لایه های شورم و جایگاه راستین آن در ستون چینه شناسی ایران

روتنر و همکارانش در سال 1968 برای اولین بار نام لایه های شورم را به ردیفی از سنگهای رسوبی که در شرق و شمال شرق چشمه شورم واقع در دامنه شمال غربی کوههای درنجال که از سنگهای آهکی نازک لایه اسلیتی در تناوب با اسلیت های مایل به سبز و یا شیل های فیلیتی مایل به سبز و کم رنگ تشکیل شده و دگرگونی ضعیفی را تحمل کرده است عنوان نمودند. در این ردیف از سنگ های رسوبی کمی دگرگون شده سطوح لایه بندی اسلیت ها و تا اندازه ای سنگهای آهکی بوسیله ورقه نازکی از سریسیت پوشیده شده و دارای چین های کوچکی است که روند محور آنها بدون قاعده روشنی از متر به متر تغییر می کند.
که به نظر روتنر این ساخت قدیمی تر از سیمای زمین ساختی کلی ناحیه است. روتنر و همکارانش در این گزارش
Geology Of the Shirgesht Area (Tabas area, East Iran). Geological survey Of Iran, Report No. 4, 1968
علیرغم شباهت هائیکه از نظر رخساره سنگی بین لایه های شورم و نهشته های سازند در نجال اظهار می دارند ولی به دلیل نبودن سازند بایندر در قاعده سازند سلطانیه و قرار گرفتن سازند سلطانیه مستقیماٌ بر روی لایه های شورم همراه با یک واحد از برش در قاعده دولومیت های سلطانیه، همبری لایه های شورم با سازند سلطانیه را دگر شیب و به استناد درجه دگرگونی ضعیف لایه های شورم و چین خوردگی شدید آن لایه های شورم را به پرکامبرین نسبت داده و آن را با سازند کهر در البرز، سازند کلمرز در طبس (اشتوکلین 1961) و سازند مراد در کرمان (هوکریده و همکاران 1962) مقایسه نموده اند. که این مقایسه از آن زمان تا کنون در خیلی از گزارشها و مقایسه های چینه شناسی و در نقشه های زمین شناسی حفظ شده است. در سالهای اخیر لایه های شورم به دلیلی دوباره مورد مطالعه قرار گرفت. حامدی (گزارش داخلی سازمان زمین شناسی بازنگری در لایه های شورم 1366) هیچگونه اثر و نشانه ای از دگر شیبی بین لایه های شورم و سازند سلطانیه که روتنر آن را گزارش می کند، مشاهده نکرده و گذر لایه های شورم به دولومیت سلطانیه را هم شیب عنوان نموده و معتقد است که لایه های شورم و دولومیت های سلطانیه از حوادث زمین شناسی و دگرگونی یکسانی متاثر شده اند. در این گزارش (حامدی 1366) با توجه به موقعیت لایه های شورم و هم شیب بودن آن با سازند سلطانیه از نظر موقعیت چینه شناسی، لایه های شورم را با سازند بایندر معادل دانسته اند. در گزارش دیگری (سهندی و همکاران گزارش داخلی سازمان زمین شناسی جایگاه راستین لایه های شورم در ستون چینه شناسی ایران، 1366) ضمن استناد به سنگواره های یافت شده:
Hyolithids, Trilobits and Crinoids
از ردیف رسوبی دگرگون شده ای در شرق آبادی چشمه شیر از ناحیه ازبک کوه که روتنر ردیف رسوبی دگرگون شده مذکور را به عنوان واحد سنگ چینه ای لایه های شورم برداشت و نشان داده (نقشه زمین شناسی 1:100.000 ازبک کوه، روتنر و همکاران 1970) و همچنین به دلیل جمع آوری سنگواره های تریلوبیت از نهشته های مقطع تیپ لایه های شورم در شرق چاه شورم، لایه های شورم را در حقیقت نهشته های کمی دگرگون شده سازند درنجال از کامبرین دانسته و نسبت دادن آن به پی سنگ پرکامبرین و قابل مقایسه بودن آن را با سازند کهر در البرز، سازند کلمرز در طبس (اشتوکلین، 1961) و سری مراد در کرمان را (هوکریده و همکاران، 1962) نادرست دانسته است.
