پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در استان تهران با استفاده از روش‌های داده محور و تحلیل سلسله مراتبی
پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در استان تهران با استفاده از روش‌های داده محور و تحلیل سلسله مراتبی
فرناز کامران‌زاد1*، عماد محصل افشار1، مسعود مجرب2 و حسین معماریان3
تاریخ دریافت: 05/ 11/ 1392 تاریخ پذیرش: 10/ 12/ 1393
چکیده
زمین‌لغزش یکی از پدیده‌های طبیعی است که هر سال سبب ایجاد خسارات مالی و جانی فراوانی در سطح کشور می‌شود. از این رو تشخیص مناطق مستعد لغزش، برای به‌کارگیری روش‌های پیش‌گیری یا مقابله با ناپایداری دامنه‌ها به منظور کاهش خطر و ریسک حاصل از آنها، بسیار اهمیت دارد. پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش یکی از روش‌های غیرمستقیم و کارآمد در شناسایی این مناطق است. هدف از این مطالعه، استفاده از روش‌های تحلیل آماری (داده‌محور) و قضاوت کارشناسی (تحلیل سلسله مراتبی) برای تعیین میزان خطر و تهیه نقشه پهنه‌بندی در محدوده استان تهران است. به این منظور، ابتدا از میان مهم‌ترین عوامل مؤثر بر زمین‌لغزش، 6 عامل مقدار شیب، جهت شیب، جنس مصالح زمین‌شناسی، فاصله از گسل، شتاب زمین‌لرزه و میزان بارندگی که تهیه داده‌هایشان برای همه استان تهران امکان‌پذیر بود، بر پایه قضاوت مهندسی در محیط GIS کلاسه‌بندی شدند. در روش داده‌محور، با قطع لایه‌های اطلاعاتی با نقشه پراکنش زمین‌لغزش‌ها و در روش AHP، بر پایه قضاوت کارشناس خبره، لایه‌ها و زیر‌لایه‌های اطلاعاتی، وزن‌دهی و با هم تلفیق شدند و سپس برای هر روش، نقشه پهنه‌بندی خطر زمین‌لغزش در محیط GISتهیه شد. مقایسه و اعتبارسنجی نتایج نشان داد که در روش داده‌محور، 92.9% از زمین‌لغزش‌ها در محدوده خطرناک (مجموع پهنه‌های پرخطر و بسیار پرخطر نقشه) با مساحت7135.15 کیلومترمربع (37.2% از مساحت کل استان تهران) و در روش AHP، 96.5% از زمین‌لغزش‌ها در محدوده خطرناک با مساحت10344.7 کیلومترمربع (53.9% از مساحت کل استان تهران) قرار گرفته‌اند. در پایان با تقسیم درصد تعداد زمین‌لغزش در پهنه خطرناک به درصد مساحت پهنه خطرناک در کل مساحت استان تهران، نسبت عددی 2.5برای روش داده‌محور و نسبت عددی 1.97 برای روش AHP محاسبه شد. مقایسه مقادیر نسبت عددی دو روش فوق نشان داد که روش داده‌محور با نسبت عددی بزرگ‌تر، جواب بهتری داشته است. زیرا نشان‌دهنده آن است که در مقایسه با روش AHP، درصد بالایی از زمین‌لغزش‌ها را در مساحت کوچک‌تری به‌عنوان پهنه خطرناک پوشش داده و بنابراین در تعیین پهنه خطرناک نسبت به روش AHP دقت بالاتری داشته است.
کلیدواژه‌ها: پهنه‌بندی، خطر زمین‌لغزش، داده محور، تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، استان تهران، GIS.
1دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده مهندسی معدن، پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2دانشجوی دکترا، دانشکده مهندسی معدن، پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
3استاد، دانشکده مهندسی معدن، پردیس دانشکده‌های فنی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
* نویسنده مسئول: فرناز کامران‌زاد؛ E-mail: f_kamranzad@ut.ac.ir