پهنه‌بندی ساختاری و ریخت‌زمین‌ساختی کپه‌داغ خاوری
پهنه‌بندی ساختاری و ریخت‌زمین‌ساختی کپه‌داغ خاوری
لطف‌الله آقاجری1، سید احمد علوی2، محمدرضا قاسمی3 و محمدعلی کاوسی4
تاریخ دریافت: 24/ 05/ 1395 تاریخ پذیرش: 11/ 08/ 1395
چکیده
ویژگی‌های گوناگون زمین‌شناختی، ساختاری و ریخت‌شناسی در پهنه کپه‌داغ خاوری در شمال‌خاور ایران، به شناسایی چندین زیرپهنه ریخت‌زمین‌ساختی انجامیده است که با گسل‌های بزرگ و بنیادی از هم جدا شده‌اند. در این پژوهش بر پایه داده‌های میدانی، نیمرخ‌های بازتاب لرزه‌ای، تصاویر ماهواره‌ای و رسم برش های ساختاری، بخش‌های چین‌خورده در میان گسل‌های بنیادی که ویژگی‌های گوناگونی با هم دارند، به‌عنوان زیرپهنه‌های ساختاری شناسایی شده‌اند. این زیرپهنه‌ها به‌ترتیب از جنوب‌باختر به شمال‌خاور به‌نام «هزار مسجد»، «دره‌گز- سرخس» و «پیش‌ژرفای کپه‌داغ» نام‌گذاری و با گسل‌های کشف‌رود، مزدوران و شمال کپه‌داغ در بر گرفته شده‌اند. زیرپهنه‌های نام‌برده از زمان ژوراسیک میانی و همزمان با آغاز گامه کششی در پهنه کپه‌داغ و روی صفحه‌ی توران پدید آمدند. گسل‌های در بر گیرنده آنها در آغاز به‌گونه گسل‌های کششی بودند که فروبوم (graben) و نیم‌فروبوم‌هایی (half grabens) را در حوضه نهشتگی ساخته بودند. بیشترین کشش و فرونشینی در زمان ژوراسیک میانی و همزمان با نهشته شدن سازند کشف‌رود رخ داد. نرخ فرونشست متفاوت و پیکربندی پدید آمده در حوضه رسوبی سبب تغییر جانبی سنگ‌رخساره و ستبرای سازند کشف‌رود در جاهای گوناگون حوضه شد. در پی آغاز بسته شدن اقیانوس تتیس‌جوان در میان صفحه‌های ایران و عربی در زمان ائوسن پسین، گامه فشارشی در پهنه کپه‌داغ آغاز شد که سبب وارونگی زمین‌ساختی، کارکرد دوباره گسل‌های کششی کهن و تبدیل آنها به گسل‌های وارون و چین‌خوردگی نهشته‌ها شد.
کلیدواژه‌ها:کپه‌داغ خاوری، ریخت‌زمین‌ساخت، کشش، وارونگی زمین‌ساختی، زیرپهنه ریخت‌زمین‌ساختی.
1دانشجوی دکترا، گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2دانشیار،گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
3دانشیار، پژوهشکده علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران
4دکترا، مدیریت اکتشاف، شرکت ملی نفت ایران، تهران، ایران
نویسنده مسئول:لطف‌الله آقاجری؛E-mail: l_aghajari@yahoo.com