دیاپیریزم شیل در ناحیه نفت خیز دلتا ، نیجریه

     ساختارهای دیاپیری از زمانهای دور بویژه در برونکرانه دلتای نیجر شناخته شده است. اما باورها درباره خاستگاه و طبیعت آنها گوناگون است. برخی مؤلفان(آلن، 1965)،هوسپرس1971 و برودوکور 1975 واوامی و دیگران در سال 1978 دیاپیرهائی را توصیف میکنند که عموماً در پیش از 200 متری ژرفای آب بصورت شیل وجود دارند(شکل 1) در حالیکه ماسکل و دیگران (1975) نشان داده اند که آنها دیاپیرهای نمک میباشند.
دلتای نیجر یک حوضه تر سیراست که خط حوضه های پیرامون آتلانتیک، بخش کناره باختری قاره آفریقا را از حوضه سیرالئون در شمال باختری تا حوضه گوانزا در جنوب خاوری قطع میکند. این حوضه ها حوضه های کافتی میباشند که خاستگاه آنها گسترش کف دریا و گشودگی آتلانتیک است. با وجود همسانی خاستگاه تاریخی این حوضه ها، ویژگی های نهشته گذاری و تکتونیک، آنها گوناگون است.
آنجا که خط کرانه تقریباً شمالی- جنوبی است، روند چیره جنبش، واگرا(Divergent) یا بصورت ساده جدا شوندگی جانبی است، درحالیکه در خط کرانه خاوری – باختری چون خلیج گینه، جنبش، به کلی انتقالی می باشد. در مورد نخست چرخه نمونه واراشناید در نهشته گذاری در حوضه کافتی، ازفانگلومراها و ماسه ها تارسها و تبخیری ها تارس های کربنات های دریاهای بازکم و بیش تحقق پذیرفته است. اما در حوضه های انتقالی گامه تبخیری بگونه ای کلی وجود ندارد.
وجود ساختارهای نمک، هم کرانه ای و هم برونکرانه ای، حوضه دوا لا می توانست دلیل عمده ای برای فرض ساختارهای همسان با آنها در دلتای نیجر باشد. پیشینه نهشته های آواری شدیداً نمکدار کرتاسه گودال بنو را نشانه ای دانسته اند براحتمال گسترش بهتر دیاپرهای نمک در دلتای نیجر(مکاتبات و تماس شخصیogo 1986) گمان میرود که بزرگی از انباشته نمک، اکنون در زیر حدود 12000 متر از نهشته های تر سیر نهفته باشد(هوسپرز 1971).
ساختارهای شیلی در دلتای نیجر
دلتای نیجر اساساً یک حوضه انباشتی پس رونده، با درشت شوندگی دانه بندی بسوی بالا است(آلن 1965). ردیف لیتو استراتیگرافی، که دیا کرونی است، دربرگیرنده شیلهای دریایی کم فشرده(سازنده آکاتا)در پی است، که با تناوبی از ماسه ها و شیل های کرانه ای(سازند آگابادا) دنبال میشود. این سازند بوسیله ماسه های کم سفت شده قاره ای(سازند بنین)پوشیده میشود. این واحدهای لیتواستراتیگرافی به ترتیب همپا سخند با نهشت در پرو دلتا. جبهه دلتا و محیط های دشت دلتا، نهشت ماسه های سنگین در بالای رسای سفت نشده سیال بالقوه ناپدیدار و دلیل عمده تکتونیزم شیلی و ساختارهای همراه آن در دلتای نیجر است.
آگاهیهائی از بخش های بررسی شده دلتا نشان دهنده وجود سنگرشته ها و برآمدگی های شیلی بی هیچ گونه اثری از پیچش نازک شدگی، شکفتگی یا دیگر ویژگیهای تکتونیک های نمک (معمولاً وابسته به دیاپیرهای نمک) نسبت به سنگهای فراگیر میباشد. وبرودا وکورو(1975) واوامی و دیگران(1987) چهارگونه ساختار شیلی را بشرح زیر توصیف کرده اند:
الف- آنها که در پشت گسله های بزرگ رویشی جای دارند.
ب – برآمدگی های شیلی در جلوی گسله های رویشی که نتیجه آنها چهره ستیغ های ویران شده است.
