هندسه و سینماتیک سامانه گسل قم- زفره و اهمیت آن در زمین ساخت ترافشارشی

نوشته: دکتر محمد محجل*  و  ندا پروهان*

چکیده

      گسل قم- زفره با طولی حدود 220 کیلومتر، پهنه آتشفشانی ارومیه- دختر را در بخشهای میانی بریده است. بر اساس روند و سازوکار، این گسل را می‌توان به سه تکه شمال باختری، میانی و جنوب خاوری تقسیم کرد. تحلیل هندسه ساختارهای مرتبط با گسل قم- زفره و سینماتیک آنها (همچون قطعه گسل نطنز)، نشانگر حرکت چیره امتداد لغز راستگرد با مؤلفه کم معکوس (در پاره‌هایی از گسل قم- زفره) است. روند گسلهای معکوس و راندگی در ارتباط با گسل قم- زفره، به همراه موقعیت هندسی چینهای گسترش یافته با این گسلها، نشانگر تأثیر حرکت امتداد لغز گسل قم- زفره در زایش و تکوین آنهاست. این حرکت، باعث به وجود آمدن ساختار گل گونه مثبت (positive flower structure) در دو منطقه قرینه فشاری، یعنی جنوب کاشان و جنوب اردستان شده است. در مقایسه با آن، دو منطقه دشت شمال کاشان در شمال باختری و دشت جنوب زفره- باتلاق گاوخونی در جنوب خاوری، به صورت قرینه متأثر از محلهای کششی این گسل امتداد لغز راستگرد بوده‌اند. انواع سنگهای آذرین مانند گرانیت کرکس و واش در مناطق کششی محلی در طول تکوین برشی- خمشی این سامانه گسلی نفوذ کرده‌اند. این گسل به عنوان یکی از گسلهای پی سنگی با روند کلی شمال- شمال باختر ارزیابی می‌شود که با رویداد زمین ساختی بسته شدن اقیانوس تتیس جوان فعال شده است. شواهد ریخت‌زمین‌ساختی، مانند  قطع و جابه‌جا شدن آبراهه‌ها و مخروط افکنه‌های جوان  در مسیر گسل، از دلایل پتانسیل بالای جنبا بودن گسل قم- زفره است.

کلید واژه‌ها: سامانه گسل قم- زفره، ژئومتری، سینماتیک، زمین ساخت ترافشارشی، ایران‌

*گروه تکتونیک دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران