بررسی ژئو شیمیایی و ارزیابی اقتصادی بازیافت مواد آلاینده مرداب انزلی
| دسته | ژئوشیمی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | ششمین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | فشاد لویزه |
| تاريخ برگزاری | ۲۵ بهمن ۱۳۷۸ |
مقدمه: رشد روز افزون جمعیت، توسعه سریع شهر نشینی، شکل گیری صنایع مرتبط با نظام شهر مکانیزاسیون فرایند های قدیمی کشاورزی همگام با اقلیم خاص کشور ما طی سالیان اخیر معضلات گسترده ای را در زمینه مسائل زیست محیطی پدید آورده است. از طرف دیگر عدم توجه به محیط زیست و نیز عدم رعایت موازین منطبق با تکنولوژی نوین کنترل پساب های صنعتی و غیر صنعتی در حین توسعه صنایع مرتبط با نظام امروزی شهری طی دو دهه اخیر آلودگی محیط زیست را تشدید کرده است. نوار باریک ساحل شمالی کشورمان که صرف نظر از ویژگی های طبیعی آن نقش مهمی را در اقتصاد کشاورزی و توریسم دارا است طی سه دهه اخیر به واسطه رشد سریع جمعیت، تخریب جنگل ها و تبدیل آن به مزارع و نیز عدم وجود سیستم های دفع فاضلاب در نقاط تمرکز جمعیت شهر نشین، شدیداٌ تحت تاثیر آلاینده زیست محیطی قرار گرفته است.
مرداب انزلی با وسعت تقریباٌ 218 کیلومتر مربع در زمستان و 70- 80 کیلومتر مربع در تابستان یکی از مناطق حفاظت شده بین المللی و جالب توجه در جهان به شمار می رود که توسط آبهای بیش از 15 رودخانه در محوطه پستی تغذیه شده و در اواخر دوران چهارم زمین شناسی با تشکیل و رشد زبانه های ساحلی از بخش اصلی دریای خزر جدا شده است (ف. مضطر زاده و دیگران 1363). مجاورت مرداب با بندر پر رونق انزلی (که از دیدگاه رده بندی فعالیت، سومین بندر فعال کشور محسوب می گردد) اگر چه به واسطه اهمیت بندر باعث رونق صنعت توریسم و شکوفایی اقتصادی مرداب گشته لیکن از طرف دیگر به دلیل فعالیت های مرتبط با امور بندری، توسعه صنایع مرتبط با حمل و نقل و ترخیص کالا، فعالیت های کشاورزی حواشی جنوبی و جنوب شرقی و نیز تمرکز شدید جمعیت باعث آلودگی شدید منابع زنده و غیر زنده مرداب گشته است.
- در بخش شرقی مرداب رهاسازی پساب های ناشی از فعالیت واحد های صنعتی تولید رنگ، مواد غذایی و انرژی
- در بخش جنوب و غربی رها سازی پساب های کشاورزی و پسمانده کود های شیمیایی
- در دهانه شمالی تردد کشتی های حامل مواد سوختی که عموماٌ به واسطه تکنولوژی قدیمی و فرسوده کشور های آسیای میانه فاقد انطباق با معیار های حفاظت از آلودگی محیط زیست می باشند
و بالاخره در بخش شمال شرقی و شمال مرداب رهاسازی حجم وسیعی از پساب های خانگی و واحد های نیمه صنعتی (تراشکاری، جوشکاری و …) باعث ایجاد تمرکز خطرناک آلاینده ها گشته است.
بحث کنترل و رفع آلودگی محیط زیست اگر چه در کشور ما به تازگی رونق یافته و سعی بر آن است تا آخرین فن آوری مطرح در کشور های پیشرفته صنعتی نیز در این خصوص منتقل و منطبق گردد لیکن آنچه در این میان حداقل تا حال حاضر بدان توجه نشده جنبه های اقتصادی است که می تواند در حین یک فرایند کنترل و رفع آلودگی مورد توجه قرار گیرد.
در آلمان طبق آمار موجود 74% سرب مصرفی در صنایع از بازیافت پساب های صنعتی به دست آمده و متقابلاٌ بیش از 90% کاغذ مصرفی در این کشور نیز بازیافت می گردد. (ح. بصیر و همکاران 1376).
در این نوشتار نیز سعی بر آن است، جنبه های اقتصادی تصفیه پساب های رها شده در مرداب انزلی مورد بحث قرار گیرد.
2- هدف: هدف از اجرای چنین طرحی به دست آوردن زمینه فراوانی عناصر Cd, Zn, Pb, As, Hg, P و … آب، خاک و لجن های کف مرداب و مقایسه آن با مقادیر ضریب غنی شدگی عناصر در هر یک از فاز ها است. چنانچه ضریب غنی شدگی عنصری در حدی باشد که صرف نظر از دیدگاه معدنی، از دید محیط زیست در رده فراوانی بالا محسوب گردد آنگاه می توان با آنالیز فنی- اقتصادی نسبت به استحصال و استخراج عناصر مورد بحث مبادرت ورزید. شایان توجه است که از ضریب و غنی شدگی و نیز فراوانی فعلی یک عنصر در محیط مزبور ممکن است از دید معدنکاری در رده آنومالی معدنی یا حتی آستانه اقتصادی بودن رده بندی نگردد ولیکن چنانچه پارامتر های اقتصادی زیست محیطی را نیز در آنالیز هزینه استحصال منظور کنیم آنگاه یقیناٌ بازیافت عناصر مورد بحث توجیه اقتصادی خواهد داشت. بدیهی است ملحوظ داشتن ممانعت از مرگ و میر سالیانه هزاران تن از آبزیان، افزایش صید به واسطه عدم آلودگی محیط و نیز کارآیی مجدد مواد استحصال شده خود جزء پارامتر هایی است که بایستی دقیقاٌ در ارزیابی های اقتصادی مورد بحث قرار گیرد.
3- نتایج حاصل از مطالعات قبلی: سالیانه مقادیر قابل توجهی مواد محلول و غیر محلول (700000 تن) وارد مرداب می شود که بیش از 80% این مواد ارگانیکی بوده و بار غذایی مرداب را تامین می نماید و از این مقدار 85000 تن رسوب در مرداب انزلی باقی می ماند (مضطرزاده و دیگران 1363).
سرازیر شدن حجم عظیمی از مواد فوق الذکر سبب پر شدن تدریجی مرداب گردیده به طوری که مقایسه عکس های هوایی سال های 1955 و 1982 مبین خشک شدن و تبدیل شدن به باتلاق بیش از 13 سطح قبلی مرداب است.
ب- تمرکز بالای جمعیت در حواشی مرداب، ورود پساب های صنعتی و کشاورزی و نیز ورود فاضلاب های شهر رشت عملاٌ موجب تجمع بیش از حد فسفر در آب گردیده به ترتیبی که اندیس تجاوز از حد مجاز برای بخش مرکزی 2/5، بخش غربی 1/8، سیاه کشیم 4/0 و بخش شرقی 4/9 می باشد (مضطر زاده 1363).
پ- رسوبات مرداب علاوه بر دارا بودن مقادیر بالای فلزات به صورت اکسید (Al2O3, SiO2 و …) به دلیل دارا بودن مواد مصرفی و مغذی آلی مورد نیاز گیاهان (به ویژه برنج) بسیار غنی است و کمتر کودی حتی کود های شیمیایی در این مورد قابل رقابت با مرغوبیت رسوبات تالاب می باشند (کوثری، آزرم 1365) ولیکن توجه به این نکته ضروری است که در صورت لزوم کاربرد رسوبات مذکور به عنوان کود کشاورزی رعایت تمام جوانب اکولوژیکی طرح ضروری است.
ت- بررسی های ژئو شیمیایی تمرکز برخی از عناصر کمیاب در آب مرداب مانند (B, Ga) را در حد بالاتر از آستانه اقتصادی نشان داده است (کوثری 1365).
ث- مقایسه ضرایب آلودگی عنصری بین تالاب و نتایج حاصل از آلودگی در 24 دریاچه واقع در محدوده صنعتی کشور سوئد مبین آن است که آلودگی Cu, Cr در تالاب انزلی بیش از سه برابر آلودگی دریاچه ها است.
ج- در بخش هایی از مرداب میزان آلودگی سرب و مس به ترتیب به میزان 2 و 58 برابر مقدار میانگین آن بالغ می شود و از طرف دیگر نیز کبالت، کرم، نیکل و مس که از دیدگاه ژئو شیمیایی دارای همبستگی مثبت بوده بیشترین آلودگی را در بخش شرقی مرداب نشان می دهد (کوثری و همکاران 1373).
چ- آبراهه های غربی تالاب از نقاط صنعتی و جمعیتی کمتری عبور می نماید لذا می توان انتظار داشت که منشاء آلودگی مس و نیکل به ویژه در بخش مرکزی و غربی تالاب منشاء طبیعی زمین شناسی (Geogenic) داشته باشد، در صورتی که منشاء عناصر آلاینده کبالت، کرم، سرب، روی به دلیل انتشار در بخش شرقی تالاب و ورود رودخانه های پیر بازار، خمام رود و پسیخان که از محدوده شهر های رشت، فومن، صومعه سرا و مناطق صنعتی و خانگی می گذرند، بایستی از نوع آلودگی صنعتی یا (Anthropogenic) باشد.
ح- بررسی های ژئو تکنیکی و مطالعات مکانیک خاک در محدوده لنگر گاه و موج شکن و نیز مطالعه مغزه های اخذ شده دست نخورده توسط کربارل دبل تیوب به قطر 86 میلی متر (لویزه و همکاران 1373) مبین گروه بندی غالب رسوبات از بستر دریا تا عمق 30 متر در رده Sm , Sp و Sp- Sm بر مبنای طبقه بندی Unified می باشد (مهندسین مشاور ایران خاک 3 و 1372).
خ- بررسی های ژئو تکنیکی و مطالعات مکانیک خاک در محدوده پل انزلی به منظور ساخت لنگر گاه شناور های صیادی مبین رده بندی غالب رسوبات در گروه Cl- Ml و Cl بر اساس طبقه بندی Unified می باشد. (لویزه و همکاران- مهندسین مشاور ایران خاک 1373).
د- شناسایی های زیر آبی و غواصی توسط لویزه و همکاران (1373) مبین وجود ضخامتی در حد 1/0- 0/5 متر بر روی رسوبات بستر در محدوده پل انزلی می باشد.
4- توجیه اقتصادی: از آنجا که تنها مطالعه ژئو شیمیایی بر روی خصوصیات تالاب قریب به پانزده سال پیش (1364) توسط گروه ژئو شیمی سازمان زمین شناسی کشور و بر پایه مطالعه و آنالیز صرفاٌ 52 نمونه اخذ شده در پهنه ای به وسعت 280 کیلومتر مربع صورت پذیرفته لذا شایسته است تا با توجه به نتایج بررسی های مقدماتی که نشانگر اندیس های مثبت تمرکز فلزات در آب تالاب می باشد، برنامه ای جامع در قالب طرحی ژئو شیمیایی به منظور نمونه برداری سیستماتیک از پهنه مورد بررسی تدوین گشته و پس از روشن شدن محدوده آنومالی های احتمالی نسبت به نمونه برداری های دقیق تر و با تراکم بیشتر شبکه ای اقدام نمود. بر پایه آنچه می توان از مطالعات مقدماتی به دست آورد و نیز جمع بندی نهایی نتایج در قالب آنالیز فنی- اقتصادی می توان توجیه پذیر بودن ادامه مطالعات را نیز بررسی نموده و حتی در صورتی که طرح از دیدگاه فرآوری مواد معدنی توجیه نداشته باشد، دامنه بررسی های اقتصادی طرح را به محدوده دیدگاه های زیست محیطی نیز بسط و توسعه داد چرا که به ترتیبی که در بخش مقدمه همین نوشتار نیز اشاره شد چه بسا فراوانی و توزیع یک عنصر خاص در حال حاضر از دیدگاه معدنکاری در حد آستانه اقتصادی نباشد ولیکن با ملحوظ داشتن معیار ها و موازین زیست محیطی استحصال و بازیافت آن توجیه داشته و کاملاٌ اقتصادی باشد به عبارت بهتر و به زبان ساده تر ممکن است فراوانی روی در حد میانگین 207 ppm (کوثری و آزرم 1365) در آب مرداب عیار قابل توجهی از دید معدنکاری محسوب نگردد ولیکن با توجه به اینکه به واسطه وجود همین مقدار روی و آلاینده های دیگر سالانه هزاران تن ماهی و گونه های دیگر آبزیان قابل مصرف توسط نظام غذایی کشور تلف می شوند می توان به این نکته پی برد که استحصال مواد آلاینده مذکور ولو با عیار پایین موجب حفظ ذخایر آبزیان گشته و به نوبه خود باعث رونق صنعت صید و شکوفایی اقتصاد مبتنی بر صنعت شیلات خواهد گردید که طبعاٌ موجبات صرفه اقتصادی را نیز فراهم خواهد آورد.
