چند نقطه عطف در تاریخچه تکتونو ماگمائی ایران
چند نقطه عطف در تاریخچه تکتونو ماگمائی ایران
نوشته: دکتر حسین معین وزیری
چکیده
این نوشتار جمع بندی داده‌های تکتونوماگمائی ایران است که در آن به موقعیت و حرکات بلوکها در گذشته، به پی آمد های شکسته شد ن پوسته اقیانوسی نئوتتیس درکرتاسه بالائی، به ماگماتیسم حاصل از فرارانش پوسته وگوشته قاره‌ای داغ برروی ورقه‌های افیولیتی سرپانتینیزه و به تداخل دو رژیم تکتونیکی (برای مثال انطباق زونهای فرورانش و برخورد بر تیغه‌های حرارتی قدیمی که در گذشته عامل تشکیل ریفتهای نارس درون قاره‌ای بوده‌اند) توجه شده است. از این جمع بندی چنین استنباط می‌شود که اقیانوس نئوتتیس بیش از آنچه که تصور می‌رود دارای وسعت وگسترش بوده و این گستردگی در حدی بوده که پوسته اقیانوسی آن در مدتی طولانی، ابتدا به علت جبران مقدار تولید شده و سپس به علت حرکت آفریقا به طرف شمال خاور ، به زیر ایران مرکزی (و زون سنندج-سیرجان که به گمان در آن زمان یک سری جزایر قوسی بوده)، فرورانش کرده باشد. انطباق زونهای فرورانش و برخورد بر تیغه‌های حرارتی قدیمی که در مزوزوئیک ریفتهای درون قاره ای بوجود آورده بودند، می‌توانسته موجب بهم خوردگی نظم کلا سیک ماگماتیسم در محیطهای تکتونیکی نامبرده شده باشد. شکسته شدن پوسته اقیانوسی نئوتتیس در کرتاسه بالائی این امکان را فراهم کرده تا بخش فرو رفته و متوقف شده این پوسته، بطور یکنواخت گرم شده، سبب ولکانیسم شدید و همزمان ائو سن گردد. این پدیده در سایر دوره‌های ترسیر نیز به صورت خفیف ادامه داشته است. غالب توده‌های پلوتونیک و ساب ولکانیک ترسیر ایران با ولکانیسم ائوسن هم ماگما بوده و حاصل تخلیه فشاری مخازن ماگمائی ژرف زیر آتشفشانهای ائوسن در دوره‌های کوهزائی پیرنئن و استیرین می‌باشند. همچنین بعضی از فعالیتهای ماگمائی درون نوارهای افیولیتی در مناطق تصادم قاره‌ای شدید که میلیونها سال پس از فرارانش پوسته اقیانوسی صورت گرفته، نتیجه ذوب بخشی گوشته و پوسته قاره‌ای فرا رانده بر روی ورقه‌های افیولیتی سرپانتینیزه هستند.
واژه‌های کلیدی: ماگماتیسم، تکتونوماگماتیسم، فرورانش، برخورد، ایران