بررسی رابطه ژنتیک گرانیتوئیدهای الوند با سنگهای دگرگونی اطراف آن

موضوع بحث: توده نفوذی الوند در شمال غربی زون سنندج- سیرجان (در مجاورت شهر همدان) متشکل از سنگ های مافیک و گرانیتوئید های مختلف است. سنگ های قدیمی تر مجموعه نفوذی الوند را گابرو ها، دیوریت ها و تونالیت هایی تشکیل می دهند که حاصل تفریق یک ماگمای بازیک هستند. همانطور که در نمودار های ژئو شیمیایی نشان داده خواهد شد کوارتز دیوریت ها و تونالیت ها از سایر گرانیتوئید ها متمایز هستند (به دلیل حجم زیاد این نمودار ها در فشرده مقاله نیامده اند).
بخش عمده گرانیتوئید های الوند را گرانیت های پرفیروئید تشکیل می دهند که ترکیب مدال آنها در حد گرانودیوریت و مونزو گرانیت است و به صورت دو رخساره دانه ریز (قدیمتر) و دانه درشت (جوان تر) مشاهده می شوند. این گرانیتوئید ها با شیست ها و سایر سنگ های دگرگونی در برگیرنده خود خویشاوندی ژئو شیمیایی نشان می دهند، که این امر در مورد سایر سنگ های نفوذی منطقه صدق نمی کند. علاوه بر این شواهد صحرایی و پتروگرافی از قبیل وجود زینوکریست های آندالوزیت، سیلیمانیت و گارنت که عبارت از کانی های دیر گداز سنگ های رسوبی دگرگون شده قبل از ذوب می باشند، حاکی از منشاء پوسته ای آنها است. این گرانیتوئید ها و شیست های اطراف دارای ویژگی مشترک پرآلومین هستند.
کوارتز دیوریت ها و تونالیت ها تمایل تولئیتی نشان می دهند اما گرانیت های پرفیروئید و گرانیتوئید های هولولوکوکرات سفید رنگ (f) کالک آلکالن هستند. اما هیچ کدام از این سنگ های گرانیتوئید آلکالن نیستند.
این روند در سنگ های بررسی شده توسط ولی زاده (1353)، صادقیان (1373)،ولی زاده و صادقیان (1375a) نیز به چشم می خورد.
پور معانی و ایرانی (1374) نیز سنگ های بازیک - حد واسط این منطقه را تولئیتی معرفی نموده اند در حالیکه در محاسبات نرم CIPW این سنگ ها که توسط مولفین مذکور صورت گرفته است نمونه های دارای نفلین نورماتیو زیاد می باشند. ضمناٌ در برخی از نمونه هایی از سنگ های بازیک الوند که توسط ولی زاده (1353)، صادقیان (1373) و ولی زاده و صادقیان (1375b) مورد مطالعه قرار گرفته اند نیز نفلین نورماتیو دیده می شوند. این پدیده احتمالاٌ باید در اثر متاسوماتیسم آلکالن در ارتباط با تزریق توده مذاب گرانیتی به داخل توده های بازیک قدیم تر اتفاق افتاده باشد. در بخش مرکزی الوند سنگ های عجیب سفید رنگ تقریباٌ فاقد کانی های تیره دیده می شوند که برخی از مولفین به آنها گرانیت هولولوکوکرات و گرانیت سفید اطلاق کرده اند. این سنگ ها از نظر پتروگرافی شامل لوکوکوارتز دیوریت، لوکوکوارتز مونزو دیوریت، لوکوتونالیت و لوکوگرانودیوریت می باشند (سپاهی گرو 1378).
در گذشته سنگ های هولولوکوکرات سفید رنگ را حاصل تفریق ماگمای گرانیت پرفیروئید درنظر گرفته اند (هادی پور 1373) و ترکیان (1374). اما در این مقاله نشان خواهیم داد که این سنگ ها از نظر ژئو شیمی و احتمالاٌ منشاء مجزا از آنها هستند. نمودار های اکسید های عناصر اصلی،
Fe2O3 / SiO2, CaO/ SiO2, MgO/ SiO2, Na2O/ SiO2, Al2O3/ SiO2, Sr/ CaO, Ba/ SiO2, Rb/ K2O, Ba/ K2O و ... این نکته را تایید می کند.
نتیجه گیری: گرانیتوئید های الوند حداقل از تزریق سه فاز مختلف با ویژگی های پتروگرافی و ژئو شیمیایی متمایز حاصل شده اند. گرانیتوئید های قدیمی تونالیت ها بیشتر تمایل به سنگ های گوشته ای بازیک دارند (ولی زاده 1371). ماده مذاب گرانیت های پرفیروئید حاصل ذوب آناتکسی رسوبات قدیمی دگرگون شده با طبیعت شیلی یا گرایواکی اند و منشاء پوسته ای یا رسوبی دارند و گرانیتوئید های سفید رنگ عجیب که فاقد کانی های تیره هستند، از دیگر سنگ های فوق الذکر متمایز و احتمالاٌ حاصل ذوب بخشی آمفیبولیت ها در پوسته میانی- تحتانی هستند. در تجارب گوناگون آزمایشگاهی بر روی آمفیبولیت ها نیز چنین مذاب هایی حاصل شده است (به نقل از یوهانس و هولتز، 1996).