مطالعه سیالات درگیر و نقش آنها در تشکیل کانسار طلای رگه ای در منطقه باغو (جنوب دامغان)

مقدمه: منطقه باغو در 95 کیلومتری جنوب- جنوب شرق دامغان و در دامنه شمالی رشته کوه ترود- چاه شیرین واقع شده است. برونزد های منطقه قسمتی از کمربند آتشفشانی نفوذی ترود- چاه شیرین می باشد که به صورت یک بالا آمدگی با روند شمال شرق- جنوب غرب در حاشیه کویر بزرگ رخنمون دارد.
این کمربند بین دو گسل انجیلو در شمال و ترود در جنوب محدود شده است. رخنمون های سنگی محدوده مورد مطالعه متشکل از مجموعه سنگ های آتشفشانی- پیرو کلاستیک با سن ائوسن میانی می باشد که ترکیب آنها از بازالت، آندزیت، داسیت، تا ریولیت متغیر است ولیکن حجم عمده سنگ دارای ترکیب آندزیتی می باشد. این مجموعه تحت تاثیر تزریق توده های نفوذی با ترکیب غالب گرانودیوریتی- دیوریتی واقع شده است و دایک های بازیک و پورفیریک نیز آنها را قطع می نمایند.
در کانسار رگه ای باغو طلا به صورت دانه های ریز به ابعاد 10 تا 65 میکرون و به صورت آزاد عمدتاٌ در رگه های کوارتز- تورمالین دار تمرکز داشته و بیشترین تمرکز آن در رگه سیلیسی اصلی باغو است که با روند N50- 60 E سنگ های آذرین میکرو دیوریتی و گرانو دیوریتی بعد از ائوسن را قطع نموده است. عیار طلا در این رگه به طور متوسط حدود 6/2 گرم در تن و عیار مس آن حدود 3270 گرم در تن محاسبه شده است. این رگه اصلی دارای کانی شناسی کوارتز، پیریت، کالکو پیریت، دیژنیت، کوولین، مالاکیت، هماتیت و گوتیت می باشد. همچنین در بعضی رگه ها مگنتیت نیز مشاهده شده است.
مطالعه سیالات درگیر: به منظور مطالعه سیالات درگیر از بخش های مختلف رگه سیلیسی مس- طلا دار باغو و رگه های کوارتز فاقد کانه زایی موجود در زون دگرسان شده کنار معدن روباز فیروزه نمونه برداری شده است. توزیع سیالات درگیر در دو رگه فوق عبارتند از:
1- رگه های مینرالیزه کوارتز که بیش از 90 درصد آنها دو فاز (مایع + گاز) می باشند.
2- رگه های کوارتز فاقد کانه زایی که بیش از 60 درصد آنها دارای کریستال های دختر هستند. (12 درصد این سیالات بیش از 3 فاز جامد و 9 درصد آنها دارای کانی اپاک می باشند).
سیالات درگیر موجود از نظر ژنتیکی به سه دسته اولیه، ثانویه و ثانویه کاذب و از نظر انواع فاز نیز به سه دسته کلی تقسیم می شوند که با توجه به نسبت حجمی انواع فاز ها مجموعاٌ به شش دسته قابل تقسیم می باشند. سیالات پلی فاز که بیشتر از دو فاز جامد در آنها وجود دارد (تیپ I)، سیالات درگیر با سه فاز مایع، جامد و گاز که ممکن است بعضی از این سیالات غنی از فاز مایع (تیپ II) و یا غنی از فاز گاز باشند (تیپ III) را تشکیل می دهند. این سیالات با دو فاز مایع و بخار ممکن است سیالی غنی از فاز مایع (تیپ IV) و یا غنی از فاز گاز (تیپ V) را به وجود آورند و سیالات بسیار کوچک، عمدتاٌ تک فاز (تیپ VI) که در این مطالعات مورد استفاده قرار نگرفته اند.
