الگوی ساختاری فرونشست قم ـ آران
الگوی ساختاری فرونشست قم ـ آران
نوشته : دکترسهیلا بوذری دکتر محمدهاشم امامی
چکیده
بر پایه تقسیم بندیهای ساختاری موجود ، حوضه فرونشست درون قاره ای قم ـ آران در پهنه ایران مرکزی جای دارد و از شرایط زمین ساختی حاکم بر این پهنه تبعیت می کند . نوار فرونشسته ای متشکل از حوضه های قم ـ آران، اردستان ـ یزد و رفسنجان ـ زرند در حد فاصل دو پهنه فرعی برخاسته از سنگهای ایران مرکزی ( مثلث میانی در شمال خاور ونوار ماگمایی ارومیه ـ دختر در جنوب باختر ) قرار گرفته است و راستای گسترش آنها با پیروی از روند حاکم شمال باختری ـ جنوب خاوری می باشد . با فاصله گرفتن از پهنه فرعی ماگمایی ارومیه ـ دختر به سمت بخش های میانی ایران مرکزی ریخت ساختاری متنوع وروندهای فرعی آشکار گردیده اند . احتمالارفتار شکننده پی سنگ متبلور ایران مرکزی در واکنش به نیروهای وارده ضمن ایجاد قطعات گسله با شکل و ابعاد مختلف سبب جابه جایی وحرکت چرخشی آنها نیزشده است که تاثیر توام این حرکات ، ریخت ساختاری درهمی را به وجودآورده است ، به گونه ای که در حوضه فرونشست قم ـ آران سه روند سا ختاری شمال باختری ـ جنوب خاوری ( گسل دوازده امام ـ نره خرکوه ) ،
شمال شمال باختری ـ جنوب جنوب خاوری ( گسـل قم ـ راوند ـ زفره ) ، شـمال خاوری ـ جنوب باختری ( گسل مرنجاب ) رخنمون دارد.
شمال شمال باختری ـ جنوب جنوب خاوری ( گسـل قم ـ راوند ـ زفره ) ، شـمال خاوری ـ جنوب باختری ( گسل مرنجاب ) رخنمون دارد.
طی نئوژن بازشدگی دریای قرمز و حرکت ورقه عربی به سمت شمال موجب اعمال تنش های فشارشی بر فلات ایران گردیده است ، در همین رابطه حرکت راستالغز قطعات گسله ایران مرکزی موجب برخی از کششهای محلی از جمله درمحل خمیدگی گسل قم ـ‌راوند ـ زفره گردیده که توام با کشیدگی و بازشدگی بوده اســـت. در روند تکاملی حوضه کشیده ـ جدا شده یاد شده انباشته های رســوبی ســازند قرمز بالایــی با رخســاره محیط قاره ای و متشـــکل ازعضوهای M 3 , M 2 , M 1 شده است . فرسایش برخا ستگیهای اطراف ، خاستگاه واحدهای مذکور بوده ، ودرحال حاضربه طور عمده با مرز گسله معکوس به صورت بخش برخاسته در حاشیه حوضه فرونشست قم ـ آران قرار گرفته اند.
تداوم بازشدگی دریای قرمز و اعمال نیروی فشاری در اواخرنئوژن به سمت شمال سبب حرکت چرخشی در خلاف جهت حرکت عقربه های ساعت قطعه گسله قم ـ آران گردیده است . متناسب با این تحول ساختاری روندهایی همچون شمال خاوری ـ جنوب باختری ( گسل مرنجاب )فعال شده اند، به طوری که این گسل با زاویه حدود 75 درجه نسبت به گسل قم ـ راوند ـ زفره قرار گرفته است .مجموعه شرایط ساختاری و رسوبی موجود معرف حوضه کشیده ـ جدا شده قم ـ آران است که با پدیده کششی در محل های خمیدگی گسل راستا لغز شمال باختری ـ جنوب خاوری مانند گسل قم ـ راوند ـ زفره تشکیل شده است .از سوی دیگر چین خوردگی سازند قرمز بالایی با روند محوری شمال باختری ـ جنوب خاوری (تاقدیس البرز و سراجه ) و خاوری ـ باختری (تاقدیس قلعه سردار) در بخش حاشیه پهنه فرونشست قم ـ آران نشانگر محدود شدن ابعاد حوضه ناشی از همگرایی مایل خردقطعه جنوبی و ایجاد دالان تنگ در خاورحوضه فرونشست و محدوده قلعه سردار است .حرکات چرخشی یاد شده با خردلرزه های ثبت شده و شواهد ژئوفیزیکی گزارش شده مورد تایید قرار می گیرد که نتیجه آن تقسیم یک پهنه ساختاری به مجموعه قطعات فعال (مرنجاب ) ، غیر فعال ( یخاب ) ، گرفتار (دریاچه نمک ) و جدا مانده ( دریاچه حوض سلطان ) شده است .
واژه های کلیدی: فرونشست ، راستالغز، کشیده - جداشده، چرخشی ، تراکششی ، ترافشارشی