بررسی های مقدماتی زمین شناسی دریایی خلیج چابهار و خلیج پزم با استفاده از داده های ماهواره ای

مقدمه: بهره گیرى از امکانات بالقوه و بالفعل بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر کرانه آبى موجود در کشور نیاز به بررسى هاى زمین شناسى دریایى اعم از رسوب شناسى، شیمى و ژئو شیمى، فیزیک و ژئو فیزیک، مدیریت و مهندسى سواحل و زیست محیطى دارد و در این راستا بررسى هاى دور سنجى مى تواند کمک هاى بسیارى به متخصصین بنماید. لذا براى شروع مطالعات زمین شناسى دریایى در منطقه چابهار به عنوان نزدیک ترین بندر به اقیانوس هند و اهمیت نظامى و سیاسى منطقه، بررسى هاى مقدماتى دور سنجى در خلیج چابهار و خلیج پزم و رودخانه هاى منتهى به این خلیج ها صورت پذیرفت.
اطلاعات به دست آمده به کمک داده هاى سنجنده TM ماهواره لندست با قدرت تفکیک ۳۰ متر و در ۷ باند طول موجى و تهیه تصاویر سیاه و سفید و رنگى مجازى مختلف صورت گرفته است.
روش کار: پس از قرائت داده هاى ماهواره اى مربوط به سال هاى ۱۹۸۸ و ۱۹۹۸ عملیات تصحیح هندسى به منظور ایجاد تصویرى در قالب یک شبکه تعیین شده جغرافیایى با توجه به نقشه توپوگرافى ۱:۲۵۰.۰۰۰ انجام گرفت. عملیات پردازش بر روى داده ها به منظور ایجاد تصاویرى که اختلاف بافتى، طیفى و هندسى پدیده ها را با بیشترین تفاوت ممکن نشان دهد انجام شده است. با بکار گیرى روش هاى افزایش کنتراست، عملیات بین باند ها و ایجاد باند هاى مختلف، تصاویرى ساخته شد که به بهترین شکل اختلافات را نشان مى دادند بهترین ترکیب ها عبارتند از تصاویر رنگى مجازى باند ها ۱ و ۳و ۵ با آشکار سازى Equalize و Root و تصاویر ساخته شده از اجزاء اصلى (Principal component) مى باشد.
اطلاعات بدست آمده از بررسى هاى دور سنجى در زمینه رسوب شناسى و محیط رسوبى منطقه:
با کمک بررسى هاى دور سنجى در محدوده مورد مطالعه اطلاعات ذیل بدست آمده است.
۱- مرز خشکى و آب: تصویر سیاه و سفید ایجاد شده از باند ۳:۱ و یا باند ۷ با آشکار سازى Linear خشکى ها را سفید و آبها را سیاه مى کند و مرز بین خشکى و آب به خوبى نمایان مى گردد.
۲- تعیین محدوده اینترتایدال و سوپراتیدال
۳- تغییر سطح محلى آب در ۱۰ سال
۴- حرکت جانبى و تغییر مسیر رودخانه هاى منتهى به خلیج چابهار و پزم در ۱۰ سال.
۵- جدا کردن بخش foreshore
۶- تفکیک مناطق هم عمق
۷- تعیین مناطق مرطوب
۸- رشد و گسترش دلتا در طى ۱۰ سال
۹- جابجایى رسوب
۱۰- محدوده تپه هاى ماسه اى و جابجایى آنها در طى زمان
۱۱- تغییر جهت جریان هاى دریایى در طى ۱۰ سال
۱۲- تشخیص کانال هاى زیر دریایى
۱۳- تعیین محدوده شهرى و رشد و گسترش آن در مدت ۱۰ سال
۱۴- تعیین مناطق در حال فرسایش و یا رسوب گذارى
۱۵- جدایش مناطق داراى درصد متفاوت مواد معلق
نتیجه گیرى: از مجموع داده هاى پردازش شده ماهواره اى و تصاویر مختلف بدست آمده و تعابیر و تفاسیر مختلف براى هر یک از تصاویر مى توان به نکات ذیل توجه نمود:
۱- ساخت موج شکن و اسکله بندر پزم که موجب تغییر در رژیم رسوبگذارى طبیعى در محدوده ساحل و پر شدن بخشى از خلیج گردیده است قابل پیش بینى بود اگر مطالعات دور سنجى در موج شکن کنارک قبل از احداث اسکله و موج شکن و بعد از احداث آن صورت گرفت.
