لرزه خیزی پارینه در پلیستوسن پایانی- هولوسن، خوشه بندی زمانی و احتمال رخــــــداد زمیــــن لرزه بزرگ (M>۷) روی گسل دهشیر، ایران مرکزی
لرزهخیزی پارینه در پلیستوسن پایانی- هولوسن، خوشهبندی زمانی و احتمال رخداد زمینلرزه بزرگ (M>7) روی گسل دهشیر، ایران مرکزی
محمد فروتن1*، حمید نظری2، برتراند میر3، میشل سبریر4، مرتضی فتاحی5، کریستل لو دورتز6، منوچهر قرشی7، خالد حسامی8، محمد رضا قاسمی2و مرتضی طالبیان2
تاریخ دریافت: 10/02/1390 تاریخ پذیرش: 29/09/1390
چکیده
سامانه گسلی دهشیر سازنده لبه باختری مجموعه گسلهای جنبای راستالغز راستبر شمالی- جنوبی در پهنه فلات مرکزی ایران و دربرگیرنده 6 پارهگسل به‌گونهای خطی است که در گـــــــذر از پهنــــههای زمینساختی سنندج- سیرجان، کمان ماگمایی ارومیه- دختر و ایران مرکزی، سبب بریدگی و جا به‌جایی راستبر سنگنهشتههای آتشفشانی ائوسن و بادزنهای آبرفتی کواترنری شده است. گواههای زمینریخت‌شناختی نشان از جنبایی این سامانه گسلی در کواترنری پایانی دارد و بررسیهای پارینهلرزهشناختی گواهی بر جنبش لرزهای پارهگسل مروست در بازه زمانی پلیستوسن پایانی و هولوسن دارد. برای شناخت هرچه بیشتر پیشینه لرزهای این پارهگسل در بازه زمانی میانمدت (103 تا 105 سال) با توجه به ویژگیهای ریخت‌زمینساختی و رسوبی- چینهای، 3 ساختگاه در فاصله 35 کیلومتری از یکدیگر در درازای پارهگسل مروست با هدف انجام بررسیهای پارینهلرزهشناختی برگزیده شده است. رخنمون برآمده از حفر ترانشهای عمود بر راستای گسل در جنوبیترین ساختگاه (هرابرجان)، پدیدارکننده شاخههای گسلی پرشیب با راستـــــــای °10±140N به‌همراه خـــــــشلغزهایی با ریک نزدیک به افقی و سازوکار چیره راستالغز راستبر است. در ساختگاه شمال مروست نیز ترانشه حفرشده در گستره پارهگسل مروست دربرگیرنده نهشتههای آبرفتی و کوهرفتی پلیستوسن پایانی- هولوسن است که با انجام سنسنجی نهشتههای سست غنی از کوارتز به روش لومینسانس نوری (OSL) تا Ka 72 سنیابی شدهاند. بررسیهای پارینهلرزهشناختی در این ساختگاه نشان از ماندگاری گواههای به‌جای مانده از جنبش شدید لرزهای همراه با گسیختگی سطحی برای بخشی از پارهگسل مروست دارد، به گونهای که همترازی زمانی میان زمینلرزههای پارینه با بزرگایMw >7 ≈ بیانگر دستکم رخداد 7 زمینلرزه در گذر 43 هزار سال گذشته و با میانگین دوره بازگشت 150±3650 سال است. رخداد جــــوانترین زمینلرزه (Event I) با جا به‌جایی راستبر میان 2 تا 4 متر و با درازای گسیختگی سطحی بیش از 40 کیلومتر روی پارهگسل مروست بر پایه سنسنجی به روش OSL به 2200~ سال پیش نسبت داده می‌شود. سن جوان‌ترین رخداد لرزهای سازگار با نبود نشانههای ویرانی در سازه تاریخی مروست با پیشینه نزدیک به 1300 سال در فاصله کمتر از 10 کیلومتری خاور پارهگسل مروست است. الگوی جنبشی روی پارهگسل مروست را میتوان در خوشه زمانی و در 2بازه دگرشکلی 1) همراه با جنبش لرزهای و 2) به همراه جنبش لرزهای کم یا بیلرزه جای داد. با پنداشت پیوستگی چنین الگوی دگرشکلی تا چرخه لرزهای آتی، پارهگسل مروست امروزه در بازه همراه با جنبش لرزهای به سر میبرد که با لحاظ کمترین فاصله زمانی میان دو رخداد لرزهای پیاپی نزدیک به 2000 سال، تولید زمینلرزه‌ای ویرانگر با بزرگای بیش از 7 در سنجه Mw در آینده نزدیک دور از انتظار نیست.
کلیدواژهها: پارینهلرزه‌شناسی، سامانه گسلی دهشیر، زمینلرزه پارینه، افق رویداد لرزهای، لومینسانس نوری، هولوسن
1 دکتری، دانشگاه پیروماری کوری، پاریس VI، پاریس، فرانسه؛ پژوهشکده علــــــــوم‌زمین، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
2 استادیار، پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
3 استاد، دانشگاه پیروماری کوری، پاریس VI، پاریس، فرانسه
4 محقق ارشد، دانشگاه پیروماری کوری، پاریس VI، پاریس، فرانسه
5 استادیار، مؤسسه ژئوفیزیک، دانشگاه تهران، تهران، ایران
6 دکتری، دانشگاه پیروماری کوری، پاریس VI، پاریس، فرانسه
7 دانشیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال؛ پژوهشکده علوم‌زمین، سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
8 استادیار، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، تهران، ایران
نویسنده مسئول: محمد فروتن؛ E-mail: mohammad.foroutan@upmc.fr