محیط رسوبی سازند قرمز فوقانی
| دسته | رسوب شناسی و زمین شناسی دریایی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | نهمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | یعقوب لاسمی |
| تاريخ برگزاری | ۲۷ بهمن ۱۳۶۹ |
سازند قرمز فوقانی (Upper Red Formation) که مربوط به زمان میوسن تا پلیوسن می باشد. شامل ضخامت زیادی از ماسه سنگ، شیل و سیلت استون قرمز رنگ و تبخیرهایی نظیر گچ و انیدیت می باشد که به طور همشیب روی سازند الیگو- میوسن قم در حوضه رسوبی قم قرار دارد. ضخامت این سازند در نقاط مختلف ایران مرکزی متغیر است و در بعضی نقاط حوضه رسوبی از 6 کیلو متر تجاوز می کند. در بخش مرکزی حوضه رسوبی قم این سازند به سه عضو تقسیم شده است:
1- عضو M1: به ضخامت 2000 متر شامل ماسه سنگ ژیپس دار- شیل- سیلت استون.
2- عضو M2: به ضخامت 1000 متر شامل ماسه سنگ متخلخل
3- عضو M3: به ضخامت 200 تا 500 متر متشکل از سیلت استون و مارن ژیپس دار.
به غیر از مطالعه عمومی چینه شناسی، این سازند تا کنون از دیدگاه رسوب شناسی و محیط رسوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است.
هدف از این مطالعه بررسی رسوب شناسی و شناسایی محیطهای رسوبی سازند قرمز فوقانی و دلیل گسترش آن در زمان و فضا می باشد. منطقه مورد مطالعه در جنوب کیلان دماوند بین ایوانکی و کیلان و در 85 کیلومتری شرق تهران واقع است. ضخامت این سازند در منطقه مورد مطالعه به بیشتر از 6 کیلومتر می رسد. در این منطقه بخش میانی شامل تناوبی از شیل قرمز و ماسه سنگ قرمز تا قرمز خاکستری از نوع لیت آرنیت (Litarenite) می باشد. قطعاتی از شیل های قرمز که قطر آنها به چند سانتیمتر می رسد در داخل ماسه سنگ ها یافت می شود.
سنگهای فوق از سیکلهایی با ضخامت های مختلف تشکیل شده است. هر سیکل شامل ماسه سنگ در قاعده و شیل در بالا است که از ویژگیهای هر یک ریز شدن اندازه دانه ها و کوچک شدن مقیاس ساختمانهای رسوبی به سمت بالا است. در قاعده اکثر سیکل ها یک لایه نازک کنگلومرائی که اکثراٌ از قطعات شیل های قرمز هستند (کنگلومرای بین تشکیلاتی) وجود دارد. هر سیکل رسوبی دارای کنتاکت فرسایشی با بخش بالایی سیکل زیرین می باشد. لایه نازک کنگلومرایی به سمت بالا به ماسه سنگ درشت، متوسط و ریز دانه و بالاخره به سیلت استون و شیل ختم می شود. ساختمانهای رسوبی موجود درماسه سنگ های هر سیکل شامل لایه بندی موازی و مسطح همراه با فابریک پارتینگ لینییشن (Parting Lineation) و کراس بدهای بزرگ نوع تراف در قاعده می باشد که به سمت بالا به کراس بدهای کوچکتر و بالاخره به کراس لامینه ها و لامینه های موازی ختم می شود. در بخش شیلی ساختمان بیوژنیکی بورو (Burrow) و ترکهای گلی یافت می شود ساختمان رسوبی کنولوت (Convolte bedding) نیز در بخش زیرین سیکل رسوبی فراوان است.
در بعضی از سیکلها از ضخامت بخش ماسه سنگی کاسته شده و یا ماسه سنگ به کلی از بین می رود که در این حالت به ضخامت بخش شیلی افزوده می شود. لایه های نازک ماسه که در جهت جانبی در فاصله کمی از بین می روند و دارای دانه بندی تدریجی می باشند. در داخل بخش های شیلی ممکن است یافت گردد. ماسه سنگ ها عدسی شکل بوده به طوریکه در جهت جانبی به شیل های قرمز تبدیل می گردند.
در بخش پایینی و بالایی سازند قرمز فوقانی از ضخامت ماسه سنگ کاسته شده، ضخامت شیل و سیلت استون هر سیکل افزایش می یابد. علاوه بر این لایه های تبخیری نظیر گچ و انیدریت نیز با آنها همراه می باشد. مطالعات فوق نشان می دهد که سیکلهای رسوبی سازند قرمز فوقانی توسط یک محیط رودخانه ماندری که در انتها به یک محیط پلایایی بزرگ (شبیه پلایای مرکزی ایران) منتهی می شده است نهشته گردیده است.
ماسه سنگ ها در بخش کانال اصلی این رودخانه و به علت حرکت جانبی آن انباشته شده اند. عدم تقارن کانال اصلی رودخانه و حرکت جانبی آْن به سمت بخش عمیقتر منجر به تشکیل دانه بندی تدریجی در بخش ماسه ای سیکل رسوبی گردیده است که نشانگر کاهش انرژی محیطی به سمت بالا است. شیل های بخش فوقانی نتیجه طغیان و لب ریز شدن رودخانه و رسوب گل و لای در دشت سیلابی آن بوده است. از آنجا که رودخانه در روی رسوبات دشت سیلابی سیکل قبلی حرکت می نموده است. قاعده هر سیکل در روی یک سطح فرسایشی قرار دارد.
قطعاتی از دیواره های شیلی دره رودخانه نیز در موقع حرکت جانبی و ریزش دیوار همراه با ماسه انباشته می شده است. ازدیاد ضخامت شیل در بعضی از سیکلها و یا عدم وجود ماسه در آنها به علت محدود بودن حرکت جانبی رودخانه و مستقیم شدن مسیر جریان و ایجاد دریاچه های نعل اسبی (کانالهای متروکه) و پر شدن آنها از گل و لای در موقع طغیان رودخانه بوده است.
رسوبات بخش پایینی و بالایی سازند قرمز از رسوب گذاری در یک محیط پلایایی و یا بخش انتهایی رودخانه ماندری که دارای شیب کمتر و بار معلق بیشتر بوده است نتیجه شده است. گسترش زیاد سازند قرمز فوقانی در جهت جانبی به دلیل رسوب گذاری توسط بیش از یک رودخانه و یا به علت بریده شدن و ایجاد انشعاب جدید یک رودخانه و رسوب گذاری توسط رودخانه جدید در جهت جانبی آن بوده است که همراه با سوبسیدانس حوزه رسوبی منجر به رسوب گذاری تعداد بی شماری از سیکل های رسوبی و ضخامت زیاد توالی رسوبی شده است.
1- عضو M1: به ضخامت 2000 متر شامل ماسه سنگ ژیپس دار- شیل- سیلت استون.
2- عضو M2: به ضخامت 1000 متر شامل ماسه سنگ متخلخل
3- عضو M3: به ضخامت 200 تا 500 متر متشکل از سیلت استون و مارن ژیپس دار.
به غیر از مطالعه عمومی چینه شناسی، این سازند تا کنون از دیدگاه رسوب شناسی و محیط رسوبی مورد مطالعه قرار نگرفته است.
هدف از این مطالعه بررسی رسوب شناسی و شناسایی محیطهای رسوبی سازند قرمز فوقانی و دلیل گسترش آن در زمان و فضا می باشد. منطقه مورد مطالعه در جنوب کیلان دماوند بین ایوانکی و کیلان و در 85 کیلومتری شرق تهران واقع است. ضخامت این سازند در منطقه مورد مطالعه به بیشتر از 6 کیلومتر می رسد. در این منطقه بخش میانی شامل تناوبی از شیل قرمز و ماسه سنگ قرمز تا قرمز خاکستری از نوع لیت آرنیت (Litarenite) می باشد. قطعاتی از شیل های قرمز که قطر آنها به چند سانتیمتر می رسد در داخل ماسه سنگ ها یافت می شود.
