کانه‌زایی منگنز لایه‌ای‌شکل گراب (تیپ کوبا) در واحدهای آتشفشانی- رسوبی الیگومیوسن درشمال خاور طالقان (البرز مرکزی)
کانه‌زایی منگنز لایه‌ای‌شکل گراب (تیپ کوبا) در واحدهای آتشفشانی- رسوبی الیگومیوسن درشمال خاور طالقان (البرز مرکزی)
نوشته: رسول دولت‌خواه٭ ، دکتر ابراهیم راستاد٭ و دکتر محمد هاشم امامی٭٭
چکیده
کانسار منگنز گراب در 185 کیلومتری شمال باختر تهران و 32 کیلومتری شمال خاور شهرک طالقان در زون البرز مرکزی باختری قرار دارد.
عمده‌ترین واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه، سنگهای آتشفشانی ائوسن بالایی و واحدهای آتشفشانی- رسوبی الیگومیوسن می‌باشند که به صورت کمربندی با روند شمال باختر-جنوب خاور گسترش دارند.
کانه‌زایی منگنز لایه‌ای شکل در واحدهای آتشفشانی- رسوبی الیگومیوسن رخ داده است که بر حسب نوع سنگ‌درونگیر، موقعیت آن در ستون چینه‌ای و ساخت و بافت می‌توان به سه گروه دسته‌بندی کرد:
الف- منگنز لایه‌ای شکل با سنگ درونگیر لیتیک‌توف سرخ (افق اصلی منگنز گراب – افقI).
ب- منگنز عدسی شکل با سنگ‌درونگیر آهک توفی (افق II محدوده معدنی گراب).
ج- منگنز با بافت لامینه و دانه‌پراکنده با سنگ درونگیر لیتیک توف سرخ متمایل به قهوه‌ای (افق دهدر، افق III).
شکل هندسی کانسنگ منگنز لایه‌ای-عدسی‌شکل بوده و در گستره‌ای به طول 25 کیلومتر (طالقان تا گچسر) قابل ردیابی است.
بافتهای لامینه، نواری، توده‌ای، افشان، بوتروییدال، کلرفرم و پرکننده فضاهای خالی از بافتهای اصلی کانه‌زایی بوده وکانه‌های همراه آن پسیلوملان، براونیت، پیرولوزسیت، کریپتوملان و هاسمانیت می‌باشد.
بر اساس مطالعات میکروترمومتری میانبارهای سیال اولیه، دمای همگن شدگی بین 180 تا 190 درجه سانتی‌گراد و درجه شوری 6/18 تا 4/23 معادل درصد وزنی کلرید سدیم است.
این کانسار بر اساس مقایسه با ویژگیهای تیپهای مختلف از کانسارهای منگنز آتشفشانی- رسوبی، از جمله محیط زمین‌شناسی‌ته‌نشست، محیط تشکیل، نوع سنگهای میزبان و همراه، ژئومتری، بافت و ساخت وکانی‌شناسی، بیشترین شباهت و مطابقت را با کانسارهای منگنز تیپ کوبا نشان می‌دهد.
بر اساس شواهد ساخت و بافت، ژئومتری، سنگ درونگیر، محیط تشکیل کانسار، زمین‌شیمی و مطالعه میانبارهای سیال، به‌نظر می‌رسد کانه‌زایی منگنر در واحدهای آتشفشانی- رسوبی الیگومیوسن در اثر فعالیتهای بروندمی در یک محیط کافتی قاره‌ای تشکیل شده است.
کلید واژه ها: منگنز گراب، الیگومیوسن، تیپ کوبا، لیتیک‌توف سرخ، کافت قاره‌ای، طالقان.
* گروه زمین شناسی اقتصادی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
** سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور