ساخت و بافت رسوبی- دیاژنتیک و دگر شکلی در کانسار گل زرد
| دسته | زمین شناسی اقتصادی واکتشاف |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | ششمین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | طاهر فرهادی نژاد- ابراهیم راستاد |
| تاريخ برگزاری | ۲۵ بهمن ۱۳۷۸ |
زمین شناسی منطقه: کانسار روی و سرب گل زرد در شمال شرقی روستای گل زرد در یک کیلوکتری شمال شهر الیگودرز در شمال خاوری استان لرستان قرار دارد. این ناحیه از نظر تقسیمات زمین شناسی در زون سنندج- سیرجان واقع شده است. قدیمترین رسوبات در محدوده مورد مطالعه از توالی ضخیم و یکنواخت فیلیت، کوارتز فیلیت و اسلیت متناوب با ماسه سنگ های ناخالص دگرگون شده تریاس بالایی- ژوراسیک تشکیل شده است. در منطقه معدنی گل زرد رسوبات کرتاسه با مرز گسله روی رسوبات کرتاسه بالایی- ژوراسیک قرار می گیرند. توالی کرتاسه در منطقه معدنی از دولومیت ماسه ای نازک لایه، آهک و دولومیت پلیتی و آهک های خاکستری صخره ساز اربیتولین دار تشکیل شده است.
رسوبات تریاس بالایی- ژوراسیک تحت فازهای مختلف چین خورده و به هم ریخته هستند و گسل های تراستی باعث روراندگی آهک های ضخیم لایه کرتاسه شده اند.
دو توده بزرگ نفوذی گرانودیوریتی تا گرانیتی با سن کرتاسه بالایی- پالئوسن در جنوب و شمال شرق کانسار همراه با بیرون زدگی های کوچکی به صورت پراکنده در منطقه وجود دارد. توده های نفوذی ضمن نفوذ در رسوبات تریاس بالایی- ژوراسیک باعث تشکیل هاله هورنفلسی تیره رنگ در اطراف خود و اسلیت های لکه دار (Spated Salte) در کانسار گل زرد شده اند.
توالی رسوبات ماسه سنگ گری واکی و شیل های تریاس بالایی- ژوراسیک تحت تاثیر فاز کیمیرین پسین در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده است و تاثیر حرارتی توده های نفوذی روی سنگ های مجاور قابل ملاحظه نبوده و صرفاٌ باعث تجدید تبلور کانی ها و درجه دگرگونی در حد رخساره آلبیت- اپیدوت هورنفلس شده است و حداقل یک دگرگونی دینامیکی در منطقه باعث برشی شدن ماسه سنگ ها شده است.
ژئو شیمی: بررسی مقاطع لیتو ژئو شیمیایی منطقه دور از کانه سازی نشان می دهد که عناصر در افق های ماسه سنگی دگرگون شده نسبت به بقیه افق ها افزایش دارند و این افق ها دارای انومالی عناصر روی و سرب و مس هستند. نسبت ژئو شیمیایی عناصر بر اساس نمودار های (Kalogeroplus 1989) محاسبه شده و نمودار های کانسار گل زرد در قسمت کانسار های رسوبی قرار می گیرند.
افق های کانه دار: در محدوده کانه های معدنی گل زرد دو افق کانه دار دیده می شود.
1- افق متاگری واکی و فیلیت همراه با رس های کوارتزی و پیریت: این افق روی لایه اسلیت و فیلیت تیره رنگ قرار دارد. دارای ضخامت 10 تا 50 سانتی متر بوده و از متاگری واکی و فیلیت همراه با عدسی های کوارتزی همشیب با لایه بندی تشکیل یافته است. در این افق ماده معدنی به صورت عدسی های همخوان با لایه بندی و چین خورده بین کمر بالا و کمر پایین قرار دارد.
2- افق ماسه سنگی دگرگون شده (متا گری واکی): سنگ دربرگیرنده ماده معدنی متاگری واکی با دانه های کوارتز، فلدسپات و ماتریکس کوارتز ریز دانه، رس و سیمان سیلیسی و مقداری کربنات می باشد. دانه های سولفید در متن سنگ پراکنده اند و در اکثر سنگ های اطراف کانسار بافت دانه پراکنده دیده می شود. گرچه در افق II تجمع یافته و به صورت لامینه و لایه های سولفید دیده می شود.
بین افق I و 2، 15 تا 35 سانتی متر اسلیت و فیلیت با کانی سازی دانه پراکنده دیده می شود، کمر بالای افق II ماده معدنی متا ارکوزیک واکی با مورفولوژی خشن و برجسته است.