هالیت ها فراوان ترین فاز جامد می باشند که با سرعت کم انحلال و خواص اپتیکی ویژه خودشان از سیلویت قابل تشخیص می باشند. کانی اوپاک به اشکال مختلف به ویژه دایره ای شکل دیده می شود و تا دمای 600 درجه سانتی گراد هیچ گونه تغییری در آنها صورت نمی گیرد.
جهت مطالعه شوری و دمای تشکیل سیالات درگیر از دستگاه Linkham مدل SF استفاده شده است. نتایج حاصل از این مطالعه بر روی رگه سیلیسی مس- طلا دار شوری 5 تا 25 درصد معادل نمک طعام را نشان می دهد که بیشترین فراوانی مربوط به شوری 13 تا 15 درصد معادل نمک طعام می باشد. رگه کوارتز فاقد کانه زایی به علت وجود سیالات درگیر دو فازی، سه فازی و پلی فاز دامنه وسیعی از شوری را بین 6 تا 40 درصد معادل نمک طعام نشان می دهد که بیشترین فراوانی مربوط به درجه شوری 30 تا 35 و 10 تا 15 درصد معادل نمک طعام باشد.
دمای همگون سازی سیالات درگیر مورد مطالعه در رگه سیلیسی مس- طلادار باغو از 240 تا 490 درجه سانتی گراد می باشد. مطالعه سیال درگیر فوق حضور دو نوع سیال را نشان می دهد که با دمای 290 تا 325 و 390 تا 480 درجه سانتی گراد از یکدیگر متمایز می شود. همچنین دمای همگون سازی سیالات درگیر در رگه سیلیسی فاقد کانه زایی از 250 تا 490 درجه سانتی گراد متغیر بوده و بیشترین فراوانی دما بین 390 تا 490 درجه سانتی گراد می باشد. در این رگه سیلیسی فاز هالیت در سیالات پلی فاز به طور کلی بین 310 تا 470 درجه سانتی گراد ناپدید می شود.
نتیجه گیری: مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی، شرایط مختلف گردش محلول هیدرو ترمال و نقش سیالات با نمک گونگی بالا را حداقل با دو منشاء در کانسار باغو نشان می دهد. همگون سازی و انجماد نزدیک به 100 اندازه گیری سیالات درگیر از نمونه های یاد شده، دامنه وسیع درجه همگون شدن را نشان می دهد. تغییرات فیزیکو شیمیایی و افت ناگهانی فشار موجب ایجاد شرایط جوشش گردیده است و در نتیجه انواع سیالات درگیر، با نسبت فاز های مختلف با نمک گونگی و چگالی متفاوت در یک نمونه را به وجود آورده است.
این سیالات نقش مهمی در انتقال مس و طلا به صورت یون های کمپلکس کلریدی داشته اند. با توجه به تشکیل سیالات در شرایط جوشش، درجه همگون شدن مساوی با درجه حرارت تشکیل سیالات درگیر است و نیازی به تصحیح فشار نمی باشد. وجود این گونه سیالات با شوری بالای 6 تا 25 درصد معادل نمک طعام برای سیالات دو فازه در رگه سیلیسی مس- طلا دار و شوری 25 تا 40 درصد معادل نمک طعام برای سیالات پلی فاز در رگه کوارتز فاقد کانه زایی موجود در معدن روباز فیروزه دلیل بر تشکیل کانسار مس- طلا دار باغو از یک منبع غنی ازسیالات کانه ساز با کمپلکس های کلریدی حرارت بالا است که با افت فشار و رسیدن به شرایط جوشش به صورت یک زنجیره به هم پیوسته تشکیل گردیده است. کاهش حرارت و غلظت نمک در محلول ها به دلیل اختلاط این سیالات با آبهای گرمابی و سطحی کم حرارت و غلظت پایین می باشد.
به طور کلی با توجه به کانه سازی فیروزه، مس و طلا در منطقه و شوری نسبتاٌ بالای سیالات درگیر شاید بتوان یک مدل مس پورفیری را برای منطقه تعمیم داد.