شیمی کانی و پتروژنز متابازیت های مجموعه دگرگونی – آذرین شترکوه (جنوب خاور شاهرود) شاهدی بر تکوین حوضه های کششی درون قاره ای نئوپروتروزوییک پایانی
شیمی کانی و پتروژنز متابازیت های مجموعه دگرگونی – آذرین شترکوه (جنوب خاور شاهرود) شاهدی بر تکوین حوضه های کششی درون قاره ای نئوپروتروزوییک پایانی
سکینه شکاری1، محمود صادقیان2، جای مینگو3، حبیب اله قاسمی4 و زو یی 5
تاریخ دریافت: 22/ 08/ 1395 تاریخ پذیرش: 15/ 12/ 1395
چکیده
مجموعه دگرگونی- آذرین شترکوه در 80 کیلومتری جنوب خاور شاهرود و در لبه شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی قرار دارد. این مجموعه طیف گستردهای از ترکیبات سنگی مانند متاپلیت ها، متاپسامیت ها، متابازیت ها (آمفیبولیت و گارنت آمفیبولیت)، متاکربنات ها (مرمرهای آهکی و دلومیتی) و متاریولیت ها را در برمی گیرد. سنگ مادر متابازیت ها شامل گدازه های بازالتی، دسته‌دایک های دیابازی و توده های نفوذی گابرودیوریتی کوچک مقیاس بوده است. نظر به فراوانی و اهمیت میان لایه های بازالتی و دسته دایک های دیابازی دگرگون شده نسبت به دیگر اجزا، این مقاله به‌طور خاص به بررسی تغییر و تحولات آنها اختصاص یافته است. بر پایه شواهد صحرایی و سنگ نگاری، افزایش درجه دگرگونی متابازیت های حاصل از دگرگونی میان لایه های بازالتی و دسته دایک های دیابازی، به تشکیل طیفی گوناگونی از انواع سنگ ها مانند آمفیبول شیست، آمفیبولیت، گارنت آمفیبولیت و در پایان آمفیبولیتهای میگماتیتی انجامیده است. دما- فشارسنجی مبتنی بر تجزیه شیمیایی نقطه ای گارنت، آمفیبول و پلاژیوکلازهای سازنده این متابازیت ها، محدوده دمایی 602 تا 711 درجه سانتیگراد و فشار 9 تا 11 کیلو بار را برای تشکیل، توقف تبادل و تعادل پایانی آنها مشخص ساخته که بیانگر شرایط دما و فشار رخساره های آمفیبولیت و آمفیبولیت بالایی است. از دید ژئوشیمیایی، ماگماهای سازنده این گروه از متابازیت ها دارای ماهیت تولهایتی تا کلسیمی- قلیایی بودهاند. این ماگماها از ذوب بخشی گوشته سنگ کرهای زیر قاره ای منشأ گرفته اند. روانههای بازالتی زیرآبی و دسته‌دایک های دیابازی در خلال رژیم‌های زمین‌ساختی کششی حاکم بر سرزمین های گندوانایی اواخر نئوپروتروزوییک ایران مرکزی تشکیل شده اند. این رژیم های زمین‌ساختی کششی با تشکیل حوضههای دریایی- اقیانوسی درون قاره ای (کافتی یا پشت کمانی) همراه بوده اند. حوضه های مورد نظر، در یک بازه زمانی کوتاه و در طی یک فرایند جمع شدگی سریع، بسته و به‌صورت آمیزه های زمین‌ساختی یا منشورهای به هم افزوده روی پوسته قاره ای رانده شده اند. بر پایه سن سنجی های صورت گرفته به روش اورانیم- سرب روی زیرکن های استخراج شده از این متابازیت ها، این رویداد دگرگونی در فاصله زمانی 526 تا 577 میلیون سال پیش (برابر اواخر نئوپروتروزوییک و رخداد کوهزایی کادومین در سرزمین های گندوانایی) صورت گرفته است.
کلیدواژه‌ها: دسته‌دایک های دیابازی، متابازیت، آمفیبولیت، کادومین، ایران مرکزی، شترکوه، شاهرود.
1دانشجوی دکترا، گروه پترولوژی و زمین شناسی اقتصادی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
2دانشیار، گروه پترولوژی و زمین شناسی اقتصادی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
3استاد، مؤسسه زمین شناسی و ژئوفیزیک، آکادمی علوم چین؛ دانشگاه نورثوست، پکن، چین
4استاد، گروه پترولوژی و زمین شناسی اقتصادی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
5دانشجوی دکترا، مؤسسه زمینشناسی و ژئوفیزیک، آکادمی علوم چین، پکن، چین
نویسنده مسئول: سکینه شکاری ؛ E-mail:s.shekari@shahroodut.ac.ir