ژئومتری کانسار: در این کانسار ژئو متری به دو صورت لایه ای و پر کننده شکستگی ها و گسل ها وجود دارد. ژئو متری لایه ای دارای بافت های دانه پراکنده، لامینه و پرکننده فضای خالی همخوان با لایه بندی است و ژئو متری پر کننده شکستگی ها دارای بافت های پر کننده فضای خالی و برشی است که حاصل تغییر یا مهاجرت تیپ اولیه است.
کانی شناسی ساخت و بافت در کانسار گل زرد: کانی شناسی کانسار گل زرد ساده بوده و از کانی های اسفالریت، گالن، کالکو پیریت، کوارتز و کلسیت تشکیل یافته است. فراوانترین سولفید ها به ترتیب اسفالریت، گالن، پیریت و کالکو پیریت می باشند. طی فرایند های بعدی سوپرژن کانی های سروزیت، اسمیت زونیت، انکلزیت، هیدروزنیت، آزوریت، مالاکیت و اکسید های آهن تشکیل شده اند.
بافت دانه پراکنده: دانه های اسفالریت، کالکو پیریت، پیریت در متن متاگری واکی ها پراکنده اند که در تمام ماسه سنگ های دگرگون شده، فیلیت و کوارتز فیلیت اطراف کانسار دیده می شوند. بافت دانه پراکنده یکی از بافت های ژنتیکی مهم است و می تواند شاهدی بر حضور سازنده های ماده معدنی در محیط رسوبی و تبلور آنها در دیاژنز آغازین باشد.
بافت لامینه و لایه ای: اسفالریت در افق II کانسار گل زرد با کانی های تخریب متاگری واکی به صورت لایه و لامینه هایی از چند میلی متر تا 15 سانتی متر دیده می شود که در اثر فشارهای دیاژنز حالت باقلایی یافته اند و در نمونه دستی و رخنمون به صورت لایه ای و همشیب با ماسه سنگ های دگرگون شده و چین خورده دیده می شود.
بافت پرکننده فضای خالی همخوان با لایه بندی: گاهی فضاهای خالی ریز بین دانه ای آواری ماسه سنگ های دگرگون شده به وسیله گالن و اسفالریت پر شده اند. این فضاهای خالی در ارتباط با هیچ شکاف یا درزه ای و یا کانالی که سولفید را به طور ثانویه حمل کند، نیستند. شکل خاص سولفید و قرار گرفتن در جهت لایه بندی نشان می دهد که سولفید قبل از تخریب تخلخل اولیه و سنگ شدگی در این فضاها جایگزین شده اند.
بافت پر کننده فضاهای کششی موازی با گسل ها: اسفالریت، گالن، پیریت و کالکو پیریت به صورت دانه درشت بین تیغه های کوارتز و در فضاهای خالی موازی با گسل های نرمال و عمود بر صفحه واره غالب تشکیل شده اند. این بافت نشان دهنده تشکیل ماده معدنی در حین عملکرد تکتونیکی می باشد.
بافت و ساخت برشی و کاتاکلاستیک: اسفالریت، گالن، پیریت، کالکو پیریت به صورت خمیره ای بین قطعات برشی قرار می گیرند و یا خود در مجاورت گسل ها خرد و برشی می شوند.
بافت استرین فرینج اسفالریت: رشد بلور های کوارتز در اطراف دانه های پیریت و اسفالریت در حین دگرگونی ناحیه ای ژوراسیک انتهایی نشان دهنده وجود اسفالریت و پیریت قبل از این زمان و در واقع قبل از سنگ شدگی کامل رسوبات می باشد.
نتیجه گیری: تشکیل اسفالریت، گالن، پیریت و کالکو پیریت به صورت لایه ای و لامینه و دانه پراکنده همراه با ماسه سنگ های دگرگون شده نشان دهنده همزمانی و همخوانی تشکیل کانه ها با سنگ دربرگیرنده می باشد، بافت دانه پراکنده و لامینه در دیاژنز اولیه و بافت پر کننده فضای خالی همخوان با لایه بندی در دیاژنز تاخیری تشکیل شده است.
در مراحل بعد کانه ها همراه سنگ دربرگیرنده چین خورده و تغییر شکل یافته و تحت تاثیر گسل ها خرد و برشی شده و در فضاهای خالی درزه و شکستگی ها به صورت بافت و ساخت قطع کننده لایه بندی تمرکز یافته است که پس از رخنمون در سطح زمین مجموعه تحت تاثیر عوامل سوپرژن هوازده و اکسیده شده است.