از طرف دیگر از آنجا که سبک زندگی مردم اعم از پوشاک، تغذیه، اقامت و … در بندر انزلی از پیوند نزدیکی با محیط دریا و مرداب برخوردار است و نیز با توجه به اینکه منابع آب شرب شهر نیز متکی به ذخایر زیر زمینی است لذا بسیار محتمل است که بخش وسیعی از همین آلودگی ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم وارد چرخه زندگی انسان گشته باشد ولیکن به واسطه نبود آمار های دقیق در حال حاضر تعیین ارتباط دقیق میان شیوع آلودگی شیمیایی و نحوه گسترش بیماری های گوارشی یا عفونی مقدور نیست، اما پر واضح است پالایش و جدایش آلودگی های زیست محیطی نقش به سزایی را نیز در پیشگیری از هزینه های درمان و گسترش بیماری ها خواهد داشت که خود به عنوان پتانسیلی اقتصادی قابل تامل و بررسی است.
5- پیشنهاد برنامه زمان بندی: کل مراحل اجرایی طرح را می توان در بخش های مشروحه ذیل خلاصه کرد:
5-1- هماهنگی با دستگاه ها و ارگان های ذیربط در خصوص جمع آوری و ساماندهی داده های قبلی و استحصال نتایج مفید و کارا در طرح جدید 15+ 5 روز تهران 5+ 10 روز رشت و انزلی مجموعاٌ 5+ 25 روز
5-2- بازدید صحرایی مقدماتی با هماهنگی جمع نهاد های ذیربط جهت تبلیغ و توجیه طرح و نیز بررسی تلویحی نقاط نمونه برداری 2+ 5 روز
5-3- نمونه برداری ژئو شیمیایی از رسوبات، لجن ها و آب مرداب به صورت سیستماتیک و منطبق با طرح اولیه شبکه نمونه برداری 10+ 30 روز کاری (تابع شرایط آب و هوایی)
5-4- آماده سازی نمونه ها- ارسال به آزمایشگاه 1+ 5 روز کاری
5-5- مراحل انجام آزمایشات (XRD, AA, XRF و ...) 15+ 60 روز کاری
5-6- داده پردازی اطلاعات جدید و تلفیق آن با اطلاعات قدیمی 3+ 15 روز
5-7- بررسی فنی- تکنیکی استحصال مواد از هر یک از فاز های رسوبات، لجن یا آب مرداب 5+ 30 روز
5-8- تهیه گزارش و اعلام نتایج قطعی 5+ 30 روز
5-9- برنامه کلی زمانی با احتساب فعالیت های موازی مجموعاٌ در فاصله ای 7- 6 ماهه قابل انجام است.
6- برآورد تقریبی هزینه مطالعات مقدماتی:
- جمع آوری اطلاعات 5000000 ریال
- مطالعات صحرایی و نمونه برداری 52500000
- مطالعات آزمایشگاهی (حالت متوسط نمونه برداری) 1.125.000.000 ریال
- مطالعات دفتری و تهیه گزارش 300.000.000 ریال
جمع کل
1.212.500.000 + 15% (ضریب خطای برآورد)
7- نتیجه گیری و جمع بندی: اهمیت حفظ تالاب انزلی به عنوان زیستگاهی حفاظت شده و نیز اهمیت حفاظت و سلامت آن چه از دیدگاه توریسم و چه از دیدگاه ارتباط مستقیم آن با چرخه حیاتی سکنه حواشی آن اجرای طرحی به منظور شناخت و کنترل آلودگی های منتشره در آن را روشن می سازد. از طرف دیگر با توجه به آنچه در سطور پیشین به آن اشاره شد اجرای طرحی اینچنین با هزینه ای بالغ بر (متوسط برآورد قیمت) 120 میلیون تومان اگر چه از دیدگاه تئوریک کاملاٌ توجیه پذیر و منطقی است اما دقت کنیم که در صورت شناخت ذخایر معدنی قابل بازیافت در مرداب پروژه کنترل آلودگی، حفاظت و رفع و بازیافت آلودگی از پروژه ای صرفاٌ زیست محیطی و هزینه ساز به پروژه ای اقتصادی و درآمد زا تبدیل خواهد شد، به عبارت بهتر اجرای طرحی که با در نظر داشتن قیمت های روز صرفاٌ در حد قیمت یک واحد مسکونی هزینه می طلبد و در بلند مدت نیز استحصال نتایج عملی آن باعث بازیافت اقتصادی مواد، پاکی محیط زیست، سلامت چرخه آبزیان و نیز بهداشت بیشتر سکنه حواشی آن می گردد کاملاٌ منطقی و توجیه پذیر است و در این میان جنبه دور نمای اقتصادی آن نکته ای قابل تامل می باشد.
