کانه‌زایی طلا در پهنه‌برشی شکل‌پذیر کرویان (جنوب باختر سقز-کردستان)
کانه‌زایی طلا در پهنه‌برشی شکل‌پذیر کرویان (جنوب باختر سقز-کردستان)
نوشته: سید مهران حیدری* ، دکتر ابراهیم راستاد* ، دکتر محمد محجل * و سیدمحمدجواد شمسا **
چکیده
کانسار طلای کرویان، در بخش شمال‌باختری پهنه سنندج سیرجان و در جنوب باختر سقز قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون شده در منطقه، با امتداد شمال‌خاور- جنوب باختر، شامل یک توالی از سنگهای دگرگون شده در رخساره شیست‌سبز، متشکل از واحدهای آذرین و رسوبی می‌باشند که زمان تشکیل آن را به مزوزوییک نسبت می‌دهند.
تمرکز کانه‌زایی طلا در منطقه کرویان در پهنه‌ای به طول بیش از5/2 کیلومتر، پهنای متوسط 60 متر و با ژئومتری عدسی شکل در راستای پهنه برشی شکل‌پذیر رخ داده است که در اینجا، برای اولین بار در ایران معرفی می‌گردد.
مجموع واحدهای سنگی در منطقه مورد مطالعه، تحت تأثیر پهنههای برشی شکل‌پذیر با امتداد شمال‌خاور جنوب باختر با شیبی متوسط به سمت شمال خاور، دگرشکل شده و ساختارها و فابریکهای متفاوت به خود گرفته‌اند. تمامی واحدهای سنگی رخنمون شده در منطقه، شدت دگرشکلی یکسانی ندارند و از واحدهای کمتر دگرشکل شده (پروتومیلونیت) تا واحدهای به شدت دگرشکل (میلونیت و اولترامیلونیت) در منطقه مشاهده می‌شود. فابریکهای برشی C وS و درزه‌های حاصل از کشیدگی، محصول دگرشکلی است که در واحدهای سنگی رخنمون شده در پهنه برشی شکل‌پذیر کرویان، قابل تشخیص هستند.
سنگهای در برگیرنده این پهنه، به‌طور عمده از سنگهای آتشفشانی اسیدی و بازی دگرگون شده کاملا دگرشکل همراه با برگوارگی میلونیتی تشکیل شده است که در پهنه برشی شکل‌پذیر کرویان تحت تأثیر دگرسانی قرار گرفته‌اند. شدت و نوع دگرسانی در واحدهای سنگی مختلف، متفاوت است. از مهم‌ترین دگرسانیها می‌توان دگرسانیهای سرسیتی، کلریتی، سیلیسی، سولفیدی و کربناتی شدن را نام برد.
کانی‌شناسی ماده معدنی بسیار ساده و به‌طور عمده از پیریت، پیریتهای آرسنیک‌دار، طلای آزاد و به‌ندرت از کالکوپیریت تشکیل شده است که کانیهایی مانند کوارتز، فلدسپار، انواع میکاها و کربناتها آنها را همراهی می‌کنند.
طلا در ابعاد چند میکرون تا 30 میکرون، به‌صورت آزاد همراه با کوارتز و همچنین همراه با پیریت به صورت میانبار و یا هم‌رشد با آن (به ابعاد >5میکرون) مشاهده می‌شود که به طور همزمان با دگرشکلی، در فابریکهای C وS و درزه‌ها در واحدهای میلونیتی به شدت دگرسان شده (سیلیسی، سولفیدی وکربناتی) تمرکز یافته است.
شواهد صحرایی و مطالعات آزمایشگاهی، تشکیل و کانه‌زایی طلا در منطقه مورد مطالعه را در کنترل عواملی همچون پهنههای برشی شکل‌پذیر، شدت دگرشکلی (فابریکهای اولترامیلونیت و میلونیت) و شدت دگرسانی گرمایی (سیلیسی و سولفیدی) نشان می‌دهد.
بر اساس شواهد موجود و مقایسه ویژگیهای کانسار طلای کرویان با کانسارهای طلای پهنههای برشی، کانسار طلای کرویان بیشترین شباهت را با این تیپ از خود نشان می‌دهد.
کلید واژه‌ها: طلای کرویان، پهنه‌برشی شکل‌پذیر، میلونیت، دگرشکلی، دگرسانی، سقز
*بخش زمین شناسی دانشگاه تربیت مدرس
** سازمان زمین شناسی واکتشاف معدنی کشور