در کنتاکت توده های نفوذی با سنگ همبر هیچگونه کانه سازی مشاهده نشده است و به علت عدم وجود کانی سازی در اسپاتهای تشکیل شده در اسلیت ها به نظر می رسد شار حرارتی توده های نفوذی تاثیری در کانه سازی و تمرکز کانه نداشته است.
بنابراین با توجه به مجموعه خصوصیات ذکر شده و مقایسه با کانسار های تیپ دنیا به خصوص از نظر سنگ درونگیر تخریبی و ماسه سنگی، پاراژنز، بافت ژئومتری کانسار گل زرد را می توان در رده تیپ کانسار سرب و روی رسوبی با سنگ درونگیر تخریبی قرار دارد.
رسوبات تریاس بالایی- ژوراسیک تحت فازهای مختلف چین خورده و به هم ریخته هستند و گسل های تراستی باعث روراندگی آهک های ضخیم لایه کرتاسه شده اند.
دو توده بزرگ نفوذی گرانودیوریتی تا گرانیتی با سن کرتاسه بالایی- پالئوسن در جنوب و شمال شرق کانسار همراه با بیرون زدگی های کوچکی به صورت پراکنده در منطقه وجود دارد. توده های نفوذی ضمن نفوذ در رسوبات تریاس بالایی- ژوراسیک باعث تشکیل هاله هورنفلسی تیره رنگ در اطراف خود و اسلیت های لکه دار (Spated Salte) در کانسار گل زرد شده اند.
توالی رسوبات ماسه سنگ گری واکی و شیل های تریاس بالایی- ژوراسیک تحت تاثیر فاز کیمیرین پسین در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده است و تاثیر حرارتی توده های نفوذی روی سنگ های مجاور قابل ملاحظه نبوده و صرفاٌ باعث تجدید تبلور کانی ها و درجه دگرگونی در حد رخساره آلبیت- اپیدوت هورنفلس شده است و حداقل یک دگرگونی دینامیکی در منطقه باعث برشی شدن ماسه سنگ ها شده است.
ژئو شیمی: بررسی مقاطع لیتو ژئو شیمیایی منطقه دور از کانه سازی نشان می دهد که عناصر در افق های ماسه سنگی دگرگون شده نسبت به بقیه افق ها افزایش دارند و این افق ها دارای انومالی عناصر روی و سرب و مس هستند. نسبت ژئو شیمیایی عناصر بر اساس نمودار های (Kalogeroplus 1989) محاسبه شده و نمودار های کانسار گل زرد در قسمت کانسار های رسوبی قرار می گیرند.
افق های کانه دار: در محدوده کانه های معدنی گل زرد دو افق کانه دار دیده می شود.
1- افق متاگری واکی و فیلیت همراه با رس های کوارتزی و پیریت: این افق روی لایه اسلیت و فیلیت تیره رنگ قرار دارد. دارای ضخامت 10 تا 50 سانتی متر بوده و از متاگری واکی و فیلیت همراه با عدسی های کوارتزی همشیب با لایه بندی تشکیل یافته است. در این افق ماده معدنی به صورت عدسی های همخوان با لایه بندی و چین خورده بین کمر بالا و کمر پایین قرار دارد.
2- افق ماسه سنگی دگرگون شده (متا گری واکی): سنگ دربرگیرنده ماده معدنی متاگری واکی با دانه های کوارتز، فلدسپات و ماتریکس کوارتز ریز دانه، رس و سیمان سیلیسی و مقداری کربنات می باشد. دانه های سولفید در متن سنگ پراکنده اند و در اکثر سنگ های اطراف کانسار بافت دانه پراکنده دیده می شود. گرچه در افق II تجمع یافته و به صورت لامینه و لایه های سولفید دیده می شود.
بین افق I و 2، 15 تا 35 سانتی متر اسلیت و فیلیت با کانی سازی دانه پراکنده دیده می شود، کمر بالای افق II ماده معدنی متا ارکوزیک واکی با مورفولوژی خشن و برجسته است.
ژئومتری کانسار: در این کانسار ژئو متری به دو صورت لایه ای و پر کننده شکستگی ها و گسل ها وجود دارد. ژئو متری لایه ای دارای بافت های دانه پراکنده، لامینه و پرکننده فضای خالی همخوان با لایه بندی است و ژئو متری پر کننده شکستگی ها دارای بافت های پر کننده فضای خالی و برشی است که حاصل تغییر یا مهاجرت تیپ اولیه است.