مرداب انزلی با وسعت تقریباٌ 218 کیلومتر مربع در زمستان و 70- 80 کیلومتر مربع در تابستان یکی از مناطق حفاظت شده بین المللی و جالب توجه در جهان به شمار می رود که توسط آبهای بیش از 15 رودخانه در محوطه پستی تغذیه شده و در اواخر دوران چهارم زمین شناسی با تشکیل و رشد زبانه های ساحلی از بخش اصلی دریای خزر جدا شده است (ف. مضطر زاده و دیگران 1363). مجاورت مرداب با بندر پر رونق انزلی (که از دیدگاه رده بندی فعالیت، سومین بندر فعال کشور محسوب می گردد) اگر چه به واسطه اهمیت بندر باعث رونق صنعت توریسم و شکوفایی اقتصادی مرداب گشته لیکن از طرف دیگر به دلیل فعالیت های مرتبط با امور بندری، توسعه صنایع مرتبط با حمل و نقل و ترخیص کالا، فعالیت های کشاورزی حواشی جنوبی و جنوب شرقی و نیز تمرکز شدید جمعیت باعث آلودگی شدید منابع زنده و غیر زنده مرداب گشته است.
- در بخش شرقی مرداب رهاسازی پساب های ناشی از فعالیت واحد های صنعتی تولید رنگ، مواد غذایی و انرژی
- در بخش جنوب و غربی رها سازی پساب های کشاورزی و پسمانده کود های شیمیایی
- در دهانه شمالی تردد کشتی های حامل مواد سوختی که عموماٌ به واسطه تکنولوژی قدیمی و فرسوده کشور های آسیای میانه فاقد انطباق با معیار های حفاظت از آلودگی محیط زیست می باشند
و بالاخره در بخش شمال شرقی و شمال مرداب رهاسازی حجم وسیعی از پساب های خانگی و واحد های نیمه صنعتی (تراشکاری، جوشکاری و …) باعث ایجاد تمرکز خطرناک آلاینده ها گشته است.
بحث کنترل و رفع آلودگی محیط زیست اگر چه در کشور ما به تازگی رونق یافته و سعی بر آن است تا آخرین فن آوری مطرح در کشور های پیشرفته صنعتی نیز در این خصوص منتقل و منطبق گردد لیکن آنچه در این میان حداقل تا حال حاضر بدان توجه نشده جنبه های اقتصادی است که می تواند در حین یک فرایند کنترل و رفع آلودگی مورد توجه قرار گیرد.
در آلمان طبق آمار موجود 74% سرب مصرفی در صنایع از بازیافت پساب های صنعتی به دست آمده و متقابلاٌ بیش از 90% کاغذ مصرفی در این کشور نیز بازیافت می گردد. (ح. بصیر و همکاران 1376).
در این نوشتار نیز سعی بر آن است، جنبه های اقتصادی تصفیه پساب های رها شده در مرداب انزلی مورد بحث قرار گیرد.
