چینه نگاری سکانسی و تاریخچه تغییرات سطح آب دریا در سنگهای آهکی سازند کلات (ماستریشتین بالایی) در شمال مشهد
چینه نگاری سکانسی و تاریخچه تغییرات سطح آب دریا در سنگهای آهکی سازندکلات (ماستریشتین بالایی) در شمال مشهد
نوشته: دکتر اسداله محبوبی*, دکتر رضا موسوی حرمی*، مهدی نجفی*، پرویز منصوری دانشور*
چکیده
حوضه رسوبی کپه داغ در شمال خاوری ایران، به صورت یک حوضه درون قاره‌ای تشکیل شده و رسوبگذاری نسبتاً پیوسته‌ای از ژوراسیک تا میوسن در آن انجام شده است. مطالعه سنگ نگاری سنگهای آهکی سازند کلات (ماستریشتین بالایی) در سه برش چینه شناسی (دهانه ورودی ناودیس کلات، روستای خشت و تنگ چهچهه) منجر به شناسایی 16 رخساره سنگی شده است. این رخساره‌ها در یک رمپ کربناتی در محیطهای لاگونی محصور، سدهای لاگونی، لاگونهای نیمه محصور، پشته‌های سدی و دریای باز تشکیل شده‌اند. تحلیل رخساره‌های سنگی نشان داده است که بیشترین حد پیشروی در ناحیه تنگ چهچهه (برش 3) انجام گرفته است.
تحلیل چینه نگاری سکانسی نشان می‌دهد که این سازند در برشهای 1 و 2 از دو سکانس رسوبی و در برش3، از سه سکانس رسوبی تشکیل شده است. در تمام برشها، مرز زیرین سازند کلات با سازند نیزار (لایه دیرینه خاک) و مرز بالایی با سازند پسته لیق (رسوبات قاره‌ای) از نوع 1 است، در صورتی که مرزهای سکانسی درون سازند کلات، از نوع 2 می باشد. مقایسه منحنی سطح آب دریا در ماستریشتین پسین با منحنی جهانی نشان می‌دهد که مرزهای سکانسی نوع1 با یکدیگر قابل انطباق است. اما برخی اختلافها احتمالاً در ارتباط با شرایط زمین ساختی حوضه کپه داغ بوده که در اثر فـــــرو نشینی در امتداد گسلهای طولی شمال خاور- جنوب باختر (عمدتاً در برشهای 1 و 2) و بار رسوبی ایجاد شده است. بازسازی جغرافیای دیرینه منطقه مورد مطالعه در زمان ماستریشتین پسین نیز نشان می‌دهد که سنگهای رسوبی سازند کلات در طی6 مرحله پیشروی و پسروی تشکیل شده است. این اطلاعات می‌تواند در درک بهتر جغرافیای دیرینه ماستریشتین کل حوضه در شمال خاور ایران کمک کند.
کلید واژه‌ها: کپه داغ، ماستریشتین پسین، سازند کلات، چینه نگاری سکانسی، رمپ کربناتی
*گروه زمین شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی مشهد