آشکوبهای دونین در ایران (سخنرانی ویژه)
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | ششمین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | منصور علوی نائینی |
| تاريخ برگزاری | ۲۵ بهمن ۱۳۷۸ |
دونین زیرین:
این زمان زمین شناسی دارای سه اشکوب؛ به ترتیب از قدیم به جدید لوخکوین، پراگین و امزین است. تا کنون از آشکوب های لوخکوین و پراگین ایران گزارش های تایید شده ای ارائه نشده است. نویسنده در سالهای 1997 و 1998 در نواحی شبجره کرمان و نزدیک به آبادی خرم آباد نمونه هایی را جهت مطالعات کنودونت جمع آوری کرد که در آنها جنس Ozarkodina به صورت مولتی المنت Multielement یافت شد.
این جنس و جنس های Spathodus, Plectospathodus, Hindeodella توسط م. احمدزاده هروی شناسایی شد و دو گونه Pandorinellina steinhorensis Ziegler, 1956 و Pandorinellina exigud philipi Klapper 1969 تشخیص داده شده است. گونه اولی از اوایل دونین تا امزین و گونه دومی از لوخکوین تا پراگین دیده می شوند و هر دو گونه پخش وسیعی در اروپا، آسیا و امریکای شمالی دارند. Flugel, H. W. & Saleh, H. 1970 یک مجموعه مرجانی از برش الگوی سازند نیور با سن پریدولی- لوخکوین را مورد مطالعه قرار داده اند. در بخش بالایی سازند درو، واقع در ناحیه خلخال، ب. حمدی کنودونت های متعلق به دونین زیرین را گزارش می کند و می نویسد که مرز میان سیلورین به آشکوب امزین، بی آنکه ذکری از آشکوب های لوخکوین و پراگین به میان آورد، تدریجی است. در ناحیه شیرگشت و ازبک کوه، در قسمت های فوقانی سازند نیور، کنودونت های متعلق به دونین زیرین گزارش شده اند. نویسنده در حدود 2 کیلومتری جنوب، جنوب خاوری آبادی زینل آباد، واقع در جنوب آبادی شبجره کرمان، براکیوپود های فراوان که متعلق به سیلورین بالایی می باشد را جمع آوری کرده است. بر روی این واحد براکیوپود دار، در ناحیه زینل آباد، در داخل شیل های گچ دار و ماسه سنگ های دونین زیرین، دو افق آهکی و آهک دولومیتی سیاه رنگ وجود دارد که از این دو افق چندین نمونه برای مطالعات کنودونت جمع آوری شد. چنین به نظر می رسد که این دو افق هم ارز افق کنودونت دار ناحیه شبجره که در آن کنودونت های لوخکوین و پراگین یافت می شود باشد. بطور کلی گذر پریدولی به لوخکوین را در ایران بایستی در قسمت های فوقانی سازند نیور، در برش الگو، در سازند شبجره در کرمان و در بالاترین بخش سازند درو، در ناحیه خلخال، جستجو کرد. در چهار گوش قزوین- رشت، در ناحیه زکابر، آنلز و دیگران (1975) براکیوپودی را گزارش کرده اند که توسط C.H.C. Brunton به Acrospirifer like A. cf. fallex نسبت داده شده که این خود نشان دهنده سن پراگین تا امزین پیشین است: K. Weddige در سال 1983 در 2 کیلومتری شمال خاوری روستای دیزباد، واقع در کوههای بینالود نزدیک به 100 متر تناوب شیل و آهک های ماسه ای را با سازند نیور، در ازبک کوه و دهنه کلوت مقایسه کرده و با توجه به کنودونت هایی نظیر:
Pandorinellina exigua philipi, Pandorinellina optina, Pedaris sp., Pelekysgnathus sp
که در قسمت های فوقانی این واحد جمع آوری شده زون دهی سنس (Dehiscens Zone) که مرز اشکوب پراگین به امزین زیرین است را، تعیین کرده است. W. Struve
با توجه به براکیوپود Indospirifer maerhchuanensis Grabaut که در قسمت فوقانی این واحد یافت شده زون براکیوپودی Nowakia barrandei Zone را مشخص می کند.
