوزوئیک منطقه قلی در شمال شرق ایران (قویدل سیوکی 1374) و قسمت بالایی سازند درنجال در برش الگو، ایران مرکزی (مهرجردی و قویدل سیوکی 1375) قابل مقایسه می باشد. همچنین مطالعات اولیه نویسنده بر روی سازند لشکرک در منطقه انگوران در جنوب ده دلیر، واقع در شرق برش الگوی سازند لشکرک در البرز مرکزی نیز چنین هم ارزی را خاطر نشان می سازد. در مورد رسوبات اردویسین موجود در منطقه حسنکدر در جاده چالوس (مطالعه شده توسط قویدل سیوکی 1374 و 1995) به نظر می رسد احتمالاٌ سن قسمتی از سنگ های رسوبی منطقه فشند (مطالعه اخیر) جوانتر از آنها می باشد. در کنار مطالب فوق نویسنده پیشنهاد تغییر نام عضو 5 سازند میلا (با سن ترمادوسین) به سازند لشکرک توسط کمیته ملی چینه شناسی ایران را به علت اختلاف فاحش سنگ شناسی آنها (مثلاٌ دولومیت قرمز رنگ با باندهای چرتی قاعده لشکرک) و نیز احتمال اختلاف سنی آنها را مورد تامل دانسته و مطالعه دقیقتر سنگ شناسی و فسیل شناسی آنها را پیشنهاد می کند. همچنین نویسنده احتمال می دهد که کوارتزیت های مورد اشاره در ناحیه فشند قابل مقایسه با کوارتزیت های قاعده اردویسین طبس (معرفی شده توسط آقانباتی 1979) می باشد.
باز سازی جغرافیای دیرین البرز مرکزی:
اقلیم های آکریتارکی بالتیک و مدیترانه برای اولین بار توسط خانم واوردوا (1974) برای اردویسین پیشنهاد شد. جنوب اروپا و شمال آفریقا بر این اساس جزو اقلیم مدیترانه قرار گرفتند و با فسیل هایی همچون Arbusclidium , Coryphidium, Striatotheca و … مشخص شدند. قویدل سیوکی (1995 و 1374) در خلال مطالعه رسوبات اردویسین حسنکدر نتیجه گرفت که حوضه های رسوبی البرز و زاگرس در طی دوره اردویسین به هم متصل بوده و بخشی از اقلیم آکریتارکی مدیترانه را تشکیل می داده اند. به عبارت دیگر شمال آفریقا، جنوب اروپا، چین و خاور میانه اقلیم واحد بوده و بخش شمالی نیمکره جنوبی را تشکیل می داده اند. همچنین این شباهت پیشنهاد وجود یک همگنی نسبی قلمرو آکریتارکی را می کند که از نیوفوندلند تا منطقه مدیترانه به ایران جنوبی و شمالی و چین امتداد می یابد که آنرا قلمرو آکریتارکی مدیترانه در خلال اردویسین زیرین می داند.
به نظر کرامر و دیز 1976 و آلبانی 1989 جنس های آکریتارک Striatotheca و Arbusculidium و Coryphidium نمایانگر فرم های آکریتارک مجموعه آبهای سرد در زون عرض های جغرافیایی بالا می باشند که اخیراٌ از مکان های بیرون از قلمرو مدیترانه ای مانند آرژانتین، شرق کانادا، ایران (قویدل سیوکی، صبوری مطالعه حاضر) و جنوب چین کشف شده اند. مارتین و همکارانش (88 و 1982) چنین توضیح داده اند که قلمرو پیرامون گندوانایی بایستی به جای قلمرو مدیترانه ای (واوردواو 1974) مورد استفاده قرار گیرد. یین (1995) در مقایسه با آکریتارک های قلمرو مدیترانه ای، اکریتارک های قلمرو پیرامون گندوانایی را معمولاٌ دارای حجره های مثلثی، لوزی شکل، چند وجهی یا بیضوی با زوائد سطحی با تراکم کمتر می داند. فراوانی جنس های آکریتارک شناخته شده از طبقات بالایی اردویسین منطقه فشند نیز با جنس های Coryphidium و Striatotheca بوده و جغرافیای دیرین البرز مرکزی در زمان آرنیگین خلانویرنین با توجه به مطالب بالا و نیز تحقیقات (Vasllet 1990 Scotes & McKerrow 1990, Hosseini 1990 ) منطبق با اقلیم آکریتارکی پیرامون گندوانایی (و نیز مدیترانه ای) و در زون عرض های جغرافیایی بالا در لبه شمالی تر مناطق قطبی و یخچالی آن زمان می باشد.
نتیجه گیری:
1- بر اساس داده های پالینولوژیکی و ارزش چینه شناسی پالینومورف های شناسایی شده زمان آرنیگین- خلانویرنین برای بالا ترین واحد رسوبی منتسب به سازند میلا در ناحیه فشند پیشنهاد می شود.
