زمین شناسی پرکامبرین در ایران مرکزی از دیدگاه چینه نگاری، ماگماتیسم و دگرگون

زمین شناسی پرکامبرین در ایران مرکزی از دیدگاه چینه نگاری، ماگماتیسم و دگرگون
   خلاصه مطلب:
   پردازش اطلاعات ماهواره ای (MSS, TM) بررسی ژئوفیزیمی (رادیومتری و مغناطیس سنجی) و ژئوکرونولوژی ایزوتوپی و مطابقت آنها با مشاهدات صحرایی ثابت نمود که آنچه به نام واحدهای سه گانه (کمپلکس های چاپدونی، بنه شورو، و سازند تاشک) خوانده شده در حقیقت مجموعه ای است از سنگ های تخریبی میوژئوسنکلینالی است که به دلایل چینه نگاری سازند ناتک نامیده می‌شود سن سازند تانک از روی گدازه های بازالتی به روش Sm-Nd تعیین شده و به بیش از 874-750 میلیون سایل می‌رسد.
   بر اساسی داده های ایزوتوپی، احتمالاً‌پوسته کهن تری (از نوع حاشیه قاره ای) حدود 1 تا 3/1 میلیارد سال در ایران زمین تشمیل شده است تا طبقات سازند تانک با رخساره شیب قاره ای (Continental slope facies) روی آن قرار گیرند.
   با تلفیق کلیه اطلاعات زمین شناسی و ژئوکرونولوژی، توالی منظمی از نظر سن رادیوایزوتوپی و چینه نگاری در ایران مرکزی قابل ترسیم است که با ماگماتیسم منطقه مطابقت دارد و حوادث ثبت شده مهمی را نشان می‌دهد که با شاخص های زیر قابل بیان است :
   تشکیل سازند ناتک در پر کامبرین پسین (بیش از 874-750 میلیون سال) با رخساره تخریبی نسبتاً مچور و دگرگون شده گرانودیوریتی به سن های 624+5 میلیون سال (روی ایزوکرون Pb206/U238, Pb207/U235) و +97 749 (به روش 207/Pb206) روی کانی های زیرکن.
   تشکیل سازند ساعند با رخساره ریفت حاشیه قاره ای که به 5 عضور تقسیم می‌شود و با دگرشیبی زاویه دار روی سازند ناتک می نشیند پنج عضو یاد شده مشخصه و لیتولوژی متفاوت دارند، اما خاستگاه ژئودینامیکی همه آنها یکی است و فرایند پدیده کافتنی شدن (Rifting) و رخساره بارز آن است. این سازند ارتباط زمانی ومکانی با تشکیل کانسارهای اورانیوم، آهن، عناصر نادر خاکی، و آپاتیت دارد. دوره این ریفتی شدن احتمالاً کمتر از 750 میلیون سال بوده و تا 583 سال طول کشیده است. این سازند پدیده دگرنهادی (Metasomatism) شدیدی را متحمل شده و توده لوکوگرانیت ساغند، که از نوع دگر نهادی است. سن 583 میلیون سال را در مبمای ایزوکرون ایوتوپی تهیه شده روی کانی های زیرکن نشان می‌دهد. بر اساس داده های ایزوتوپی. گمان می رود که ماتیسم مرحله ریفتی شدن از گوشه غنی شده (enrachedmamtle) نشئت گرفته، که سرشار از عناصر ناپایدار و فرار بوده و توان کانی سازی وسیعی از عناصر سیدروفیل و لیتوفیل داشته است. ولکانیسم این مرحله خاصیت دو گانه Bamodal داشته که بخصوص در عضو دوم سازند ساغند عمل کرده است.
   با توقف پدیده دگرنهاید سدیم ، بروی فرسایش و ایجاد دگر شیبی فرسایشی بر تارک ساغند و تخریب طبقات کهن تر، مجدداً رژیمی با شرایط ریفتی (sub sidiaryrifting) ولی با ولکانیسم سرشار از پتاسیم آغاز می‌شود که سن 561+73 میلیون سال بر روی کانی های زیرکن اندازه‌گیری شده است. این وضعیت می تواند با خروج مواد فرار از گوشتهای غنی قلبی و تبدیل آن به یک ماگمایی غیر باردار صورت پذیرد. طبقات متناوبی از سنگ های آتش فشانی، سنگ های تبخیری و سنگ های کربناته و شیل در این مرحله گذاشته می شوند که ممکن است منسوب به وندین باشد به سمت تارک، فرو هشته های این مرحله رخساره کربناتی ستبر به خود می گیرند که یادآور سازند سلطانی است.
   مهمترین پدیده دگرگونی ثبت شده پرکامبرین پسین، کهن تر از سازند ساغن است، زیرا طبقات آهکی بلورین با فولیاسیون (Foliataon) ناشی از دگرگونی را می توان در کنگلومرای پی سازند ساغند مشاهده کرد. علاوه بر آن طبقات سازند ناتک در زیر سازند ساغند متحمل دگرگونی با رخساره شیست سبز شده و ساختار دگر گونی خاص خود را حفظ کردند.
   علاوه بر دگرگونی در حد رخساره شیست سبز در زمان پرکامبرین پسین سازند ناتک به عنوان کهن ترین طبقات پی سنگ ایران زمین در این منطقه در فواصل زمانی 180 تا 220 میلیون سال متحمل دگرگونی نوع فشار بالا و در زمان سنوزوئیک (حدود 52 میلیون سال، بر پایه ین ایزوتوپی روی کانی های زیر کن و ایزوکرون (rd – sr) متحمل دگرگونی نوع دیناموترمال (حرارت بالا) در روند های طولی شده و کمپلکس های دگرگونی شدید را به وجود آورده است (کمپلکس های چاپ دونی و بنه شورو)
   بر اساس و بر پایه داده های کنونی طی سنگی کهن تر از سازند ناتک وجود ندارد و آن چه بر پایه درجه و شدت دگرگونی کهن تصور می شود، هم ارز سازندهای تانک ساغند و سری دزو با رخساره ریفتی در ایران مرکزی، و عدم آن در مناطق البرز و سلطانیه است. رخساره رسوبی ای که در مناطق البرز و سلطانیه (سازندهای بایندر) سلطاینه و باروت گذاشته شده است و از نوع سکویی (paltform-type) فسفریت داراست و که نبود رسوب گذاری، بر روی طبقات کهن تر قرار می گیرد، حال آن که در ایران مرکزی طبقات هم ارز رخساره نوع ریفتی (سری دزو در ریفت کامبرین آغازی) دارند.
   این چهره دو گانه و تفاوت در رخساره طبقات رسوبی پرکامبرین پسین- کامبرین آغازی قابل مقایسه با نواحی دیگر در کره زمین است که دارای دو رخساره متفاوت یکی از نوع پلاتفرم با ژیزمانهای فسفریت و دیگری از نوع ریفتی است. نوع ریفتی آن یعنی سازند ساغند و سری دزو ایالات متالوژی ایران مرکزی را می سازد.