زمین لغزه عظیم جیرفت: معرفی، نشانه ها و ویژگی ها
زمینلغزه عظیم جیرفت: معرفی، نشانهها و وی‍‍ژگیها
احمد عباسنژاد 1 *
چکیده
زمینلغزه عظیم و پیش از تاریخ جیرفت با مساحت حدود 53 کیلومتر مربع، در فاصله 35 کیلومتری شمال باختر شهر جیرفت و مجاور سد جیرفت، در محــــدودهای با مختصـات َ45 و°28 تا َ53 وْ°28 عرض شمالی وَ20 و°57 تا َ30 و°57 طول خاوری قرار دارد. این زمینلغزه که بر اثر حرکت تودهای از سنگ آهکهای ریفی بخش بالایی سازند قم با شیب °6، حجم 8 کیلومتر مکعب و ستبرای حدود 300 متر روی مارنهای زیرین این سازند رخ داده است، با سنگهای خرد و متلاشی شده، بیهنجاری در مسیر هلیلرود و وجود قطعه سنگهای آذرین گرد شده در توده متلاشی شده قابل تشخیص است. بر اثر رخداد این زمینلغزه، مسیر هلیل رود کاملاً مسدود گردید و یک دریاچه موقتی شکل گرفت. سپس این دریاچه در محل دیگری که گودترین رخنه در دیواره آن قرار داشت (محل فعلی سد جیرفت) سرریز کرد و هلیلرود پس از طی حدود 5/2 کیلومتر از محل سرریز دوباره در پایین‌دست زمینلغزه وارد مسیر قبلی خود شد. بر اثر این تغییر مسیر، مخروط افکنه توسط رود بریده شد و دره باریک و عمیقی در محدوده محل سرریز شدن تا محل اتصال به مسیر قبلی آن تشکیل شد و موجب بریده شدن مخروط افکنههای کوچکی در مسیر گردید. وجود گسلهای فعال متعدد و کمشیب بودن توده لغزنده حاکی از این است که این زمینلغزه احتمالاً در اثر زمینلرزه رخ داده است و مهمترین ویژگیهای آن شامل شیب بسیار کم (6ْ )، اندازه (وسعت 53 کیلومتر مربع و مسافت حرکت تا حدود 7 کیلومتر)، چهار بخش بودن، سازوکار حرکت خاص (مشابه با سایر استورستورمها) و زمان ایجاد آن (احتمالاً 60000 تا 100000 هزار سال قبل) است و بسته به نوع دستهبندی زمینلغزهها میتوان آن را زمینلغزه بسیار سریع، سنگ لغزه، استورستورم، بهمن سنگی و بهمن خرده سنگ نامید.
کلید واژهها: زمینلغزه، جیرفت، هلیلرود، سد جیرفت، بیهنجاری آبراههای، دریاچه طبیعی، مخروط افکنه
1 بخش زمین‌شناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران
تاریخ دریافت: 18/09/1388
تاریخ پذیرش: 07/06/1389
*نویسنده مسئول: احمد عباسنژاد؛ E-mail: aabbas@uk.ac.ir