سنگهای فوق از سیکلهایی با ضخامت های مختلف تشکیل شده است. هر سیکل شامل ماسه سنگ در قاعده و شیل در بالا است که از ویژگیهای هر یک ریز شدن اندازه دانه ها و کوچک شدن مقیاس ساختمانهای رسوبی به سمت بالا است. در قاعده اکثر سیکل ها یک لایه نازک کنگلومرائی که اکثراٌ از قطعات شیل های قرمز هستند (کنگلومرای بین تشکیلاتی) وجود دارد. هر سیکل رسوبی دارای کنتاکت فرسایشی با بخش بالایی سیکل زیرین می باشد. لایه نازک کنگلومرایی به سمت بالا به ماسه سنگ درشت، متوسط و ریز دانه و بالاخره به سیلت استون و شیل ختم می شود. ساختمانهای رسوبی موجود درماسه سنگ های هر سیکل شامل لایه بندی موازی و مسطح همراه با فابریک پارتینگ لینییشن (Parting Lineation) و کراس بدهای بزرگ نوع تراف در قاعده می باشد که به سمت بالا به کراس بدهای کوچکتر و بالاخره به کراس لامینه ها و لامینه های موازی ختم می شود. در بخش شیلی ساختمان بیوژنیکی بورو (Burrow) و ترکهای گلی یافت می شود ساختمان رسوبی کنولوت (Convolte bedding) نیز در بخش زیرین سیکل رسوبی فراوان است.
در بعضی از سیکلها از ضخامت بخش ماسه سنگی کاسته شده و یا ماسه سنگ به کلی از بین می رود که در این حالت به ضخامت بخش شیلی افزوده می شود. لایه های نازک ماسه که در جهت جانبی در فاصله کمی از بین می روند و دارای دانه بندی تدریجی می باشند. در داخل بخش های شیلی ممکن است یافت گردد. ماسه سنگ ها عدسی شکل بوده به طوریکه در جهت جانبی به شیل های قرمز تبدیل می گردند.
در بخش پایینی و بالایی سازند قرمز فوقانی از ضخامت ماسه سنگ کاسته شده، ضخامت شیل و سیلت استون هر سیکل افزایش می یابد. علاوه بر این لایه های تبخیری نظیر گچ و انیدریت نیز با آنها همراه می باشد. مطالعات فوق نشان می دهد که سیکلهای رسوبی سازند قرمز فوقانی توسط یک محیط رودخانه ماندری که در انتها به یک محیط پلایایی بزرگ (شبیه پلایای مرکزی ایران) منتهی می شده است نهشته گردیده است.
ماسه سنگ ها در بخش کانال اصلی این رودخانه و به علت حرکت جانبی آن انباشته شده اند. عدم تقارن کانال اصلی رودخانه و حرکت جانبی آْن به سمت بخش عمیقتر منجر به تشکیل دانه بندی تدریجی در بخش ماسه ای سیکل رسوبی گردیده است که نشانگر کاهش انرژی محیطی به سمت بالا است. شیل های بخش فوقانی نتیجه طغیان و لب ریز شدن رودخانه و رسوب گل و لای در دشت سیلابی آن بوده است. از آنجا که رودخانه در روی رسوبات دشت سیلابی سیکل قبلی حرکت می نموده است. قاعده هر سیکل در روی یک سطح فرسایشی قرار دارد.
قطعاتی از دیواره های شیلی دره رودخانه نیز در موقع حرکت جانبی و ریزش دیوار همراه با ماسه انباشته می شده است. ازدیاد ضخامت شیل در بعضی از سیکلها و یا عدم وجود ماسه در آنها به علت محدود بودن حرکت جانبی رودخانه و مستقیم شدن مسیر جریان و ایجاد دریاچه های نعل اسبی (کانالهای متروکه) و پر شدن آنها از گل و لای در موقع طغیان رودخانه بوده است.
رسوبات بخش پایینی و بالایی سازند قرمز از رسوب گذاری در یک محیط پلایایی و یا بخش انتهایی رودخانه ماندری که دارای شیب کمتر و بار معلق بیشتر بوده است نتیجه شده است. گسترش زیاد سازند قرمز فوقانی در جهت جانبی به دلیل رسوب گذاری توسط بیش از یک رودخانه و یا به علت بریده شدن و ایجاد انشعاب جدید یک رودخانه و رسوب گذاری توسط رودخانه جدید در جهت جانبی آن بوده است که همراه با سوبسیدانس حوزه رسوبی منجر به رسوب گذاری تعداد بی شماری از سیکل های رسوبی و ضخامت زیاد توالی رسوبی شده است.