کانی شناسی ساخت و بافت در کانسار گل زرد: کانی شناسی کانسار گل زرد ساده بوده و از کانی های اسفالریت، گالن، کالکو پیریت، کوارتز و کلسیت تشکیل یافته است. فراوانترین سولفید ها به ترتیب اسفالریت، گالن، پیریت و کالکو پیریت می باشند. طی فرایند های بعدی سوپرژن کانی های سروزیت، اسمیت زونیت، انکلزیت، هیدروزنیت، آزوریت، مالاکیت و اکسید های آهن تشکیل شده اند.
بافت دانه پراکنده: دانه های اسفالریت، کالکو پیریت، پیریت در متن متاگری واکی ها پراکنده اند که در تمام ماسه سنگ های دگرگون شده، فیلیت و کوارتز فیلیت اطراف کانسار دیده می شوند. بافت دانه پراکنده یکی از بافت های ژنتیکی مهم است و می تواند شاهدی بر حضور سازنده های ماده معدنی در محیط رسوبی و تبلور آنها در دیاژنز آغازین باشد.
بافت لامینه و لایه ای: اسفالریت در افق II کانسار گل زرد با کانی های تخریب متاگری واکی به صورت لایه و لامینه هایی از چند میلی متر تا 15 سانتی متر دیده می شود که در اثر فشارهای دیاژنز حالت باقلایی یافته اند و در نمونه دستی و رخنمون به صورت لایه ای و همشیب با ماسه سنگ های دگرگون شده و چین خورده دیده می شود.
بافت پرکننده فضای خالی همخوان با لایه بندی: گاهی فضاهای خالی ریز بین دانه ای آواری ماسه سنگ های دگرگون شده به وسیله گالن و اسفالریت پر شده اند. این فضاهای خالی در ارتباط با هیچ شکاف یا درزه ای و یا کانالی که سولفید را به طور ثانویه حمل کند، نیستند. شکل خاص سولفید و قرار گرفتن در جهت لایه بندی نشان می دهد که سولفید قبل از تخریب تخلخل اولیه و سنگ شدگی در این فضاها جایگزین شده اند.
بافت پر کننده فضاهای کششی موازی با گسل ها: اسفالریت، گالن، پیریت و کالکو پیریت به صورت دانه درشت بین تیغه های کوارتز و در فضاهای خالی موازی با گسل های نرمال و عمود بر صفحه واره غالب تشکیل شده اند. این بافت نشان دهنده تشکیل ماده معدنی در حین عملکرد تکتونیکی می باشد.
بافت و ساخت برشی و کاتاکلاستیک: اسفالریت، گالن، پیریت، کالکو پیریت به صورت خمیره ای بین قطعات برشی قرار می گیرند و یا خود در مجاورت گسل ها خرد و برشی می شوند.
بافت استرین فرینج اسفالریت: رشد بلور های کوارتز در اطراف دانه های پیریت و اسفالریت در حین دگرگونی ناحیه ای ژوراسیک انتهایی نشان دهنده وجود اسفالریت و پیریت قبل از این زمان و در واقع قبل از سنگ شدگی کامل رسوبات می باشد.
نتیجه گیری: تشکیل اسفالریت، گالن، پیریت و کالکو پیریت به صورت لایه ای و لامینه و دانه پراکنده همراه با ماسه سنگ های دگرگون شده نشان دهنده همزمانی و همخوانی تشکیل کانه ها با سنگ دربرگیرنده می باشد، بافت دانه پراکنده و لامینه در دیاژنز اولیه و بافت پر کننده فضای خالی همخوان با لایه بندی در دیاژنز تاخیری تشکیل شده است.
در مراحل بعد کانه ها همراه سنگ دربرگیرنده چین خورده و تغییر شکل یافته و تحت تاثیر گسل ها خرد و برشی شده و در فضاهای خالی درزه و شکستگی ها به صورت بافت و ساخت قطع کننده لایه بندی تمرکز یافته است که پس از رخنمون در سطح زمین مجموعه تحت تاثیر عوامل سوپرژن هوازده و اکسیده شده است.
در کنتاکت توده های نفوذی با سنگ همبر هیچگونه کانه سازی مشاهده نشده است و به علت عدم وجود کانی سازی در اسپاتهای تشکیل شده در اسلیت ها به نظر می رسد شار حرارتی توده های نفوذی تاثیری در کانه سازی و تمرکز کانه نداشته است.
بنابراین با توجه به مجموعه خصوصیات ذکر شده و مقایسه با کانسار های تیپ دنیا به خصوص از نظر سنگ درونگیر تخریبی و ماسه سنگی، پاراژنز، بافت ژئومتری کانسار گل زرد را می توان در رده تیپ کانسار سرب و روی رسوبی با سنگ درونگیر تخریبی قرار دارد.