کانی شناسی، ژئوشیمی و فرایندهای تشکیل کانسنگ غیرسولفیدی برونزاد کانسار روی-سرب نوع رسوبی-بروندمی (SEDEX) آب باغ در پهنه سنندج-سیرجان

کانی­شناسی، ژئوشیمی و فرایندهای تشکیل کانسنگ غیرسولفیدی برونزاد کانسار روی-سرب نوع رسوبی-بروندمی (SEDEX) آب ­باغ در پهنه سنندج-سیرجان

مهدی موحدنیا¹، ابراهیم راستاد²، عبدالرحمان رجبی³ و فلاوین شولت⁴

تاریخ دریافت:  01/ 04/ 1395                                                          تاریخ پذیرش: 02/ 08/ 1395

چکیده

کانه ­زایی روی-سرب آب­ باغ در بخش میانی پهنه سنندج-سیرجان و منتهی­ الیه جنوب­ خاوری­ کمربند فلززایی ملایر-اصفهان، در توالی رسوبی آواری-کربناته ژوراسیک ­بالایی-کرتاسه زیرین و کربناته کرتاسه زیرین در دو افق کانه­زایی با جایگاه چینه ­ای متفاوت تشکیل شده است. افق 1 کانه زایی روی-سرب با سنگ میزبان شیل و سیلت‎سنگ­ سیاه دارای مواد آلی با سن ژوراسیک بالایی-کرتاسه زیرین به شکل گوه ­ای کشیده، در مجاورت گسل هم‌زمان با رسوب‌ گذاری رخ داده است. افق 2 کانه ­زایی سرب و روی کانسار آب­ باغ با سنگ­ میزبان آهکی به سن کرتاسه زیرین به‌صورت همروند با سنگ میزبان و به شکل لایه­ ای تشکیل شده است. فرایندهای ثانویه موجب گسترش کانسنگ برونزاد در بخش ­های نزدیک به سطح در هر دو افق شده است. بر پایه زمین­ شناسی، کانی ­شناسی و ژئوشیمی، کانسنگ غیرسولفیدی کانسار آب­ باغ به دو نوع "کانسنگ سرخ" و "کانسنگ سفید" قابل تقسیم است. کانسنگ سفید در بخش ­های بالایی کانسنگ سولفیدی اولیه و به ­صورت جانشینی بخش ­های کربناته سنگ میزبان با عیار بالای روی و عیار پایین آهن و سرب و کانسنگ نوع سرخ به ­صورت جانشینی مستقیم کانسنگ سولفیدی اولیه با عیار پایین روی، عیار بالای آهن و عیار متوسط سرب و آرسنیک در مقایسه با کانسنگ سفید، تشکیل شده ­اند. کانی­ شناسی کانسنگ برونزاد، شامل اسمیت ­زونیت، هیدروزینسیت، سروزیت، رس ­های غنی از روی، گرینوکیت، کوولیت و اکسیدهای آهن و منگنز است. بخش غیرسولفیدی کانسار آب­باغ در طول هوازدگی طولانی‌‎مدت بخش سولفیدی کانه ­زایی رسوبی-بروندمی (SEDEX) اولیه، در اثر اکسایش و انحلال پیریت، اسفالریت و گالن تشکیل شده است. اکسایش کانی­ های سولفیدی، خنثی­ سازی اسید و تشکیل کانی­ های کربناتی روی به‌عنوان فرایندهای اصلی ژئوشیمیایی مؤثر در تشکیل کانسنگ برونزاد در این کانسار شناخته‌شده‌اند. الگوی عناصر کمیاب خاکی کانسنگ برونزاد نوع سفید و نوع سرخ متفاوت است؛ به‎گونه­ ای که در کانسنگ نوع سفید الگوی عناصر کمیاب مشابه سنگ میزبان و در نوع سرخ مشابه کانسنگ سولفیدی است. مقایسه فرایندهای مؤثر در تشکیل کانسنگ هوازده برونزاد کانسار آب ­باغ با دیگر کانسارهای غیرسولفیدی برونزاد در ایران؛ همانند کانسارهای مهدی­ آباد، چاه ­تلخ، مجموعه ایرانکوه و معادن غیرسولفیدی کوهبنان-بهاباد، نشان از همانندی کانسار آب­باغ با کانسارهای کلاه ­دروازه، از مجموعه معادن ایرانکوه و مهدی ­آباد یزد است. همچنین، بخش برونزاد کانسار آب ­باغ از دید ویژگی‎های کانی ­شناسی و انواع کانسنگ برونزاد، قابل مقایسه با کانسارهای غیرسولفیدی مراکش است.

کلیدواژه‌ها: کانسار روی و سرب، کانسنگ غیرسولفیدی، برونزاد، رسوبی-بروندمی، آب ­باغ، شهرضا.

¹دانشجوی دکترا، گروه زمین ­شناسی اقتصادی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

²دانشیار، گروه زمین ­شناسی اقتصادی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³استادیار، گروه زمین ­شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

⁴استادیار، آزمایشگاه محیط ­زیست کرونو، دانشگاه فرانش ­کنته، بزانسون، فرانسه

نویسنده مسئول: ابراهیم راستاد؛ E-mail: Rastad@modares.ac.ir