2- هدف: هدف از اجرای چنین طرحی به دست آوردن زمینه فراوانی عناصر Cd, Zn, Pb, As, Hg, P و … آب، خاک و لجن های کف مرداب و مقایسه آن با مقادیر ضریب غنی شدگی عناصر در هر یک از فاز ها است. چنانچه ضریب غنی شدگی عنصری در حدی باشد که صرف نظر از دیدگاه معدنی، از دید محیط زیست در رده فراوانی بالا محسوب گردد آنگاه می توان با آنالیز فنی- اقتصادی نسبت به استحصال و استخراج عناصر مورد بحث مبادرت ورزید. شایان توجه است که از ضریب و غنی شدگی و نیز فراوانی فعلی یک عنصر در محیط مزبور ممکن است از دید معدنکاری در رده آنومالی معدنی یا حتی آستانه اقتصادی بودن رده بندی نگردد ولیکن چنانچه پارامتر های اقتصادی زیست محیطی را نیز در آنالیز هزینه استحصال منظور کنیم آنگاه یقیناٌ بازیافت عناصر مورد بحث توجیه اقتصادی خواهد داشت. بدیهی است ملحوظ داشتن ممانعت از مرگ و میر سالیانه هزاران تن از آبزیان، افزایش صید به واسطه عدم آلودگی محیط و نیز کارآیی مجدد مواد استحصال شده خود جزء پارامتر هایی است که بایستی دقیقاٌ در ارزیابی های اقتصادی مورد بحث قرار گیرد.
3- نتایج حاصل از مطالعات قبلی: سالیانه مقادیر قابل توجهی مواد محلول و غیر محلول (700000 تن) وارد مرداب می شود که بیش از 80% این مواد ارگانیکی بوده و بار غذایی مرداب را تامین می نماید و از این مقدار 85000 تن رسوب در مرداب انزلی باقی می ماند (مضطرزاده و دیگران 1363).
سرازیر شدن حجم عظیمی از مواد فوق الذکر سبب پر شدن تدریجی مرداب گردیده به طوری که مقایسه عکس های هوایی سال های 1955 و 1982 مبین خشک شدن و تبدیل شدن به باتلاق بیش از 13 سطح قبلی مرداب است.
ب- تمرکز بالای جمعیت در حواشی مرداب، ورود پساب های صنعتی و کشاورزی و نیز ورود فاضلاب های شهر رشت عملاٌ موجب تجمع بیش از حد فسفر در آب گردیده به ترتیبی که اندیس تجاوز از حد مجاز برای بخش مرکزی 2/5، بخش غربی 1/8، سیاه کشیم 4/0 و بخش شرقی 4/9 می باشد (مضطر زاده 1363).
پ- رسوبات مرداب علاوه بر دارا بودن مقادیر بالای فلزات به صورت اکسید (Al2O3, SiO2 و …) به دلیل دارا بودن مواد مصرفی و مغذی آلی مورد نیاز گیاهان (به ویژه برنج) بسیار غنی است و کمتر کودی حتی کود های شیمیایی در این مورد قابل رقابت با مرغوبیت رسوبات تالاب می باشند (کوثری، آزرم 1365) ولیکن توجه به این نکته ضروری است که در صورت لزوم کاربرد رسوبات مذکور به عنوان کود کشاورزی رعایت تمام جوانب اکولوژیکی طرح ضروری است.
ت- بررسی های ژئو شیمیایی تمرکز برخی از عناصر کمیاب در آب مرداب مانند (B, Ga) را در حد بالاتر از آستانه اقتصادی نشان داده است (کوثری 1365).
ث- مقایسه ضرایب آلودگی عنصری بین تالاب و نتایج حاصل از آلودگی در 24 دریاچه واقع در محدوده صنعتی کشور سوئد مبین آن است که آلودگی Cu, Cr در تالاب انزلی بیش از سه برابر آلودگی دریاچه ها است.
ج- در بخش هایی از مرداب میزان آلودگی سرب و مس به ترتیب به میزان 2 و 58 برابر مقدار میانگین آن بالغ می شود و از طرف دیگر نیز کبالت، کرم، نیکل و مس که از دیدگاه ژئو شیمیایی دارای همبستگی مثبت بوده بیشترین آلودگی را در بخش شرقی مرداب نشان می دهد (کوثری و همکاران 1373).
چ- آبراهه های غربی تالاب از نقاط صنعتی و جمعیتی کمتری عبور می نماید لذا می توان انتظار داشت که منشاء آلودگی مس و نیکل به ویژه در بخش مرکزی و غربی تالاب منشاء طبیعی زمین شناسی (Geogenic) داشته باشد، در صورتی که منشاء عناصر آلاینده کبالت، کرم، سرب، روی به دلیل انتشار در بخش شرقی تالاب و ورود رودخانه های پیر بازار، خمام رود و پسیخان که از محدوده شهر های رشت، فومن، صومعه سرا و مناطق صنعتی و خانگی می گذرند، بایستی از نوع آلودگی صنعتی یا (Anthropogenic) باشد.