بر خلاف آشکوب های لوخکوین و پراگین که به گونه ای پراکنده در ایران گزارش شده است، آشکوب امزین دارای گسترش نسبتاٌ خوبی می باشد. یکی از نقاطی که اشکوب امزین را مورد مطالعه و بررسی قرار داده اند سازند خوش ییلاق است. در این نواحی این آشکوب توسط کارهای جداگانه ای که توسط م. احمد زاده هروی و ب. حمدی صورت گرفته در سازند خوش ییلاق گزارش شده است. آشکوب امزین در ناحیه خوش ییلاق گزارش شده است. آشکوب امزین در ناحیه خوش ییلاق با کنودونت ها و براکیوپودی به نام Tenuicostella و تریلوبیت Astropyge شناسایی شده است. نویسنده در مطالعات سال 1999، در ناحیه جلفا و قره ناز، همین براکیوپود ها و تریلوبیت ها همراه با کرال ها را جمع آوری کرده است.
دونین میانی: دونین میانی در ایران از آهک های حاوی کرال، براکیوپود و کنودونت تشکیل یافته و شامل آشکوب های ایفلین و ژیوسین است. به طور کلی پیشروی اصلی دریا، در دونین، از دونین میانی آغاز می شود و در دونین بالایی این پیشروی به اوج خود می رسد بر خلاف نظریه Weddige 1983 هیاتوس ایفلین در ایران وجود ندارد. در برخی سنگ های دونین میانی ایران زون های کنودونتی Patulus costatus, Partitus ensensis varcus, Gristatus disparilis شناسایی شده است. در ناحیه خوش ییلاق در برش الگو براکیوپود ها، کرال ها و کنودونت های متعلق به این دو اشکوب گزارش شده است. به طور کلی دونین میانی ایران در نواحی کرمان، جام، خوش ییلاق، جلفا،قره ناز، رامیان و بسیاری دیگر از نقاط ایران گسترش دارد. در ایران مرکزی قاعده سازند بهرام، دونین میانی است، در کوه های زاگرس دونین زیرین، میانی و بالایی با مطالعات پالینولوژیکی توسط م. قویدل سیوکی به ثبوت رسیده است. در زون زمین ساختی گرگان- رشت مشتمل بر نواحی خوش ییلاق، میغان، جلفا، کردانده، قره ناز و احتمالاٌ ماکو، دونین میانی به خوبی گسترش دارد. در واحد زمین ساختی البرز- آذربایجان که سازند جیرود گسترش دارد دونین میانی گزارش نشده و چنین به نظر می رسد که در دونین میانی این بخش از ایران بیرون از آب بوده است. مطالعاتی که تا کنون درباره سن سازند جیرود انجام شده است این سازند سنی معادل فرازنین تا اواخر فامنین بالایی دارد.
دونین بالایی: در بخش هایی از ایران دونین بالایی با نبود چینه ای مهمی بر روی رسوبات قدیمی تر از دونین زیرین و میانی هم قرار می گیرد. این نبود چینه ای مهم به استثنای شمال باختر ایران (نواحی ماکو) همراه با دگر شیبی نیست و طبقات قدیمی تر رسوبات دونین بالایی به طور کامل هم شیب هستند. این پدیده را در بیشتر نقاط البرز مرکزی؛ در جاهایی که سازند جیرود با سن دونین بالایی بر روی سازند میلا با سن کامبرین تا اردویسین می نشیند و سیلورین، دونین زیرین و دونین میانی وجود ندارند، به خوبی می توان مشاهده کرد. دونین بالایی در ایران مرکزی، شرق ایران و سلسله جبال زاگرس، کوههای بینالود، شمال شاهرود، شرق سمنان و نواحی کرمان و … رخنمون دارد. سنگ های کربناته دونین بالایی ایران در بردارنده براکیوپودهای فراوان، تریلوبیت، مرجان، تنتاکولیتس، سفالوپود و کنودونت های فراوانی است. تا کنون چندین زون براکیوپوددار و چندین زون کنودونتی در آهک های دونین بالایی ایران گزارش شده است. در بخش های بالایی برش های خوش ییلاق و میغان لایه تریلوبیت دار و سفالوپود دار، فامنین بالایی را مشخص می کند.
بطور کلی در بیشتر نقاط ایران رسوب گذاری از دونین بالایی (فامنین یا سترونین) به تورنزین بدون وقفه رسوب گذاری و بدون پدیده ویژه زمین ساختی و تغییر ناگهانی رخساره ای ادامه داشته است. تمایز نهشته های دونین بالایی و کربنیفر زیرین از نقطه نظر لیتولوژیکی با مشاهده تغییر رخساره آهکی، دولومیتی همراه با تناوب ماسه سنگ و آهک مارنی دونین بالایی به رخساره آهکی تورنزین تا حدودی امکان پذیر است. همچنین تغییر بارز فسیل های جانوری و سیر فیلوژنی و تحول بازو پایان از دونین بالایی به کربنیفر زیرین به خوبی آشکار و روشن است. یکی از نقاط ایران که در آن نهشته های دونین بالایی در آن گسترشی فراوان دارد، در 70 کیلومتری شمال شهرستان شاهرود است. در این نواحی سازندی توسط ف. بزرگ نیا و ه. بزرگ نیا در سال 1972 معرفی شده که به نام سازند خوش ییلاق معروف است. سازند خوش ییلاق که موضوع اصلی این مطالعات را تشکیل می دهد از دیرباز مورد بحث و گفتگوی زمین شناسان بوده است و بهترین و جامع ترین تقسیم بندی مربوط به این سازند را می توان در نقشه 1:250.000 گرگان توسط م. شهرابی مشاهده کرد. نویسنده سازند خوش ییلاق را در برش الگو و ناحیه میغان اندازه گیری و نزدیک 400 نمونه از این دو مقطع را برای مطالعات کنودونت جمع آوری کرده است. سازند خوش ییلاق دارای چهار عضو، از قدیم به جدید عضو میغان، عضو تیل آباد، عضو شاهوار و عضو سرچشمه است که در این گردهمایی درباره ضخامت، سن، لیتولوژی و فسیل های عضو های سازند خوش ییلاق در برش الگو و برش میغان به بحث و گفتگو پرداخته می شود. سازند خوش ییلاق در برش الگو 1500 متر اندازه گیری شده و در این برش عضو میغان 238 متر، عضو تیل آباد 618 متر، عضو شاهوار 140 متر و عضو سرچشمه 504 متر ضخامت دارد. این سازند در برش میغان نزدیک 1200 متر ضخامت دارد.
این زمان زمین شناسی دارای سه اشکوب؛ به ترتیب از قدیم به جدید لوخکوین، پراگین و امزین است. تا کنون از آشکوب های لوخکوین و پراگین ایران گزارش های تایید شده ای ارائه نشده است. نویسنده در سالهای 1997 و 1998 در نواحی شبجره کرمان و نزدیک به آبادی خرم آباد نمونه هایی را جهت مطالعات کنودونت جمع آوری کرد که در آنها جنس Ozarkodina به صورت مولتی المنت Multielement یافت شد.
این جنس و جنس های Spathodus, Plectospathodus, Hindeodella توسط م. احمدزاده هروی شناسایی شد و دو گونه Pandorinellina steinhorensis Ziegler, 1956 و Pandorinellina exigud philipi Klapper 1969 تشخیص داده شده است. گونه اولی از اوایل دونین تا امزین و گونه دومی از لوخکوین تا پراگین دیده می شوند و هر دو گونه پخش وسیعی در اروپا، آسیا و امریکای شمالی دارند. Flugel, H. W. & Saleh, H. 1970 یک مجموعه مرجانی از برش الگوی سازند نیور با سن پریدولی- لوخکوین را مورد مطالعه قرار داده اند. در بخش بالایی سازند درو، واقع در ناحیه خلخال، ب. حمدی کنودونت های متعلق به دونین زیرین را گزارش می کند و می نویسد که مرز میان سیلورین به آشکوب امزین، بی آنکه ذکری از آشکوب های لوخکوین و پراگین به میان آورد، تدریجی است. در ناحیه شیرگشت و ازبک کوه، در قسمت های فوقانی سازند نیور، کنودونت های متعلق به دونین زیرین گزارش شده اند. نویسنده در حدود 2 کیلومتری جنوب، جنوب خاوری آبادی زینل آباد، واقع در جنوب آبادی شبجره کرمان، براکیوپود های فراوان که متعلق به سیلورین بالایی می باشد را جمع آوری کرده است. بر روی این واحد براکیوپود دار، در ناحیه زینل آباد، در داخل شیل های گچ دار و ماسه سنگ های دونین زیرین، دو افق آهکی و آهک دولومیتی سیاه رنگ وجود دارد