جوان­ترین فعالیت آذرآواری درآتشفشان دماوند، نمونه‌ای از یک فوران ساب‌پلینی با ارتفاع ستون فوران در استراتوسفر

سید محسن مرتضوی^1*

چکیده

آتشفشان لایه‌ای(استراتوولکان) دماوند در طول فعالیتش به‌طور متناوب فوران­های انفجاری پر قدرت داشته است و مواد حاصل از آن به‌گونه­هایی متفاوت نهشته شده­اند. بیشترین نهشته­های آذرآواری ریزشی و جریانی دماوند عموما در خاور دماوند دیده می­شوند و گاه تا فاصله 20 کیلومتری از قله در معرض نمایش هستند. مهم‌ترین دلیل گسترش بیشتر مواد آذرآواری در خاور دماوند این است که به هنگام فوران انفجاری این آتشفشان محور پراکنش تفرا به سوی خاور بوده است. بجز نهشته­هایی که به فراوانی در دامنه­های خاوری یافت می­شوند، نهشته­های ریزشی پامیس جوان دیگری در بخش­های باختری دماوند یافت شد که شامل نهشته­های نازک‌لایه پامیس­های ریزشی تحکیم نیافته دور از منشأ ‌‌‌‌‌(Distlas) با جورشدگی خوب و نهشته­های ستبر جوش‌خورده نزدیک منشأ (Proximals)  همراه با فیامه­هاست که در محلی به­نام کرم‌پشته و در بخش پایین مخروط شیب­دار دماوند و در دیواره دره راوین رخنمون و با رنگ صورتی تا نارنجی کم رنگ نمود دارند. برای بررسی علت پراکندگی تفرای جوان در بخش باختری، داده­های باد در سطوح استاندارد  میان سال­های 1995 تا 2010 مطالعه و تجزیه و تحلیل شد. سوی جریان باد در بالای آتشفشان دماوند در تروپوسفر و استراتوسفر و در فصول سرد سال همواره باختری است بنابراین محور پراکنش تفرا همیشه به‌سوی خاور خواهد بود  که خود توجیه کننده حجم عظیمی از نهشته­های ریزشی دماوند در بخش­های خاوری این آتشفشان است. برسی داده­های باد در استراتوسفر، روندی متفاوت نسبت به تروپوسفر نشان می‌دهد. جهت و سرعت باد در استراتوسفر نسبت به تروپوسفر در فصول مختلف سال متفاوت است. در ماه­های گرم سال سوی وزش باد در ارتفاع میان 14 تا 19 هزار متری با یک تغییر کاملا مشخص از سوی باختری به خاوری تغییر می­کند. تغییر جهت و سرعت باد در استراتوسفر و در فصول گرم سال وجود نهشته­های آذرآواری ریزشی در باختر دماوند و در دره کرم­پشته را توجیه می­کند. بنابراین گسترش تفرا در یک فوران انفجاری آتی در دماوند وابسته به ارتفاع ستون برآمده از فوران و زمان رخداد آن (فصل گرم یا سرد سال) خواهد بود.

کلیدواژه‌ها: آتشفشان دماوند، نهشته­های آذرآواری، سطوح استاندارد جو.

¹استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه هرمزگان، هرمزگان، ایران

نویسنده مسئول:  سید محسن مرتضوی؛  E-mail:hsm_mortazavi@yahoo.co.uk

تاریخ دریافت: 10/01/1390                          

تاریخ پذیرش: 15/06/1390