دیاپیرهای آذرین و کانسارهای آهن در ایران

     کانسارهای آهن ایارن مرکزی از نظر ذخائر جهانی اهمیت زیاد دارند. ناحیه بافق ساغند یک منطقه آتفشانی وسیع اینفراکامبرین، همراه با ایگنیمبریت – آلکالی – ریولیت ، تنوره بزرگ آتشفشانی و گرانیت های تجدید حیات یافته است. تنوره های مزبور رخنمائی سطحی دیاپیرهای آذرینی است که در مرز پوسته – پوشه واقع می باشند. در شکستگی های حلقوی این تنوره ، سینیت ها ، گابروهای نیمه آتشفشانی (ساب ولکانیک) و سنگهای دیگر نفوذ کرده اند سپس، منطقه آتشفشانی مزبور توسط دریای کم عمقی فراگرفته شد(شیل، ریف های دولومیتی، لایه های نمک ژیپس اینفراکامبرین) دیاتوم های شیب داری که قطر چند تا از آنها به چند صد متر می رسد تشکیل شده و بوسیله توف ها با لایه بندی متقاطع ، قطعات جوش خورده برش نفوذی ، توده های نفوذی متعدد آپلوسینیت (آلبیتیت) و هورنبلاندیت (یا ماسکیت) ، گزنولیت های دگرسان شده (دولومیت) و گزنولیت های پی سنگ (پریدوتیت و دگرگونیهای پرکامبرین) انباشته گردیدند. سرانجام، در برخی از دیاتوم ها ، توده ای گذاخته اکسید آهن (مانیتیت) آپاتیت ار، با روند کربناتیتی وارد شدند که بصورت توده استوانه ای شکل پرمایه از کانسنگ به قطر 100 متر و به ارتفاع چند صدمتر (زبانه مانیتیت) سیل یار گه منجمد شده است. بین فاسیس دهانه ای تا روانه های مانیتیت و توف های مانیتیت معمولی، مراحل میانجی را نیز می توان دید. هر نهشته دارای چند صد میلیون تن ذخیره است. چغارت (معدن مورد بهره برداری) چادرملو (آماده سازی مقدماتی) ، ناهنجاری شمالی ناهنجاری 20 چاه گز، سه چاهون وغیره (در حال مغزه گیری) . دیاترم های قدیمی پرشده و در سنگهای دیواره، دگرسانی هیدروترمال بوجود آمده است و برخی بر اثر ماده مذاب آهنی (هماتیت سدیک) کم و بیش بصورت فنیتی درآمده است. توده کانسار و سنگ میزبان بوسیله لامیروفیرها بریده شده و در آن رگه های کانی زا حاوی کلسیت، دولومیت آهن دار، مانیتیت، هماتیت ، آپاتیت ، پیریت، آلبیت ، هورنبلاندو و اروانوتوریانیت بوجود آمدند.
آپلوسینیت ، هورنبلاندیت مانیتیتیت ، آپاتیسیت و کربناتیت ها از فرآورده های آمیزش ناپذیری آبگونه و تفریق نهایی یک ماگمای ملانفلینیتی بشمار می آیند که در پوشه بالایی تولید شده است. ایگنیمبریت، آندزیت ها و گرانیت های تجدید حیات یافته همچون فرآورده های گداز پوسته ای در نظر گرفته شده که در بالای دیاپیرهای پوشه ای واقع بوده است.
به احتمال ، کانسارهای آهن جنوب ایران (هرمز) نیز موقعیت زمین شناختی همانندی دارند که در آنها نمک اینفراکامبرین باریولیت، پیروکسنیت، گرانیت، کانه آهن و کربناتیت همراه می باشد.