محیط رسوبگذاری سازند مزدوران در شرق حوزه رسوبی کپه داغ

سازند مزدوران که مربوط به زمان ژوراسیک بالایی (Oxfordian- Kimmeridgian) می باشد. بیشتر از سنگ های کربناته (آهک و دولومیت) پلاتفرمی تشکیل شده است. این سازند که در حوزه رسوبی کپه داغ ضخامت و گسترش زیادی دارد، یکی از مخازن اصلی گاز طبیعی را در شمال شرق ایران تشکیل داده است.
سازند مزدوران تا کنون از جنبه چینه شناسی و فسیل شناسی مطالعه شده، اما هیچگونه مطالعه ای بر روی محیط های رسوبی، دیاژنز و اهمیت اقتصادی آن صورت نگرفته است. با توجه به اینکه این سازند یکی از مخازن اصلی و مهم گاز در شمال شرق ایران می باشد، شناسایی محیط های رسوبی و ارائه الگوی محیط رسوبگذاری آن برای کشف و توسعه میدانهای جدید گاز و نفتی از اهمیت به سزایی برخوردار است.
بررسی پتروگرافی دقیق این سازند در مقاطعی از بجنورد تا مقطع تیپ آن به شناسایی فاسیس های مختلفی منجر شده است. از مقایسه این فاسیس ها با رسوبات کربناته عهد حاضر چهار محیط رسوبی مختلف که به صورت کمربندهایی به موازات استرا یک حوزه قرار داشته اند، تشخیص داده شد. این محیط ها از خشکی به سمت دریا عبارتند از:
1- محیط جزرو مدی (Intertidal- Supratidal)- فاسیس های این محیط با مدستون تا پکستون پلت دار و اینتراکلاست دار همراه با ساختمانهای لامینه ای (Lamination) و ساختمان چشم پرنده ای (Birds eye) به اشکال نا منظم و صفحه ای، بلورهای دورغین کلسیت بعد از گچ و انیدریت، عدم بقایای موجودات زنده متنوع، استروماتولیت، لایه های گچ و انیدریت با ساختمان توری لانه مرغی
(Chicken Wire anhydrite) مشخص می شود. این محیط مشابه محیط خشک جزر و مدی خلیج فارس امروزی است.
2- محیط لاگونی پشت سد
(Back barrier Lagoon environment) این محیط از مدستون، وکستون، پکستون تا گرین استون تشکیل شده، و دارای فرامینیفر، گاستروپود، آلگ،آنکولیت و پلت می باشد. در بعضی از لاگون های بسته به علت تبخیر شدید، مدستون های آهکی همراه با بلورهای گچ و انیدریت تشکیل شده است.
3- محیط سدی در حاشیه فلات قاره
(Continental margin Barrier) این محیط به کمک گرینستون اوولیتی یا بیوکلاستی همراه با کراس بدینگ و یا ریف های مرجانی- جلبکی بارسوبات پر کننده حفرات داخل آنها (Internal sediment) و سطوح فرسایشی مشخص می شود.
4- محیط دریایی باز (Open marine environmemt) این محیط شامل فاسیس های مدستون، وکستون، پکستون، گرینستون به همراه بقایای موجودات زنده متنوع از قبیل اکینودرم، بریوزوآ، اسفنج و اسپیکول بوده و به سمت دریا از انرژی محیطی آن کاسته می شود.
الگوی محیط رسوبی سازند مزدوران از قرار گرفتن چهار محیط رسوبی فوق، در کنار یکدیگر ساخته می شود که نشانگر پالئوژئوگرافی حوزه رسوبی است.
حرکت جانبی این محیط ها به سمت دریا و تشکیل سیکل های پسرونده (Progradation cycles) موجب تشکیل ضخامت زیادی از کربنات های پلاتفرمی شده است.
فاسیس های کربناته مزدوران بیانگر رسوبگذاری در یک دریای وسیع و کم عمق (Epicontinental) است.
گرچه تخلخل بین دانه ای (Inter particle) در سازند مزدوران وجود دارد، ولی بیشتر تخلخل ها از نوع ثانویه است. تخلخل های انحلالی، شکافی و بین بلوری از مهمترین آنها است.
تخلخل بین بلوری (Inter Crystalline porosity) حاصل دولومیتی شدن فاسیس های مختلف آهکی است.
در بعضی موارد این تخلخل به علت پدیده تجدید تبلور (Recrystallization) بلورهای دولومیت کاهش یافته است.