ح- بررسی های ژئو تکنیکی و مطالعات مکانیک خاک در محدوده لنگر گاه و موج شکن و نیز مطالعه مغزه های اخذ شده دست نخورده توسط کربارل دبل تیوب به قطر 86 میلی متر (لویزه و همکاران 1373) مبین گروه بندی غالب رسوبات از بستر دریا تا عمق 30 متر در رده Sm , Sp و Sp- Sm بر مبنای طبقه بندی Unified می باشد (مهندسین مشاور ایران خاک 3 و 1372).
خ- بررسی های ژئو تکنیکی و مطالعات مکانیک خاک در محدوده پل انزلی به منظور ساخت لنگر گاه شناور های صیادی مبین رده بندی غالب رسوبات در گروه Cl- Ml و Cl بر اساس طبقه بندی Unified می باشد. (لویزه و همکاران- مهندسین مشاور ایران خاک 1373).
د- شناسایی های زیر آبی و غواصی توسط لویزه و همکاران (1373) مبین وجود ضخامتی در حد 1/0- 0/5 متر بر روی رسوبات بستر در محدوده پل انزلی می باشد.
4- توجیه اقتصادی: از آنجا که تنها مطالعه ژئو شیمیایی بر روی خصوصیات تالاب قریب به پانزده سال پیش (1364) توسط گروه ژئو شیمی سازمان زمین شناسی کشور و بر پایه مطالعه و آنالیز صرفاٌ 52 نمونه اخذ شده در پهنه ای به وسعت 280 کیلومتر مربع صورت پذیرفته لذا شایسته است تا با توجه به نتایج بررسی های مقدماتی که نشانگر اندیس های مثبت تمرکز فلزات در آب تالاب می باشد، برنامه ای جامع در قالب طرحی ژئو شیمیایی به منظور نمونه برداری سیستماتیک از پهنه مورد بررسی تدوین گشته و پس از روشن شدن محدوده آنومالی های احتمالی نسبت به نمونه برداری های دقیق تر و با تراکم بیشتر شبکه ای اقدام نمود. بر پایه آنچه می توان از مطالعات مقدماتی به دست آورد و نیز جمع بندی نهایی نتایج در قالب آنالیز فنی- اقتصادی می توان توجیه پذیر بودن ادامه مطالعات را نیز بررسی نموده و حتی در صورتی که طرح از دیدگاه فرآوری مواد معدنی توجیه نداشته باشد، دامنه بررسی های اقتصادی طرح را به محدوده دیدگاه های زیست محیطی نیز بسط و توسعه داد چرا که به ترتیبی که در بخش مقدمه همین نوشتار نیز اشاره شد چه بسا فراوانی و توزیع یک عنصر خاص در حال حاضر از دیدگاه معدنکاری در حد آستانه اقتصادی نباشد ولیکن با ملحوظ داشتن معیار ها و موازین زیست محیطی استحصال و بازیافت آن توجیه داشته و کاملاٌ اقتصادی باشد به عبارت بهتر و به زبان ساده تر ممکن است فراوانی روی در حد میانگین 207 ppm (کوثری و آزرم 1365) در آب مرداب عیار قابل توجهی از دید معدنکاری محسوب نگردد ولیکن با توجه به اینکه به واسطه وجود همین مقدار روی و آلاینده های دیگر سالانه هزاران تن ماهی و گونه های دیگر آبزیان قابل مصرف توسط نظام غذایی کشور تلف می شوند می توان به این نکته پی برد که استحصال مواد آلاینده مذکور ولو با عیار پایین موجب حفظ ذخایر آبزیان گشته و به نوبه خود باعث رونق صنعت صید و شکوفایی اقتصاد مبتنی بر صنعت شیلات خواهد گردید که طبعاٌ موجبات صرفه اقتصادی را نیز فراهم خواهد آورد.
