بررسی ویژگی‌های زمین‌ریختی و تنوع سامانه‌های رودخانه‌ای دشت جلفا- هادی‌شهر، ‏شمال باختری ایران: تلفیقی از آثار تغییرات جنبایی زمین‌ساختی، سطح اساس و محیطی ‏در کواترنری

بررسی ویژگی‌های زمین‌ریختی و تنوع سامانه‌های رودخانه‌ای دشت جلفا- هادی‌شهر، شمال باختری ایران: تلفیقی از آثار تغییرات جنبایی زمین‌ساختی،  سطح اساس و محیطی در کواترنری

داود مختاری¹*

سامانه‌های رودخانه‌ای و سیمای زمین‌ریختی محیط‌های نیمه‌خشک شمال باختری ایران نشانگر آثار متعددی از فعالیت‌های زمین‌ساختی و تغییرات محیطی کواترنری هستند. چاله زمین‌ساختی جلفا-هادی‌شهر یکی از دشت‌های شکل گرفته این بخش از ایران در راستای رودخانه ارس است که در پژوهش حاضر داده‌های سامانه‌های رودخانه‌ای آن برای ارزیابی نقش تغییرات زمین‌ساختی، سطح اساس و محیطی در چشم‌انداز دشت مورد بررسی قرار گرفته‌ است. تعیین محدوده حوضه‌های آبریز و مخروط‌افکنه‌های مورد مطالعه و همچنین بررسی ویژگی‌های ریخت‌سنجی آنها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، تحلیل ساختارهای زمین‌شناسی(ستبرای لایه‌ها، سوی لایه‌ها، اثر گسل‌ها بر لایه‌ها و وجود یا نبود چینه‌شناسی) به‌وسیله تحلیل برش‌های زمین‌شناسی و برش‌های ژئوالکتریک و بازدیدهای میدانی انجام شده است. بررسی‌ها نشان داد که ویژگی‌های ریخت‌سنجی و ریخت‌شناختی سامانه‌های رودخانه‌ای به‌ویژه در بخش مخروط‌افکنه‌ها، به شدت از فعالیت‌های زمین‌ساختی، تغییرات سطح اساس و دیگر تغییرات محیطی دوره کواترنری تأثیر پذیرفته‌اند. با توجه به این‌که در حال حاضر، فعالیت‌های عمرانی سطح دشت جلفا- هادی‌شهر را در برگرفته‌اند، این پژوهش، ضرورت در اختیار داشتن و لحاظ کردن داده‌های ریخت‌شناختی پیش از ایجاد هرگونه تغییر در چشم‌انداز منطقه را گوشزد می‌نماید و می‌تواند با تشریح پدیده‌های مورفودینامیکی اصلی، چگونگی اثرگذاری انسان بر دشت را در حال حاضر و در آینده توجیه نماید.  

کلیدواژه ها: سامانه‌های رودخانه‌ای، تغییرات جنبایی زمین‌ساختی،  تغییرات سطح اساس، تغییرات محیطی، کواترنری،  دشت جلفا- هادی‌شهر، شمال باختری ایران

¹ دانشیار، گروه جغرافیای طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

* نویسنده مسئول: داود مختاری؛ E-mail: d_mokhtari@tabrizu.ac.ir

تاریخ دریافت: 19/03/1390

تاریخ پذیرش: 10/04/1391