که از این دو افق چندین نمونه برای مطالعات کنودونت جمع آوری شد. چنین به نظر می رسد که این دو افق هم ارز افق کنودونت دار ناحیه شبجره که در آن کنودونت های لوخکوین و پراگین یافت می شود باشد. بطور کلی گذر پریدولی به لوخکوین را در ایران بایستی در قسمت های فوقانی سازند نیور، در برش الگو، در سازند شبجره در کرمان و در بالاترین بخش سازند درو، در ناحیه خلخال، جستجو کرد. در چهار گوش قزوین- رشت، در ناحیه زکابر، آنلز و دیگران (1975) براکیوپودی را گزارش کرده اند که توسط C.H.C. Brunton به Acrospirifer like A. cf. fallex نسبت داده شده که این خود نشان دهنده سن پراگین تا امزین پیشین است: K. Weddige در سال 1983 در 2 کیلومتری شمال خاوری روستای دیزباد، واقع در کوههای بینالود نزدیک به 100 متر تناوب شیل و آهک های ماسه ای را با سازند نیور، در ازبک کوه و دهنه کلوت مقایسه کرده و با توجه به کنودونت هایی نظیر:
Pandorinellina exigua philipi, Pandorinellina optina, Pedaris sp., Pelekysgnathus sp
که در قسمت های فوقانی این واحد جمع آوری شده زون دهی سنس (Dehiscens Zone) که مرز اشکوب پراگین به امزین زیرین است را، تعیین کرده است. W. Struve
با توجه به براکیوپود Indospirifer maerhchuanensis Grabaut که در قسمت فوقانی این واحد یافت شده زون براکیوپودی Nowakia barrandei Zone را مشخص می کند.
بر خلاف آشکوب های لوخکوین و پراگین که به گونه ای پراکنده در ایران گزارش شده است، آشکوب امزین دارای گسترش نسبتاٌ خوبی می باشد. یکی از نقاطی که اشکوب امزین را مورد مطالعه و بررسی قرار داده اند سازند خوش ییلاق است. در این نواحی این آشکوب توسط کارهای جداگانه ای که توسط م. احمد زاده هروی و ب. حمدی صورت گرفته در سازند خوش ییلاق گزارش شده است. آشکوب امزین در ناحیه خوش ییلاق گزارش شده است. آشکوب امزین در ناحیه خوش ییلاق با کنودونت ها و براکیوپودی به نام Tenuicostella و تریلوبیت Astropyge شناسایی شده است. نویسنده در مطالعات سال 1999، در ناحیه جلفا و قره ناز، همین براکیوپود ها و تریلوبیت ها همراه با کرال ها را جمع آوری کرده است.
دونین میانی: دونین میانی در ایران از آهک های حاوی کرال، براکیوپود و کنودونت تشکیل یافته و شامل آشکوب های ایفلین و ژیوسین است. به طور کلی پیشروی اصلی دریا، در دونین، از دونین میانی آغاز می شود و در دونین بالایی این پیشروی به اوج خود می رسد بر خلاف نظریه Weddige 1983 هیاتوس ایفلین در ایران وجود ندارد. در برخی سنگ های دونین میانی ایران زون های کنودونتی Patulus costatus, Partitus ensensis varcus, Gristatus disparilis شناسایی شده است. در ناحیه خوش ییلاق در برش الگو براکیوپود ها، کرال ها و کنودونت های متعلق به این دو اشکوب گزارش شده است. به طور کلی دونین میانی ایران در نواحی کرمان، جام، خوش ییلاق، جلفا،قره ناز، رامیان و بسیاری دیگر از نقاط ایران گسترش دارد. در ایران مرکزی قاعده سازند بهرام، دونین میانی است، در کوه های زاگرس دونین زیرین، میانی و بالایی با مطالعات پالینولوژیکی توسط م. قویدل سیوکی به ثبوت رسیده است. در زون زمین ساختی گرگان- رشت مشتمل بر نواحی خوش ییلاق، میغان، جلفا، کردانده، قره ناز و احتمالاٌ ماکو، دونین میانی به خوبی گسترش دارد. در واحد زمین ساختی البرز- آذربایجان که سازند جیرود گسترش دارد دونین میانی گزارش نشده و چنین به نظر می رسد که در دونین میانی این بخش از ایران بیرون از آب بوده است. مطالعاتی که تا کنون درباره سن سازند جیرود انجام شده است این سازند سنی معادل فرازنین تا اواخر فامنین بالایی دارد.