2- با توجه به فراوانی جنس های اکریتارک Coryphidium و Striatotheca در نمونه های مورد مطالعه در حوضه البرز مرکزی در زمان آرنیگین- خلانویرنین جزو اقلیم آکریتارکی پیرامون گندوانایی (و نیز مدیترانه ای) در عرض های جغرافیایی بالا و سردسیری می باشد.
حدود 715 متر از سنگ های رسوبی توسط زیبر در سال 1970 (Sieber 1970) با عنوان سازند میلا (کامبرین- اردویسین) از فاصله 2/5 کیلومتری شمال روستای فشند (30 کیلومتری شمال غرب کرج) گزارش شده اند. ستبرای این توالی بیش از محل برش الگوی سازند میلا واقع در میلا کوه دامغان بوده و اهمیت آن در این است که زیبر، فسیل هایی در بالاترین بخش این سازند، با سنی جوانتر از عضو 5 سازندمیلا در برش الگو (معادل ترمادوسین) یافته است که توسط استپانوف مورد شناسایی نسبی قرار گرفته اند. این فسیل ها تنها دو عدد تریلوبیت و براکیوپود در حد جنس و یک جنس گراپتولیت با علامت سوال می باشند که توان تعیین دقیق محدوده سنی راس این لایه ها را ندارند. کل این سازند در سال 1376 توسط نویسنده و لیلیک سی هاکوپیان مورد متر کشی مجدد و نمونه برداری (18 عدد) قرار گرفت. نویسنده بر آن است که در این مقاله به مطالعه پالینولوژیکی لایه های بالایی این سازند از نظر تعیین سن و تفسیر پالینولوژیکی جغرافیای دیرین البرز مرکزی در زمان مربوطه بپردازد.
موضوع: نظر به احتمال وجود لایه های هم ارز سازند لشکرک (معرفی شده توسط گانسر و هوبر 1962 و گلاوس 1965)، لایه های بالایی این سازند که سنی جوانتر از ترمادوسین داشته و ضخامتی برابر حدود 70 متر کوارتزیت خاکستری و 40 متر شیل سبز زیتونی با میان لایه های شیل سیاه خاکستری و به ندرت آهک نازک لایه دارند، مورد توجه قرار گرفتند. در آزمایشگاه پالینولوژی سازمان زمین شناسی کشور به منظور جدایش پالینومرفها از نمونه های شیلی، نمونه ها به ترتیب تحت تاثیر اسید کلریدریک، اسید فلوریدریک، اسید کلریدریک داغ قرار گرفته از غربال با سوراخهای بیست میکرونی عبور داده و با مایع کلرید روی سانتریفوژ شدند. در شیلهای سیاه خاکستری اکریتارکها و کیتینوزوآهای نسبتاٌ خوب حفظ شده با فراوانی و تنوع متوسط یافت شدند. از پالینومرفهای موجود در واحد شیلی روی کوارتزیت ها 8 جنس (8 گونه) آکریتارک، یک گونه کیتینوزوآ و تعدادی اسکلوکودونت به شرح زیر مورد شناسایی قرار گرفت:
Acritarchs:
Baltisphaeridium podboroviscense, Coryphidium baraka, C. elegans, Goniosphaeridium splendens Polygonium gracile, Striatotheca mutua, S. quieta Baltisphaeridium cf. brevifilicum, Polygonium cf gracile, Polygonium sp., Veryhachium sp Baltisphaeridium spp., Coryphidium spp Goniosphaeridium spp
Chitinozoa:
Eremochitina cf. mucronata
Scolocodonts
با توجه به ارزش چینه شناسی اکریتارکهای فوق در لایه های اردویسین کشور های مختلف به ویژه از مناطق نیوفونولند (کانادا)، انگلیس، فرانسه، شمال آفریقا (مراکش، الجزایر و لیبی) و نقاط مختلف ایران تا چین سن آرنیگین تا خلانویرنین برای این قسمت پیشنهاد می شود. همچنین الحجری 1995 گونه های مختلف کیتینوزوآی جنس Eremochitina را از آرینگین بالایی تا اوایل خلانویرنین بالایی پیشنهاد می کند. سن این لایه ها احتمالاٌ با سن زون های زیستی پالینولوژیکی O3 و O4 از سازند زرد کوه واقع در منطقه زاگرس (قویدل سیوکی 1996) و زونهای زیستی 4 و 5 سازند های میلا و قلی از لایه های پالئوزوئیک منطقه قلی در شمال شرق ایران (قویدل سیوکی 1374) و قسمت بالایی سازند درنجال در برش الگو، ایران مرکزی (مهرجردی و قویدل سیوکی 1375) قابل مقایسه می باشد. همچنین مطالعات اولیه نویسنده بر روی سازند لشکرک در منطقه انگوران در جنوب ده دلیر، واقع در شرق برش الگوی سازند لشکرک در البرز مرکزی نیز چنین هم ارزی را خاطر نشان می سازد. در مورد رسوبات اردویسین موجود در منطقه حسنکدر در جاده چالوس (مطالعه شده توسط قویدل سیوکی 1374 و 1995) به نظر می رسد احتمالاٌ سن قسمتی از سنگ های رسوبی منطقه فشند (مطالعه اخیر) جوانتر از آنها می باشد. در کنار مطالب فوق نویسنده پیشنهاد تغییر نام عضو 5 سازند میلا (با سن ترمادوسین) به سازند لشکرک توسط کمیته ملی چینه شناسی ایران را به علت اختلاف فاحش سنگ شناسی آنها (مثلاٌ دولومیت قرمز رنگ با باندهای چرتی قاعده لشکرک) و نیز احتمال اختلاف سنی آنها را مورد تامل دانسته و مطالعه دقیقتر سنگ شناسی و فسیل شناسی آنها را پیشنهاد می کند. همچنین نویسنده احتمال می دهد که کوارتزیت های مورد اشاره در ناحیه فشند قابل مقایسه با کوارتزیت های قاعده اردویسین طبس (معرفی شده توسط آقانباتی 1979) می باشد.
