مرز بین رسوبات پرمین و تریاس در حوضه زاگرس
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | یازدهمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | بهرام- حسن زاده شریف |
| تاريخ برگزاری | ۲۴ بهمن ۱۳۷۱ |
رسوبات پرمین و تریاس حوضه زاگرس (جنوب- جنوب غرب ایران) توسط زابو و خرد پیر (1978) به سازند های فراقون و دالان برای رسوبات پرمین و سازند های کنگان و دشتک برای رسوبات تریاس به ترتیب از پایین به بالا تقسیم شدند. قبل از آنها جیمز و وایند در سال 1965 سازند خانه کت را برای رسوبات تریاس معرفی نموده بودند. سازند دالان در زاگرس مرتفع با رخساره کربناته و در کمربند چین خورده زاگرس با رخساره کربناته انیدریتی مشخص می گردد. سازند کنگان از لایه های آهک و شیل و گاهی انیدریت و سازند دشتک به طور عمده از لایه های دولومیت و انیدریت تشکیل شده اند. این دو سازند در کمربند چین خورده زاگرس گسترش دارند. سازند خانه کت تماماٌ از رخساره کربناته تشکیل شده و معادل زمانی سازند های کنگان و دشتک در زاگرس مرتفع می باشد. زابو و خرد پیر مرز بین رسوبات پرمین و تریاس را در زاگرس مرتفع بین سازند های دالان و خانه کت و در کمربند چین خورده زاگرس بین سازند های دالان و کنگان معرفی نمودند. بطور کلی تاکنون انتخاب مرز بین سازند های فوق به عنوان مرز بین سیستم های پرمین و تریاس بر دلایل زیر استوار بوده است:
- وجود دو کفه ای Claraia با سن تریاس زیرین (Scythian) در قاعده کنگان.
- وجود دو کفه ای Pseudomonotis و فرامینیفر Trocholina با سن تریاس در سازند خانه کت.
- وجود فسیل های پرمین بالایی در سازند دالان
- تغییر شدید توپوگرافی از لایه های ضخیم و دیواره ساز سازند دالان به لایه های نازک و دره ساز سازند های کنگان و خانه کت.
- تغییر لیتولوژی از لایه های کربناته سازند دالان به لایه های آهک رسی و شیلی سازند کنگان. در این مطالعه به منظور تعیین مرز بین رسوبات پرمین و تریاس در حوضه زاگرس پنج مقطع چینه شناسی در نواحی کوه گرین، اشتران کوه و قالی کوه در استان لرستان و کوه دنا در استان کهکیلویه و بویر احمد و کوه سورمه در استان فارس بررسی و نمونه برداری شده اند.
بررسی و برداشت نمونه ها به ویژه در حدود مرز بین رسوبات پرمین و تریاس لایه به لایه و گاهی در فواصل کمتر از ده سانتیمتر بوده است. نتایج بررسی زمین شناسی صحرایی و مطالعه مقاطع میکروسکوپی نمونه های مقاطع چینه شناسی فوق به طور خلاصه به شرح زیر می باشند:
مرز بین رسوبات پرمین و تریاس در سازند دالان قرار دارد و بخشی از لایه های فوقانی سازند دالان دارای سن تریاس زیرین (Scythian) می باشد. ضخامت این بخش در نواحی مختلف متفاوت بوده و از حداقل حدود 5 متر در کوه سورمه به حداکثر حدود 100 متر در اشتران کوه تغییر می کند، لایه های این بخش به طور عمده از استروماتولیت های صفحه ای، موجی و ستونی تشکیل شده اند. در کوه دنا در این بخش از سازند دالان یک نوع استروماتولیت به نام ترومبولیت (Thrombolite) در زیر لایه های محتوی «کلارایا» در قاعده کنگان تشخیص داده شده است. این نوع استروماتولیت نیز از قاعده رسوبات تریاس ناحیه آباده گزارش شده اند لایه های استروماتولیتی بخش فوقانی سازند دالان به طور فراوان حاوی فرامینیفر های زیر می باشند:
Arenovidalina chialingchiangensis, Cyclogyra mahajeri, Earlandia tintiniformis Rectocorunospira kalhori, Ammodiscus parapriscus
این بخش از سازند دالان با بیوزون
Arenovidalina chialingchiangensis مشخص می شود. این بیوزون قدیمی ترین بیوزون تریاس زیرین بر اساس فرامینیفر است که تا کنون در جهان شناخته شده است.