رسوبگذارى غیر طبیعى در موج شکن بندر کنارک واقع در خلیج چابهار در محل موج شکن در مدت ۱۰ سال کاملاٌ مشهود است در نتیجه عواقب احداث موج شکن در بندر پزم که بالطبع کم عمق تر و رسوب گیر تر از خلیج چابهار مى باشد قابل پیش بینى بوده است.
۲- حرکت جانبى و تغییر مسیر رودخانه ها و محدوده دشت سیلابى در فاصله سال هاى ۸۸ و ۹۸ مشخص مى باشد لذا از بناى هر گونه سازه در امتداد حرکات جانبى رودخانه ها و یا در دشت سیلابى باید جلوگیرى نمود و در ضمن اگر منابع با ارزشى در مسیر فعلى رودخانه ها کشف گردد از روى مسیر قبلى رودخانه کار اکتشاف را راحت تر مى توان دنبال نمود.
همچنین رودخانه هاى منتهى به خلیج در طى ۱۰ سال بیشتر ماندرى شده و رسوب گذارى در بخش محدب آن مشخص مى باشد.
۳- با توجه به شکل و رشد دلتا در مدت ۱۰ سال در جنوب باخترى خلیج پزم مى توان گفت که در این بخش از دریا جریان رودخانه بر جزر و مد و جریان هاى دریایى غالب بوده است و رژیم رسوبگذارى بیش از هر عامل دیگر متاثر از فعالیت هاى رودخانه مى باشد.
اما چنین حالتى در خلیج چابهار و یا در بخش جنوبى چابهار واقع در دریاى عمان دیده نمى شود در آنجا نمى توان شکل مشخص دلتا در دریا را دنبال نمود و بخش کم عمق دریایى که با روند شمال باخترى - جنوب خاورى امتداد دارد احتمالا همان جزایر سدى است که بدلیل غالب بودن رژیم رسوب گذارى ناشى از جریان هاى دریایى مى باشد و نقش رودخانه و یا جزر و مد در رژیم رسوب گذارى کمتر مى باشد.
۴- یک بخش کم عمق در بخش جنوبى خلیج چابهار و دریاى عمان با جهت شمال باختر- باختر و جنوب خاور- خاور قابل تشخیص است که در جنوب آن عمق آب یکباره افزایش مى یابد. شکل گیرى و تکامل این جزایر سدى در طى ۱۰ سال کاملاٌ محسوس است و حرکت رسوبات Sediment transportation قابل تشخیص مى باشد.
افزایش عمق ناگهانى آب موضوعى است که باید مورد بررسى قرار گیرد و علل آن مشخص گردد شاید اگر مطالعات ژئو فیزیک دریایى توام با بررسى هاى زمین ساختى در این زون که داراى روند شمال باخترى، باختر- جنوب خاورى، خاور مى باشد صورت گیرد به مسائل نویى در رابطه با برخورد قاره ها پى برده شود؟
۵- جهت جریان هاى دریایى بر روى تصاویر پس از آشکار سازى کاملاٌ قابل تشخیص است. در سال ۱۹۸۸ در بخش شمالى خلیج جهت جریان شمالى جنوبى است اما در بخش باخترى یک جریان چرخشى در جهت حرکت عقربه هاى ساعت دیده مى شود در نتیجه جزایر سدى که در سال ۱۹۸۸ در بخش جنوبى شهر چابهار با روند شمال باخترى- جنوب خاورى دیده مى شود در سال ۱۹۸۸ هنوز شکل نگرفته است.
۶- کانال هاى زیر دریایى در این تصاویر کاملاٌ مشخص مى باشد مخصوصاٌ در دریاى عمان این کانال ها بسیار بارزند. علت تشکیل کانال ها وجود درصدى کربنات در داخل رسوبات و حرکت آب شیرین بر روى آنها ایجاد مى شود این کانال ها علاوه بر آنکه جهت جریان هاى قدیمى را نشان مى دهند مى توانند به عنوان مکانى مناسب جهت منابع کانى سنگین تلقى شوند.
۷- حرکت تپه هاى ماسه اى و محدوده گسترش آنها بر روى تصاویر ماهواره اى قابل تشخیص مى باشد. تفکیک این مناطق و مناطقى که در آینده حرکت تپه هاى ماسه اى بر روى آن انجام مى گیرد به عنوان مناطقى که از احداث هر گونه سازه در آنها باید جلوگیرى شود اهمیت دارد.

کلید واژه ها: سیستان و بلوچستان