از طرف دیگر از آنجا که سبک زندگی مردم اعم از پوشاک، تغذیه، اقامت و … در بندر انزلی از پیوند نزدیکی با محیط دریا و مرداب برخوردار است و نیز با توجه به اینکه منابع آب شرب شهر نیز متکی به ذخایر زیر زمینی است لذا بسیار محتمل است که بخش وسیعی از همین آلودگی ها به طور مستقیم یا غیر مستقیم وارد چرخه زندگی انسان گشته باشد ولیکن به واسطه نبود آمار های دقیق در حال حاضر تعیین ارتباط دقیق میان شیوع آلودگی شیمیایی و نحوه گسترش بیماری های گوارشی یا عفونی مقدور نیست، اما پر واضح است پالایش و جدایش آلودگی های زیست محیطی نقش به سزایی را نیز در پیشگیری از هزینه های درمان و گسترش بیماری ها خواهد داشت که خود به عنوان پتانسیلی اقتصادی قابل تامل و بررسی است.
5- پیشنهاد برنامه زمان بندی: کل مراحل اجرایی طرح را می توان در بخش های مشروحه ذیل خلاصه کرد:
5-1- هماهنگی با دستگاه ها و ارگان های ذیربط در خصوص جمع آوری و ساماندهی داده های قبلی و استحصال نتایج مفید و کارا در طرح جدید 15+ 5 روز تهران 5+ 10 روز رشت و انزلی مجموعاٌ 5+ 25 روز
5-2- بازدید صحرایی مقدماتی با هماهنگی جمع نهاد های ذیربط جهت تبلیغ و توجیه طرح و نیز بررسی تلویحی نقاط نمونه برداری 2+ 5 روز
5-3- نمونه برداری ژئو شیمیایی از رسوبات، لجن ها و آب مرداب به صورت سیستماتیک و منطبق با طرح اولیه شبکه نمونه برداری 10+ 30 روز کاری (تابع شرایط آب و هوایی)
5-4- آماده سازی نمونه ها- ارسال به آزمایشگاه 1+ 5 روز کاری
5-5- مراحل انجام آزمایشات (XRD, AA, XRF و ...) 15+ 60 روز کاری
5-6- داده پردازی اطلاعات جدید و تلفیق آن با اطلاعات قدیمی 3+ 15 روز
5-7- بررسی فنی- تکنیکی استحصال مواد از هر یک از فاز های رسوبات، لجن یا آب مرداب 5+ 30 روز
5-8- تهیه گزارش و اعلام نتایج قطعی 5+ 30 روز
5-9- برنامه کلی زمانی با احتساب فعالیت های موازی مجموعاٌ در فاصله ای 7- 6 ماهه قابل انجام است.
6- برآورد تقریبی هزینه مطالعات مقدماتی:
- جمع آوری اطلاعات 5000000 ریال
- مطالعات صحرایی و نمونه برداری 52500000
- مطالعات آزمایشگاهی (حالت متوسط نمونه برداری) 1.125.000.000 ریال
- مطالعات دفتری و تهیه گزارش 300.000.000 ریال
جمع کل
1.212.500.000 + 15% (ضریب خطای برآورد)
7- نتیجه گیری و جمع بندی: اهمیت حفظ تالاب انزلی به عنوان زیستگاهی حفاظت شده و نیز اهمیت حفاظت و سلامت آن چه از دیدگاه توریسم و چه از دیدگاه ارتباط مستقیم آن با چرخه حیاتی سکنه حواشی آن اجرای طرحی به منظور شناخت و کنترل آلودگی های منتشره در آن را روشن می سازد. از طرف دیگر با توجه به آنچه در سطور پیشین به آن اشاره شد اجرای طرحی اینچنین با هزینه ای بالغ بر (متوسط برآورد قیمت) 120 میلیون تومان اگر چه از دیدگاه تئوریک کاملاٌ توجیه پذیر و منطقی است اما دقت کنیم که در صورت شناخت ذخایر معدنی قابل بازیافت در مرداب پروژه کنترل آلودگی، حفاظت و رفع و بازیافت آلودگی از پروژه ای صرفاٌ زیست محیطی و هزینه ساز به پروژه ای اقتصادی و درآمد زا تبدیل خواهد شد، به عبارت بهتر اجرای طرحی که با در نظر داشتن قیمت های روز صرفاٌ در حد قیمت یک واحد مسکونی هزینه می طلبد و در بلند مدت نیز استحصال نتایج عملی آن باعث بازیافت اقتصادی مواد، پاکی محیط زیست، سلامت چرخه آبزیان و نیز بهداشت بیشتر سکنه حواشی آن می گردد کاملاٌ منطقی و توجیه پذیر است و در این میان جنبه دور نمای اقتصادی آن نکته ای قابل تامل می باشد.