زمین ساخت پویای باختر کوهستان شتری
زمین ساخت پویای باختر کوهستان شتری
نوشته : پیمان نواب پور، دکتر عبدالله سعیدی و دکتر محمدرضا قاسمی
چکیده
کوهستان شتری یکی از رشته کوه های خاور ایران مرکزی در خاور شهر و پهنه تبخیری طبس می باشد که در انتهای شمالی گسل پویای نایبند جای گرفته است. وجود پادگانه های آبرفتی چرخه ای کهن و افرازهای گسلی پوشیده کواترنری در بخش پیشانی باختری کوهستان و سه گونه بادزن آبرفتی کهن، سیلابی و پویا در دشت طبس شواهدی از برخاستگی نو زمین ساختی رشته کوه، مهاجرت باختری رسوبگذاری کواترنری و گسترش خاوری فرسایش پسرونده در راستای رودخانه های فصلی می باشند. غارها و قنات های معلق در دامنه های دره های آبرفتی سرعت زیاد فرسایش ژرفی را به نمایش می گذارند.
رخنمون تاقدیس های نئوژن، پادگانه های فرسایشی، دره های رودخانه ای آبگذر پیشین و تاب برداشتگی لایه های بادزن های کهن در دشت همگی بیانگر برخاستگی دوره ای و پویای زمین های دشت نسبت به پهنه تبخیری هستند. چهره ها و شاخص های زمین ریختی همچون پله ها و کوژیدگی نیمرخ طولی رودخانه ها، نسبت پهنا به بلندی دره ها و سینوسیته پیشانی کوهستان نشان می دهند که حرکات زمین ساخت پویا با گسل های کواترنری در دشت و پیشانی های شمالی و جنوبی در ارتباط می باشد، در حالی که به نظر می رسد بخش میانی پیشانی کوهستان از حرکت باز ایستاده است.
در این بین رخداد زمین لرزه 1978 میلادی طبس (3/7= Ms) پس از یازده سده نبود لرزه ای گواهی است بر پویایی مهاجرت باختری جبهه دگرریختی و افزایش پهنای کوهستان. بدین ترتیب با هماهنگی های دیده شده بین ویژگی های نو زمین ساختی و لرزه زمین ساختی در این گستره با معرفی پیشانی های کوهستانی باز مانده، ناپویا، پویا و تازه شکل گرفته، بار دیگر اهمیت انجام چنین پژوهش هایی در درک هرچه بهتر تاریخچه پویایی و لرزه خیزی هر گستره خاطر نشان می گردد.
واژه‌های کلیدی: زمین ساخت پویا، زمین شناسی کواترنری، شاخص های زمین ریختی، طبس، کوهستان شتری.