ژئوشیمی و خاستگاه زمین‌ساختی- ماگمایی سنگهای آذرین ترشیری در محدوده خاور و شمال خاور نهبندان، خاور ایران
ژئوشیمی و خاستگاه زمین‌ساختی- ماگمایی سنگهای آذرین ترشیری در محدوده خاور و شمال خاور نهبندان، خاور ایران
مرتضی دلاوری1*، صدرالدین امینی2 و امیلیو ساکانی3
تاریخ دریافت: 19/05/1388 تاریخ پذیرش: 29/11/1390
چکیده
فعالیت آتشفشانی در محدوده خاور و شمال خاور نهبندان (خاور ایران) شامل طیف گوناگونی عمدتا از ترکیبات بازی تا میانه است. همه این سنگ‌ها ترکیب سدیک دارند (Na2O/K2O>1) و در سری‌های تولئیتی با پتاسیم پایین و کالک‌آلکالن قرار می‌گیرند. مطالعه سنگ‌نگاری، شیمی کانی‌ها و ژئوشیمی سنگ کل نشان‌دهنده تمایز بازالت‌ها به دو گروه کالک‌آلکالن و تولئیت‌های با پتاسیم پایین مرتبط با کمان‌های ماگمایی است. سنگهای آتشفشانی حدواسط نیز به‌طور مشابه در دو سری ماگمایی یادشده قرار می‌گیرند. نمودار تغییرات برخی عناصر اصلی و فرعی روی SiO2 به‌همراه الگوهای بهنجارشده نسبت به کندریت عناصر خاکی کمیاب نشان از ارتباط زایشی سنگهای حدواسط سری تولئیتی با پتاسیم پایین به سنگهای بازی این سری دارد در حالی که تحول ماگمایی ترکیبات حدواسط کالک‌آلکالن از بازالت‌های کالک‌آلکالن را رد می‌کند. در نمودارهای چندعنصری بهنجارشده نسبت به MORB (Mid-Ocean Ridge Basalt)، تهــــــی‌شدگی HFSE (High Field Strength Elements) و غنـــــی‌شـــــدگــــی LILE (Large-Ion Lithophile Elements) در همه سنگهای بازی حدواسط تعیین‌کننده جایگاه زمین‌ساختی-ماگمایی مرتبط با پهنه‌های فرورانشی در زمین‌درز سیستان است. تغییر از تولئیت‌های با پتاسیم پایین به بازالت‌های کالک‌آلکالن گواه تحول به سوی یک سامانه کمانی بالغ است که این تغییرات همراه با ادامه فرورانش سنگ‌کره اقیانوسی حوضه سیستان در ترشیر انجام شده است.
کلید‌واژه‌ها: بازالت کالک‌آلکالن، تولئیت با پتاسیم پایین، فعالیت ماگمایی پهنه فرورانشی، زمین‌درز سیستان.
1استادیار، دانشکده علوم‌زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
2استاد، دانشکده علوم‌زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
3استاد، دانشکده علوم، دانشگاه فرارا، فرارا، ایتالیا
*نویسنده مسئول: مرتضی دلاوری؛ E-mail: delavarimza@gmail.com