برآورد جنبایی گسل‌های فعال در جنوب و باختر بلوک لوت بر پایه گشتاورهای زمین‌شناختی، لرزهای و ژئودتیک
برآورد جنبایی گسل‌های فعال در جنوب و باختر بلوک لوت بر پایه گشتاورهای زمین‌شناختی، لرزهای و ژئودتیک
احمد رشیدی1، محمدمهدی خطیب2، سیدمرتضی موسوی3 و یحیی جمور4
تاریخ دریافت: 04/ 09/ 1394 تاریخ پذیرش: 26/ 04/ 1395
چکیده
در منطقه جنوب و باختر بلوک لوت، نرخ گشتاور ژئودتیک بیشتر از نرخ گشتاور لرزهای و زمین شناسی است. بر پایه نوع دگرشکلی و هندسه گسل ها، منطقه مورد مطالعه به چهار بخش شمالی، مرکزی، جنوبی و جنوب خاوری (جنوب بلوک لوت) تقسیم‌بندی شد. در این مناطق، مقادیر به دست آمده از هر سه نوع نرخ گشتاور با همدیگر مقایسه شدند. بیشترین مقدار نرخ گشتاور ژئودتیک به ترتیب در بخش شمالی، مرکزی، جنوبی، جنوب خاوری به دست آمد. مقادیر نرخ گشتاور ژئودتیک در بخش شمالی: 2.28E 18 Nm.yr، بخش مرکزی: 1.86E 18 Nm.yr، بخش جنوبی: 1.20E 18 Nm.yr و بخش جنوب خاوری: 1.10E 18 Nm.yr است. بیشترین مقدار نرخ گشتاور لرزه ای به ترتیب در بخش مرکزی، جنوب خاوری، جنوبی، شمالی به دست آمد. مقادیر نرخ گشتاور لرزهای در بخش مرکزی: 5.62316E 17 Nm.yr، جنوب خاوری: 2.05331E 17 Nm.yr، جنوبی: 1.18984E 17 Nm.yr و شمالی: 1.03408E 17 Nm.yr است. بر پایه پهنه‌بندی گشتاور لرزه ای صورت گرفته، بیشترین مقدار گشتاور لرزه ای به ترتیب در امتداد گسل های گوک، راندگی‌های شهداد، گسل‌های داوران، خاور کرمان، ماهان، بم، کوهبنان، داهوئیه و شمال فاریاب است که همه آنها مسبب زمین‌لرزه های بزرگ در منطقه مورد مطالعه بوده اند. بیشترین مقدار نرخ گشتاور زمین‌شناسی به ترتیب در بخش جنوبی، شمالی، مرکزی و جنوب خاوری به دست آمد. مقادیر نرخ گشتاور زمین شناسی برای بخش جنوبی 4.16246E 15 Nm.yr، بخش شمالی 2.74157E 15 Nm.yr، بخش مرکزی 2.5895E 15 Nm.yr و بخش جنوب خاوری 1.08894E 15 Nm.yr است. در منطقه مورد مطالعه بیشترین نرخ گشتاور زمین‌شناسی به ترتیب مرتبط با گسل باختر سبزواران، جیرفت، راور، دلفارد، کوهبنان، نایبندان، بم، گوک و داوران است. با توجه به مقادیر نرخ گشتاور زمین‌شناسی و ژئودتیک در بخش‌های چهارگانه منطقه مورد بررسی و آزاد شدن بیشترین انرژی لرزه ای در بخش های مرکزی و جنوب خاوری، به نظر می رسد، در آینده بیشترین احتمال رخداد لرزه ای و آزاد شدن ناگهانی انرژی به ترتیب مرتبط باشد با بخش‌های شمالی، جنوبی، مرکزی، جنوب خاوری. بیشترین مقدار گشتاور لرزه ای یا به عبارتی انرژی آزاد شده در منطقه (بر پایه سال‌های موجود در کاتلوگ لرزه ای) عبارتند از: سال 1981، 1998، 2003، 2010، 2011، 1999 و 2005. در منطقه مطالعاتی، نسبت نرخ گشتاور ژئودتیک به نرخ گشتاور لرزهای بیش از 7.9 به دست آمد. این نسبت بیانگر نقش مهم دگرشکلی میان‌لرزه ای در منطقه است. بر پایه نسبت نرخ گشتاور لرزه ای به ژئودتیک می توان به این نتیجه رسید که بخش شمالی و جنوبی به ترتیب با نسبت بیش از0.04 و 0.09 جزو مناطق با واتنش کند و بخش مرکزی و بخش جنوب خاوری به ترتیب با نسبت 0.30 و 0.18 جزء مناطق با واتنش به نسبت سریع هستند. نسبت نرخ گشتاور لرزه ای به نرخ گشتاور زمین‌شناسی برای زمین‌لرزه های دستگاهی 0.93 درصد است. این مقدار نشان‌دهنده این است که 0.93 درصد از انرژی پتانسیل گسل های منطقه به‌صورت انرژی لرزه ای در طی سال های موجود در کاتالوگ زمینلرزهای (از سال 1911 تا 2015) آزاد شده و هنوز بخش زیادی از انرژی الاستیکی موجود در منطقه آزاد نشده است و منطقه پتانسیل لرزه‌خیزی بالایی دارد.
کلیدواژه‌ها: انرژی لرزه ای، دگرشکلی میان‌لرزه ای، جنوب و باختر بلوک لوت، گشتاور لرزه ای، نرخ گشتاور.
1دانشجوی دکترا، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
2استاد، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
3استادیار، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
4دانشیار، آموزشکده نقشه‌بردای، سازمان نقشه‌برداری، تهران، ایران
نویسنده مسئول: احمد رشیدی؛E-mail: arashidi@birjand.ac.ir