دونین بالایی: در بخش هایی از ایران دونین بالایی با نبود چینه ای مهمی بر روی رسوبات قدیمی تر از دونین زیرین و میانی هم قرار می گیرد. این نبود چینه ای مهم به استثنای شمال باختر ایران (نواحی ماکو) همراه با دگر شیبی نیست و طبقات قدیمی تر رسوبات دونین بالایی به طور کامل هم شیب هستند. این پدیده را در بیشتر نقاط البرز مرکزی؛ در جاهایی که سازند جیرود با سن دونین بالایی بر روی سازند میلا با سن کامبرین تا اردویسین می نشیند و سیلورین، دونین زیرین و دونین میانی وجود ندارند، به خوبی می توان مشاهده کرد. دونین بالایی در ایران مرکزی، شرق ایران و سلسله جبال زاگرس، کوههای بینالود، شمال شاهرود، شرق سمنان و نواحی کرمان و … رخنمون دارد. سنگ های کربناته دونین بالایی ایران در بردارنده براکیوپودهای فراوان، تریلوبیت، مرجان، تنتاکولیتس، سفالوپود و کنودونت های فراوانی است. تا کنون چندین زون براکیوپوددار و چندین زون کنودونتی در آهک های دونین بالایی ایران گزارش شده است. در بخش های بالایی برش های خوش ییلاق و میغان لایه تریلوبیت دار و سفالوپود دار، فامنین بالایی را مشخص می کند.
بطور کلی در بیشتر نقاط ایران رسوب گذاری از دونین بالایی (فامنین یا سترونین) به تورنزین بدون وقفه رسوب گذاری و بدون پدیده ویژه زمین ساختی و تغییر ناگهانی رخساره ای ادامه داشته است. تمایز نهشته های دونین بالایی و کربنیفر زیرین از نقطه نظر لیتولوژیکی با مشاهده تغییر رخساره آهکی، دولومیتی همراه با تناوب ماسه سنگ و آهک مارنی دونین بالایی به رخساره آهکی تورنزین تا حدودی امکان پذیر است. همچنین تغییر بارز فسیل های جانوری و سیر فیلوژنی و تحول بازو پایان از دونین بالایی به کربنیفر زیرین به خوبی آشکار و روشن است. یکی از نقاط ایران که در آن نهشته های دونین بالایی در آن گسترشی فراوان دارد، در 70 کیلومتری شمال شهرستان شاهرود است. در این نواحی سازندی توسط ف. بزرگ نیا و ه. بزرگ نیا در سال 1972 معرفی شده که به نام سازند خوش ییلاق معروف است. سازند خوش ییلاق که موضوع اصلی این مطالعات را تشکیل می دهد از دیرباز مورد بحث و گفتگوی زمین شناسان بوده است و بهترین و جامع ترین تقسیم بندی مربوط به این سازند را می توان در نقشه 1:250.000 گرگان توسط م. شهرابی مشاهده کرد. نویسنده سازند خوش ییلاق را در برش الگو و ناحیه میغان اندازه گیری و نزدیک 400 نمونه از این دو مقطع را برای مطالعات کنودونت جمع آوری کرده است. سازند خوش ییلاق دارای چهار عضو، از قدیم به جدید عضو میغان، عضو تیل آباد، عضو شاهوار و عضو سرچشمه است که در این گردهمایی درباره ضخامت، سن، لیتولوژی و فسیل های عضو های سازند خوش ییلاق در برش الگو و برش میغان به بحث و گفتگو پرداخته می شود. سازند خوش ییلاق در برش الگو 1500 متر اندازه گیری شده و در این برش عضو میغان 238 متر، عضو تیل آباد 618 متر، عضو شاهوار 140 متر و عضو سرچشمه 504 متر ضخامت دارد. این سازند در برش میغان نزدیک 1200 متر ضخامت دارد.