کانسار دره زنجیر؛ نمونه ای از کانسارهای روی- سرب با میزبان کربناته (MVT) در توالی رسوبی کرتاسه پیشین، حوضه جنوب یزد

کانسار دره ­زنجیر؛ نمونه ­ای از کانسارهای روی- سرب با میزبان کربناته (MVT) در توالی رسوبی کرتاسه پیشین، حوضه جنوب یزد

سجاد مغفوری¹، محمدرضا حسین­زاده²،  عبدالرحمان رجبی³ و امیرمرتضی عظیم ­زاده⁴

تاریخ دریافت:  12/ 02/ 1395                                                  تاریخ پذیرش: 25/ 05/ 1395

چکیده

کانسار روی- سرب دره ­زنجیر با سنگ میزبان آهک دولومیتی شده در جنوب شهر تفت جای گرفته است. کانی ­های سولفیدی در این کانسار شامل اسفالریت، گالن، پیریت و کالکوپیریت است که به‌صورت جانشینی، پرکننده ­فضای­ خالی، رگه- رگچه ­ای، برشی و توده ­ای درون سنگ میزبان دیده می‌شود. کانه­زایی در امتداد گسل­های عادی پس از فاز فشارشی تشکیل شده است. کانی­ های باطله بیشتر از نوع دولومیت بوده و دولومیتی شدن از فرایندهای اصلی همراه با کانه ­زایی سولفیدی در کانسار دره­ زنجیر است. سه نوع دولومیت در منطقه معدنی دره ­زنجیر تشخیص داده شده است: 1) دولومیت­های ناحیه­ای، که در طی فرایند دیاژنز آهک­های میکریتی سازند تفت تشکیل شده­اند و به‌صورت ناحیه­ای در کل منطقه دیده می­شوند. این دولومیت­ها ریزبلور و دارای رنگ خاکستری تیره هستند؛ 2) دولومیت­های راندگی، که در طی رخداد رانده­ شدگی دولومیت­های تفت روی سازند دره­زنجیر و در طی این فشارش در مجاورت گسل راندگی تشکیل شده­اند؛ 3) بیشترین شدت دولومیتی شدن و کانه ­زایی سولفیدی، در مجاورت گسل­ های عادی رخ داده است. به‌طوری که این دولومیت­ ها در ارتباط با کانه ­زایی و به دولومیت ­های گرمابی (D_H) معروف هستند؛ با دور شدن از محل کانه ­زایی سولفیدی از شدت مقدار دولومیت­ های گرمابی (D_H) کاسته می­ شود. مطالعات ژئوشیمیایی گویای آن است که مقدار کادمیم کانی­ های اسفالریت بالاست و این نشان­ از پایین بودن دمای سیال تشکیل‌دهنده کانه ­زایی دارد. تأثیر آب‌های جوی و رخداد فرایند اکسایش موجب اکسید ­شدن کانه­ های سولفیدی اولیه به کانی ­های غیر­سولفیدی شده است. مهم ­ترین کانی­ های غیر­سولفیدی کانسار دره ­زنجیر شامل اسمیت­زونیت، هم ی­مورفیت، هیدروزنگسیت و اکسید و هیدروکسیدهای آهن است. با توجه به ویژگی‌های بنیادین کانه‌زایی کانسار دره ­زنجیر، از جمله محیط زمین­شناسی، کانه­زایی در امتداد گسل­های عادی پس از فاز فشارش، سنگ دربرگیرنده، کانی‌شناسی و ساخت و بافت آن و مقایسه این ویژگی­ ها با ویژگی‌های بنیادین ذخایر سرب و روی با میزبان رسوبی، می‌توان کانسار سرب و روی دره­ زنجیر را در رده کانسارهای نوع دره می­ سی­ سی­ پی یا MVT قرار داد.

کلیدواژه‌ها: کانه­ زایی روی- سرب، دولومیتی شدن، MVT، کرتاسه ­پیشین، دره­ زنجیر، حوضه جنوب یزد.

¹دانشجوی دکترا، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²دانشیار، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

⁴استادیار، دانشکده علوم پایه، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

نویسنده مسئول: محمدرضا حسین‎زاده؛ E-mail: mr-hosseinzadeh@tabrizu.ac.ir