توصیف الگوهای ژئوشیمیایی با استفاده از روش‌های تحلیل مؤلفه اصلی و کلاستر فازی میان‌مرکز (FCMC) برای ثبت بی‌هنجاری‌های ضعیف (منطقه قولان- آذربایجان شرقی)
توصیف الگوهای ژئوشیمیایی با استفاده از روش‌های تحلیل مؤلفه اصلی و کلاستر فازی میان‌مرکز (FCMC) برای ثبت بی‌هنجاری‌های ضعیف (منطقه قولان- آذربایجان شرقی)
محمدجعفر محمدزاده1*، حمید شهین فر2 و آینور ناصری3
چکیده
ثبت بی‌هنجاری‌های بهینه ژئوشیمیایی نیازمند پیجوییهای توجیهی (Orientation Survey) است که یکی از لایههای مهم آن انتخاب روش بهینه تحلیل دادههاست. شناسایی مناطق کانیزایی شده و پنهان با استفاده از روش‌های نو و ارائه الگوی مناسب عناصر ردیاب برای بررسی پتانسیل‌های امیدوارکننده با مؤثرترین روش در منطقه قولان، هدف این پژوهش و گامی در سوی بهینهسازی عملیات اکتشافی است. در این راستا، 233 نمونه از رسوبات آبراههای برداشت و برای عناصر پایه و ردیابهای مربوط به آنها (Cu, Mo, Cr, Co, Ni, Pb, Zn, As, Y…) تجزیه شدند. فرایند پردازش دادهها با استفاده از دو روش تحلیل مؤلفه اصلی و خوشه‌بندی فازی میان‌مرکز (Fuzzy C-means Clustering) (FCMC) انجام و بی‌هنجاری‌های موجود در منطقه شناسایی شدند. نتایج حاصل از بهکارگیری روش خوشه‌بندی فازی میان‌مرکز (FCMC) برروی دادههای منطقه نشاندهنده ثبت بی‌هنجاری‌های Cu و Mo در محدوده قره چیلر است. به‌گونه‌ای که جدایش بی‌هنجاری‌های این دو عنصراز یکدیگر، احتمالاً بهدلیل اسیدی شدن منطقه و شستشوی رخنمون‌های سولفیدی و حمل‌و‌نقل Mo به‌صورت مولیبدات‌ها صورت گرفته و باعث جدایش تقریبی هاله‌های ثانویه Cu از Mo در نزدیکی یکدیگر شده است. اعمال FCMCبراساس منطق فازی (Fuzzy Logic) حاکی از قرار گیری Cu و Mo در یک خوشه و همپوشانی بی‌هنجاری‌های آن نشاندهنده پاراژنز این دو عنصر است. مقایسه نتایج حاصل از دو روش، بیانگر ثبت بی‌هنجاری‌های مشابه در منطقه با بهکارگیری هر دو روش خوشه‌بندی فازی میان‌مرکز (FCMC) و PCAاست اما الگوی ثبت بی‌هنجاری‌های ژئوشیمیایی توسط PCA نشان می‌دهد که اعمال این روش در شدت‌بخشی به هاله‌های ژئوشیمیایی ضعیف بی‌هنجاری‌های پنهان، مؤثرتر از خوشه‌بندی فازی میان‌مرکز (FCMC) عمل می‌کند . به‌گونه‌ای که با این روش بجز محدوده قره چیلر، باختر لوتکه و بی‌هنجاری‌های پنهان نمنیق نیز با الگوهای ژئوشیمیایی مناسب Cu-Mo درامتداد همان منطقه (شمال باختر- جنوب خاور) با شدت قوی‌تری ثبت شدند. بررسی‌های بعدی نشان می‌دهد که روش PCA در حذف اثر ترکیب سنگی و ثبت الگوهای بهینه ژئوشیمیایی مؤثرتر است و نتایج حاصل از آن در منطقه صحت بیشتری دارد.
کلیدواژه‌ها: بهینهسازی ژئوشیمیایی، تحلیل مؤلفه اصلی، خوشه‌بندی فازی میان‌مرکز، منطقه قولان.
1دانشکده مهندسی معدن، دانشگاه صنعتی سهند تبریز، تبریز، ایران.
2گروه زمین شناسی، دانشگاه آزاداسلامی واحد تبریز، تبریز، ایران.
3گروه مهندسی معدن، دانشگاه آزاداسلامی واحد اهر، اهر، ایران.
*نویسنده مسئول: محمدجعفر محمدزاده؛ E-mail: mohammadzadeh@sut.ac.ir
تاریخ دریافت: 11/ 12/ 1388
تاریخ پذیرش: 01/ 06/ 1389