ازبست در شرق ایران، خاستگاه ونحوه تشکیل

یکی از کانی سازی های مهم در منطقه شرق ایران وجود رگه های آزبست در شکافها و درزه های سنگ های اولترامافیک مانند سرپانتینیت ها و هارزبورژیت های سرپانتینیزه شده است، به گونه ای که مکان و جایگاه اصلی تشکیل الیاف آزبست سیستم درزه هادر منطقه است. بر این اساس، به منظور بررسی ارتباط بین پدیده های زمین ساختی و کانی سازی آزبست و در نهایت شناخت نحوه تشکیل آزبست در این بخش از کشور، مطالعات صحرایی و آزمایشگاهی به انجام رسید. محدوده مورد مطالعه بیشتر شامل افیولیت های ملانژهای جنوب بیرجند و نیز مجموعه افیولیتی حاجات نهبندان به عنوان بخشی از کمپلکس افیولیتی شرق ایران است. مطالعات انجام شده نشان می دهد جاهایی که کانی سازی آزبست صورت گرفته، واحدهای سنگی عمدتاٌ شامل هارزبورژیت، دونیت، پیروکسنیت و سرپانتینیت بوده و افزون بر آن دیگر سنگ های کجکوعه افیولیتی مانند رودنگیت ها، دیابازها، آمفیبولیت ها، لیستونیت ها و آهک های پلاژیک نیز دیده می شوند. پدیده سرپانتینیزاسیون مهمترین نقش را در تشکیل آزبست در منطقه داشته و هارزبورژیت های به شدت سرپانتینیزه شده و خرد شده، سنگ میزبان اصلی آزبست است و براساس برآوردهای انجام شده تمرکز الیاف کریزوتیل اقتصادی در این واحد، بیش از سایر بخش هاست. این سنگ ها به علت مقاومت کم در مقابل عوامل فرسایشی، عمدتاٌ د رمناطق با توپوگرافی پست و دامنه های کم ارتفاع قابل مشاهده هستند. طول الیاف آزبست متفاوت بوده و از یک میلیمتر تا حدود 10 میلیمتر می رسد. عیار نظری آزبست به طور میانگین، 4-3 درصد تعیین شده است.
در بررسی مرزواحدهای سنگی، هیچ گونه تبدیل تدریجی از یک واحد به واحد دیگر مشاهده نمی شود و به عبارت دیگر، همه مرزها گسلی است. روند گسل ها و دیگر ساخت های مورد مطالعه، تحت تاثیر گسل های بزرگی چون گسل بندان وگسل حاجات بوده و از همان روند شمالی- جنوبی پیروی می کند. طبق بررسی های ریزساختاری و اندازه گیری مختصات درزه های حاوی آزبست، مشخص شد که درزه های منطقه، عموماٌ نامنظم بوده و ارزش زمین ساختی چندانی ندارند و به استناد آنها نمی توان الگوی زمین ساختی مشخصی را نتیجه گرفت. این موضوع، بیانگر عملکرد های فازهای مختلف زمین ساختی روی سنگ های منطقه است.