کانسار دره زنجیر؛ نمونه ای از کانسارهای روی- سرب با میزبان کربناته (MVT) در توالی رسوبی کرتاسه پیشین، حوضه جنوب یزد

کانسار دره ­زنجیر؛ نمونه ­ای از کانسارهای روی- سرب با میزبان کربناته (MVT) در توالی رسوبی کرتاسه پیشین، حوضه جنوب یزد

سجاد مغفوری1، محمدرضا حسین­زاده2،  عبدالرحمان رجبی3 و امیرمرتضی عظیم ­زاده4

تاریخ دریافت:  12/ 02/ 1395                                                  تاریخ پذیرش: 25/ 05/ 1395

چکیده

کانسار روی- سرب دره ­زنجیر با سنگ میزبان آهک دولومیتی شده در جنوب شهر تفت جای گرفته است. کانی ­های سولفیدی در این کانسار شامل اسفالریت، گالن، پیریت و کالکوپیریت است که به‌صورت جانشینی، پرکننده ­فضای­ خالی، رگه- رگچه ­ای، برشی و توده ­ای درون سنگ میزبان دیده می‌شود. کانه­زایی در امتداد گسل­های عادی پس از فاز فشارشی تشکیل شده است. کانی­ های باطله بیشتر از نوع دولومیت بوده و دولومیتی شدن از فرایندهای اصلی همراه با کانه ­زایی سولفیدی در کانسار دره­ زنجیر است. سه نوع دولومیت در منطقه معدنی دره ­زنجیر تشخیص داده شده است: 1) دولومیت­های ناحیه­ای، که در طی فرایند دیاژنز آهک­های میکریتی سازند تفت تشکیل شده­اند و به‌صورت ناحیه­ای در کل منطقه دیده می­شوند. این دولومیت­ها ریزبلور و دارای رنگ خاکستری تیره هستند؛ 2) دولومیت­های راندگی، که در طی رخداد رانده­ شدگی دولومیت­های تفت روی سازند دره­زنجیر و در طی این فشارش در مجاورت گسل راندگی تشکیل شده­اند؛ 3) بیشترین شدت دولومیتی شدن و کانه ­زایی سولفیدی، در مجاورت گسل­ های عادی رخ داده است. به‌طوری که این دولومیت­ ها در ارتباط با کانه ­زایی و به دولومیت ­های گرمابی (DH) معروف هستند؛ با دور شدن از محل کانه ­زایی سولفیدی از شدت مقدار دولومیت­ های گرمابی (DH) کاسته می­ شود. مطالعات ژئوشیمیایی گویای آن است که مقدار کادمیم کانی­ های اسفالریت بالاست و این نشان­ از پایین بودن دمای سیال تشکیل‌دهنده کانه ­زایی دارد. تأثیر آب‌های جوی و رخداد فرایند اکسایش موجب اکسید ­شدن کانه­ های سولفیدی اولیه به کانی ­های غیر­سولفیدی شده است. مهم ­ترین کانی­ های غیر­سولفیدی کانسار دره ­زنجیر شامل اسمیت­زونیت، هم ی­مورفیت، هیدروزنگسیت و اکسید و هیدروکسیدهای آهن است. با توجه به ویژگی‌های بنیادین کانه‌زایی کانسار دره ­زنجیر، از جمله محیط زمین­شناسی، کانه­زایی در امتداد گسل­های عادی پس از فاز فشارش، سنگ دربرگیرنده، کانی‌شناسی و ساخت و بافت آن و مقایسه این ویژگی­ ها با ویژگی‌های بنیادین ذخایر سرب و روی با میزبان رسوبی، می‌توان کانسار سرب و روی دره­ زنجیر را در رده کانسارهای نوع دره می­ سی­ سی­ پی یا MVT قرار داد.

کلیدواژه‌ها: کانه­ زایی روی- سرب، دولومیتی شدن، MVT، کرتاسه ­پیشین، دره­ زنجیر، حوضه جنوب یزد.

1دانشجوی دکترا، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2دانشیار، گروه علوم زمین، دانشکده علوم طبیعی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3استادیار، گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

4استادیار، دانشکده علوم پایه، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

نویسنده مسئول: محمدرضا حسینزاده؛ E-mail: mr-hosseinzadeh@tabrizu.ac.ir