ج – آنها که در اثر بار جز برروی شیل پلاستیکی، بیرون زده اند که میتوانند مانند گنبدهای نمک رشد کنند و سرانجام
د – آنها که ساختمانهای " پشت به پشت" را پدید می آورند.
پخش برآمدگی ها و سنگرشته های شیل در دلتای نیجر هنوز کامل شناخته نشده است . اما چون شیلها همانند مکانیزم ماسه برای دگر شکلی ساختاری در دلتا عمل می کنند، آنها باید با توجه به گسترش گامه ای حوضه بخدمت گرفته شوند. از این گفته برمی آید که مرز جنوبی هر یک از پنج کمربند نهشته(دلتاهای کوچک sub delta) در حوضه که شناخته شده اند باید بوسیله برجستگیهای شیلی محدود شده باشد(شکل 2) اما این امر بسته به پیچیدگی زمین ساختی ناحیه ای وجود سنگرشته های درون کمربندی را مانع نمیگردد.
شاید تپه های شیلی که بهترین بررسی ها بر روی آنها انجام پذیرفته است، آنهائی باشند که در کمربند نهشت دلتای شمالی جای دارند و در آنها مواد تشکیل دهنده تپه تنها چند ده متر در زیر سطح میباشد (شکل 3) تپه هائی که گاه به پهنای 6 کیلومتر، میرسند بلندای تقریباً تندی را از یک کمر بند سنگرشته شیلی با روند nw-se. بخویش می گیرند. تپه ها هیچگونه اثر تکتونیک دیاپیری بر روی نهشته های دور و برخویش ندارند و شکل نفوذی، ویژه دیاپیرهای نمک را ندارند از این گفته ها چنین برمی آید که آنها کم و بیش همزمان با نهشت رسوبها در پهنه های ضعیف از دیدگاه ساختاری تشکیل یافته اند، بنابراین گرایش به رویش در آنها هست.
پیش بینی ئیدروکربنی در تپه های شیلی
اقامه دلیل نقش چینه شناسی در دلتای نیجر که بوسیله اریف orife و Avbovbo آوبوولو(1982) انجام شد به بودن تله در تپه های شنی برنخوردند. با وجود این شکل 3 نشان می دهد که امکان به تله افتادن در برابر تپه ها دور از انتظار نیست ولی چنین امکاناتی باید مورد پژوهش قرار گیرند.
تکتونیزم شیل بعنوان تنها دلیل ذکر شکلی ساختمانی در دلتای نیجر در نظر گرفته می شود که میدان پهناوری از تله های ساختاری را پدید آورده است که جایگاههائی است برای انباشت ئیدروکربورها، تله های ساختاری وابسته به تکتونیزم شیل شامل تا قدیس های پیچیده و غلتیده ، تا قدیس های ستیغ بهم ریخته و ساختمانهای پشت به پشت می باشد. بدین تریتب اثر دیاپیریزم شیل در گسترش تغییرات ساختاری از تغییرات چینه شناسی می توان استناد کرد.
تکتونیک شیل و رژیم های پرفشار
ژرفای میانگین بیشتر گمانه هائی که در دلتای نیجر زده شده اند حدود 3000 متر است . این ژرفا تفاوت زیادی تا 12000 متر نهشته های شناخته شده در دلتا دارد. با این وجود بسیاری از چاه ها به رژیم های پرفشار برخوردند. ژرفایی که در آن به پرفشاری برخورد می شود از یک نقطه دلتا به نقطه دیگر فرق می کند. در نواحی برونکرانه جاهائی که تپه ها بوسیله نهشته های کرانه ای و قاره ای نسبتاً نازکی پوشیده می شود. به پرفشاری در ژرفای کم میان 2000 تا 2500 متر برخورد می گردد. در نواحی نزدیک کرانه ژرفای پر فشاری می تواند میان 2500 تا 4000 متر باشد. در شیل های فشرده نشده اکاتا رژیم های پر فشار برخورد شده بهنگام گمانه زنی بیشتر زونهای گذر(انتقالی) هستند.
اما ادامه مناطق بستگی به نفوذ پذیری نهشته های پوشاننده دارد.