باز سازی جغرافیای دیرین البرز مرکزی:
اقلیم های آکریتارکی بالتیک و مدیترانه برای اولین بار توسط خانم واوردوا (1974) برای اردویسین پیشنهاد شد. جنوب اروپا و شمال آفریقا بر این اساس جزو اقلیم مدیترانه قرار گرفتند و با فسیل هایی همچون Arbusclidium , Coryphidium, Striatotheca و … مشخص شدند. قویدل سیوکی (1995 و 1374) در خلال مطالعه رسوبات اردویسین حسنکدر نتیجه گرفت که حوضه های رسوبی البرز و زاگرس در طی دوره اردویسین به هم متصل بوده و بخشی از اقلیم آکریتارکی مدیترانه را تشکیل می داده اند. به عبارت دیگر شمال آفریقا، جنوب اروپا، چین و خاور میانه اقلیم واحد بوده و بخش شمالی نیمکره جنوبی را تشکیل می داده اند. همچنین این شباهت پیشنهاد وجود یک همگنی نسبی قلمرو آکریتارکی را می کند که از نیوفوندلند تا منطقه مدیترانه به ایران جنوبی و شمالی و چین امتداد می یابد که آنرا قلمرو آکریتارکی مدیترانه در خلال اردویسین زیرین می داند.
به نظر کرامر و دیز 1976 و آلبانی 1989 جنس های آکریتارک Striatotheca و Arbusculidium و Coryphidium نمایانگر فرم های آکریتارک مجموعه آبهای سرد در زون عرض های جغرافیایی بالا می باشند که اخیراٌ از مکان های بیرون از قلمرو مدیترانه ای مانند آرژانتین، شرق کانادا، ایران (قویدل سیوکی، صبوری مطالعه حاضر) و جنوب چین کشف شده اند. مارتین و همکارانش (88 و 1982) چنین توضیح داده اند که قلمرو پیرامون گندوانایی بایستی به جای قلمرو مدیترانه ای (واوردواو 1974) مورد استفاده قرار گیرد. یین (1995) در مقایسه با آکریتارک های قلمرو مدیترانه ای، اکریتارک های قلمرو پیرامون گندوانایی را معمولاٌ دارای حجره های مثلثی، لوزی شکل، چند وجهی یا بیضوی با زوائد سطحی با تراکم کمتر می داند. فراوانی جنس های آکریتارک شناخته شده از طبقات بالایی اردویسین منطقه فشند نیز با جنس های Coryphidium و Striatotheca بوده و جغرافیای دیرین البرز مرکزی در زمان آرنیگین خلانویرنین با توجه به مطالب بالا و نیز تحقیقات (Vasllet 1990 Scotes & McKerrow 1990, Hosseini 1990 ) منطبق با اقلیم آکریتارکی پیرامون گندوانایی (و نیز مدیترانه ای) و در زون عرض های جغرافیایی بالا در لبه شمالی تر مناطق قطبی و یخچالی آن زمان می باشد.
نتیجه گیری:
1- بر اساس داده های پالینولوژیکی و ارزش چینه شناسی پالینومورف های شناسایی شده زمان آرنیگین- خلانویرنین برای بالا ترین واحد رسوبی منتسب به سازند میلا در ناحیه فشند پیشنهاد می شود.
2- با توجه به فراوانی جنس های اکریتارک Coryphidium و Striatotheca در نمونه های مورد مطالعه در حوضه البرز مرکزی در زمان آرنیگین- خلانویرنین جزو اقلیم آکریتارکی پیرامون گندوانایی (و نیز مدیترانه ای) در عرض های جغرافیایی بالا و سردسیری می باشد.