A. parapriscus, C. mahajeri, R. kalhori
از لایه های قاعده سازند الیکا در البرز و سازند سرخ شیل در کوه های شتری گزارش شده اند. در زیر این لایه های استروماتولیتی یک لایه االیتی در بیشتر مقاطع مطالعه شده مشاهده می گردد که ضخامت آن کمتر از یک متر بوده و در کوه گرین در حدود 5 میلیمتر می باشد. عدم تشخیص این لایه االیتی در سایر مقاطع مطالعه شده به احتمال زیاد به علت دولومیتی شدن یا جا افتادن از نمونه گیری می باشد. در این لایه االیتی فرامینیفر های پرمین در هسته دانه های االیت و فرامینفر های تریاس بین دانه های االیت قرار دارند. در زیر این لایه االیتی لایه های پرمین سازند دالان قرار گرفته اند که به وفور حاوی فسیل می باشند در این لایه ها فوزولیند های زیر تشخیص داده شده اند:
Palaeofusulina spp., Nanlingella spp., Reichelina media, R. spp., Codonofusiella sp., Staffella sp Nankinella sp
و همچنین سایر فرامینیفر ها مانند: Paraglobivalvulinoides septulifera, Dagmarita sp Paraglobivalvulina mira و غیره نیز در این لایه مشاهده شده اند. این بخش از سازند دالان با بیوزون P.septulifera مشخص می گردد (باغبانی 1369).
فوزولینید های Nanlingella, Palaeofusulina از جوان ترین لایه های پرمین (Changhsingian) جهان گزارش شده اند.
مطالعه مقدماتی رسوب شناسی مقاطع نواحی مذکور حاکی از یک سیکل رسوبی- پسرونده در بخش فوقانی سازند دالان می باشند که بعد از پیشروی دریا در جلفین (Dzhulfian) آغاز و در انتهای اسکیتین به پایان رسیده است. این سیکل رسوبی با رخساره های بیو میکریت، بیو اسپاریت و اینترا اسپاریت در پرمین و اااسپاریت و استروماتولیت در تریاس به ترتیب از قدیم به جدید مشخص می گردند.
مرز بین سیستم های پرمین و تریاس در قاعده لایه االیتی قرار دارد که همزمان با از بین رفتن فوزولینید ها و سایر فسیل های مشخص پرمین می باشد. این مرز ها تجمع غیر عادی کانی های آهن (هماتیت؟) و حداکثر شدن انرژی در آخرین رخساره های متعلق به پرمین نیز همراه می باشد. با توجه به مطالب فوق و بیوزون های ارائه شده به نظر می رسد که مرز بین رسوبات پرمین و تریاس نواحی مطالعه شده بدون نبود چینه شناسی می باشد.
- وجود دو کفه ای Claraia با سن تریاس زیرین (Scythian) در قاعده کنگان.
- وجود دو کفه ای Pseudomonotis و فرامینیفر Trocholina با سن تریاس در سازند خانه کت.
- وجود فسیل های پرمین بالایی در سازند دالان
- تغییر شدید توپوگرافی از لایه های ضخیم و دیواره ساز سازند دالان به لایه های نازک و دره ساز سازند های کنگان و خانه کت.
- تغییر لیتولوژی از لایه های کربناته سازند دالان به لایه های آهک رسی و شیلی سازند کنگان. در این مطالعه به منظور تعیین مرز بین رسوبات پرمین و تریاس در حوضه زاگرس پنج مقطع چینه شناسی در نواحی کوه گرین، اشتران کوه و قالی کوه در استان لرستان و کوه دنا در استان کهکیلویه و بویر احمد و کوه سورمه در استان فارس بررسی و نمونه برداری شده اند.
