بررسی منشأ و محیط زمین‌ساختی سنگ‌های آتشفشانی خاور سهند (جنوب‌خاور تبریز) با استفاده از شواهد ژئوشیمیایی
بررسی منشأ و محیط زمین‌ساختی سنگ‌های آتشفشانی خاور سهند (جنوب‌خاور تبریز) با استفاده از شواهد ژئوشیمیایی
فرهاد پیرمحمدی1*، علی عامری2، احمد جهانگیری2، چانگ هاوا چن3 و محمت کسکین4
چکیده
در منطقه جنوب خاور تبریز که بخشی از زون ماگمایی البرز باختری- آذربایجان است، سنگ‌های آتشفشانی و آذرآواری سهند گسترش قابل توجهی دارند. سنگ‌های آتشفشانی بیشتر از آندزیت ، داسیت ، ریوداسیت و ریولیت تشکیل شده‌اند و سنگ‌های آذرآواری بیشتر بهصورت پهنه‌های ایگنیمبریتی دیده می‌شوند. این سنگ‌ها غنی از عناصر سنگدوست(لیتوفیل) بزرگ‌یون (LILE) و تهی از عناصر با قدرت میدان بالا (HFSE) هستند. بالا بودن نسبت‌های LILE/HFSE و LREE/HREE در نمونه‌ها و شباهت ترکیب شیمیایی آنها با گدازه‌هایی که در مناطق شاخص فرورانش تشکیل می‌شوند، احتمال شکل‌گیری سنگ‌های منطقه را در یک محیط فرورانشی تقویت می‌کند. اما به نظر می‌رسد فرایند فرورانش، تأثیر اندکی در تمرکز عناصر Eu ، Nd ، Tb ، Sm ، Hf ، Ta ، Zr و Y در سنگ‌های منطقه و در عوض تأثیر قابل توجهی در تمرکز عناصر U ، Th و تا اندازه‌ای La در نمونه‌ها داشته است. مقادیر عناصر سنگدوست بزرگ‌یون (LILE) (Ba , K , Rb , Cs , Sr , Pb) در سنگ‌های مورد مطالعه نشان می‌دهد که سنگ‌ها در سری کلسیم- قلیایی قرار می‌گیرند و مقایسه شیمی سنگ‌های مورد مطالعه با ترکیب شیمیایی انواع سنگ‌های کلسیم- قلیایی موجود در دنیا نشان داد که سنگ‌های منطقه بیشترین شباهت را با سنگ‌های کلسیم - قلیایی Erzurum-Kars ترکیه دارند. با توجه به شواهد ژئوشیمیایی و صحرایی، محیط زمین‌ساختی این سنگ‌ها به احتمال متعلق به یک کمان پس از برخورد است که صعود ماگما و احتمالاً تولید آن، به‌وسیله گسل‌های امتدادلغز و زمین‌ساخت کششی همراه با آن کنترل می‌شود. این ماگماتیسم پس از برخورد، ممکن است در اثر برخورد پوسته عربستان با ایران مرکزی رخ داده باشد.
کلیدواژه‌ها: سهند، البرز باختری- آذربایجان، داسیت، فرورانش، محیط پس از برخوردی.
1گروه زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر، شبستر، ایران.
2 گروه زمین‌شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
3 موسسه تحقیقاتی علوم زمین، دانشگاه سینیکا، سینیکا، تایوان.
4 گروه زمین‌شناسی دانشگاه استانبول، استانبول، ترکیه.
* نویسنده مسئول: فرهاد پیرمحمدی؛ E-mail: petrofarhad@yahoo.com
تاریخ دریافت: 24/08/1388
تاریخ پذیرش: 12/05/1389