در مطالعات بعدی که در پاییز 1366 در روی لایه های شورم در محل مقطع تیپ توسط نگارنده و همکاران به عمل آمده نتایج زیر به دست آمد:
1- لایه های شورم در اثر عملکرد گسل معکوس با الگو و نقش بندی Anastomising در جبهه گسل در شمال و شمال شرق چشمه شورم بوسیله دولومیت های سلطانیه پوشیده می شود. وجود چین های هم شیب Isoclinal با شیب یالها به سمت شمال (دولومیت سلطانیه)، وجود رخ پذیری ناشی از شکستگی Fracture Cleavage در لایه های آهکی مربوط به لایه های شورم در مجاورت همبری گسله ها با دولومیت سلطانیه و چگونگی تشکیل و گسترش آن، وجود برش و لیمونتیزه شدن آن در محل همبری لایه های شورم با دولومیت سلطانیه و وجود عدسیهایی از دولومیت سلطانیه در لابلای سنگهای آهکی لایه های شورم که این عدسیها بطور جانبی به رگه کلسیت تبدیل می شوند، جملگی حکایت از تراست شدن دولومیت های سلطانیه بر روی واحد سنگ چینه ای لایه های شورم می کند.
2- به سمت شرق و جنوب شرق محل چاه شورم بخش کرم رنگ از ردیف رسوبی لایه های شورم که از سنگهای دولومیتی کرم رنگ با درون لایه هایی از لایه های آهکی تشکیل شده بر روی واحد کوارتزیت فوقانی سازند لالون قرار گرفته است.
3- از نهشته های بخش میانی ردیف شورم که از سنگ های آهکی نازک لایه با سیمای کالک شیست با درون لایه ها و پارتینگ هایی از شیل کمی فیلیتی تشکیل شده، سنگواره های تریلوبیت از لایه های در جا جمع آوری شده است.
4- ردیف رسوبی در این محل از سه بخش تشکیل شده که:
- بخش زیرین: دولومیت کرم رنگ با درون لایه های آهکی
- بخش میانی: تناوب سنگهای آهکی نازک لایه با درون لایه هایی از شیل، که در اثر دگرگونی ضعیف لایه های آهکی بصورت کالک شیست و درون لایه های شیل بصورت فیلیت درآمده است. ورقه ی خیلی نازکی از رخساره شیل بصورت پارتینگ در سطوح لایه بندی سنگ های آهکی وجود دارد که در اثر دگرگونی ضعیف بصورت فیلمی از سریسیت در آمده است.
- بخش فوقانی: که از تناوب سنگ آهک و دولومیت نازک لایه تشکیل شده است.
نهشته های این ردیف چین خورده و دو روند متمایز در این تغییر شکل دیده می شود، که روند محور چین های نوع اول N-45-W و روند محور چین های نوع دوم که اولی را قطع می کند N-35 40-E است.
از نظر رخساره سنگی و رخساره زیستی نهشته های لایه های شورم را می توان دقیقاٌ با نهشته های کامبرین سازند درنجال در ازبک کوه مقایسه نمود.
5- دگرگونی ضعیف و تغییر شکل شدید در لایه های شورم و نهشته های دولومیت سلطانیه در محل چشمه شورم در اثر دگرگونی ترمودینامیک که ناشی از بالا رفتن گرادیان ترمیک یا Accesion Of heat در این ناحیه باشد نبوده، بلکه مدیون تکتونیکی و دینامیکی شدیدی بوده که بخشی از بازتاب آن در این ناحیه تشکیل گسل درنجال با روند شمال جنوبی در شرق برونزد واحد سنگ چینه ای شورم و گسل چاه شورم- غرب چاه خرما او با روندی کم و بیش موازی با گسل چاه سرب می باشند که عملکرد مشترک این دو گسل سبب میلونیتیزه شدن و تشکیل میلونیت در محل چاه خرما او و شمال آن گردیده است. بدیهی است وقتی حرکت و جابجایی این گسل ها می تواند میلونیت بوجود بیاورد این دینامیک بدون حرارت نبوده و این همان است که سبب رشد سریسیت ها و تبدیل آهکهای نازک لایه به کالک شیست خواهد شد.