بررسی و برداشت نمونه ها به ویژه در حدود مرز بین رسوبات پرمین و تریاس لایه به لایه و گاهی در فواصل کمتر از ده سانتیمتر بوده است. نتایج بررسی زمین شناسی صحرایی و مطالعه مقاطع میکروسکوپی نمونه های مقاطع چینه شناسی فوق به طور خلاصه به شرح زیر می باشند:
مرز بین رسوبات پرمین و تریاس در سازند دالان قرار دارد و بخشی از لایه های فوقانی سازند دالان دارای سن تریاس زیرین (Scythian) می باشد. ضخامت این بخش در نواحی مختلف متفاوت بوده و از حداقل حدود 5 متر در کوه سورمه به حداکثر حدود 100 متر در اشتران کوه تغییر می کند، لایه های این بخش به طور عمده از استروماتولیت های صفحه ای، موجی و ستونی تشکیل شده اند. در کوه دنا در این بخش از سازند دالان یک نوع استروماتولیت به نام ترومبولیت (Thrombolite) در زیر لایه های محتوی «کلارایا» در قاعده کنگان تشخیص داده شده است. این نوع استروماتولیت نیز از قاعده رسوبات تریاس ناحیه آباده گزارش شده اند لایه های استروماتولیتی بخش فوقانی سازند دالان به طور فراوان حاوی فرامینیفر های زیر می باشند:
Arenovidalina chialingchiangensis, Cyclogyra mahajeri, Earlandia tintiniformis Rectocorunospira kalhori, Ammodiscus parapriscus
این بخش از سازند دالان با بیوزون
Arenovidalina chialingchiangensis مشخص می شود. این بیوزون قدیمی ترین بیوزون تریاس زیرین بر اساس فرامینیفر است که تا کنون در جهان شناخته شده است.
A. parapriscus, C. mahajeri, R. kalhori
از لایه های قاعده سازند الیکا در البرز و سازند سرخ شیل در کوه های شتری گزارش شده اند. در زیر این لایه های استروماتولیتی یک لایه االیتی در بیشتر مقاطع مطالعه شده مشاهده می گردد که ضخامت آن کمتر از یک متر بوده و در کوه گرین در حدود 5 میلیمتر می باشد. عدم تشخیص این لایه االیتی در سایر مقاطع مطالعه شده به احتمال زیاد به علت دولومیتی شدن یا جا افتادن از نمونه گیری می باشد. در این لایه االیتی فرامینیفر های پرمین در هسته دانه های االیت و فرامینفر های تریاس بین دانه های االیت قرار دارند. در زیر این لایه االیتی لایه های پرمین سازند دالان قرار گرفته اند که به وفور حاوی فسیل می باشند در این لایه ها فوزولیند های زیر تشخیص داده شده اند:
Palaeofusulina spp., Nanlingella spp., Reichelina media, R. spp., Codonofusiella sp., Staffella sp Nankinella sp
و همچنین سایر فرامینیفر ها مانند: Paraglobivalvulinoides septulifera, Dagmarita sp Paraglobivalvulina mira و غیره نیز در این لایه مشاهده شده اند. این بخش از سازند دالان با بیوزون P.septulifera مشخص می گردد (باغبانی 1369).
فوزولینید های Nanlingella, Palaeofusulina از جوان ترین لایه های پرمین (Changhsingian) جهان گزارش شده اند.
مطالعه مقدماتی رسوب شناسی مقاطع نواحی مذکور حاکی از یک سیکل رسوبی- پسرونده در بخش فوقانی سازند دالان می باشند که بعد از پیشروی دریا در جلفین (Dzhulfian) آغاز و در انتهای اسکیتین به پایان رسیده است. این سیکل رسوبی با رخساره های بیو میکریت، بیو اسپاریت و اینترا اسپاریت در پرمین و اااسپاریت و استروماتولیت در تریاس به ترتیب از قدیم به جدید مشخص می گردند.
مرز بین سیستم های پرمین و تریاس در قاعده لایه االیتی قرار دارد که همزمان با از بین رفتن فوزولینید ها و سایر فسیل های مشخص پرمین می باشد. این مرز ها تجمع غیر عادی کانی های آهن (هماتیت؟) و حداکثر شدن انرژی در آخرین رخساره های متعلق به پرمین نیز همراه می باشد. با توجه به مطالب فوق و بیوزون های ارائه شده به نظر می رسد که مرز بین رسوبات پرمین و تریاس نواحی مطالعه شده بدون نبود چینه شناسی می باشد.