ویژگیهای زمین شناسی و اکتشافی بوکسیت جاجرم (جنوب باختری خراسان شمالی- شمال باختری خراسان بزرگ)
ویژگیهای زمین شناسی و اکتشافی بوکسیت جاجرم
(جنوب باختری خراسان شمالی- شمال باختری خراسان بزرگ)
نوشته: دکتر حبیب ملائی* و رضا شریفیان عطار*
چکیده
کانسار بوکسیتی جاجرم که بزرگ‌ترین کانسار بوکسیت شناخته شده در ایران می‌باشد، در زون ساختاری رشته کوه البرز واقع شده است. در این منطقه، دو افق بوکسیتی به نامهایB وA تشکیل شده است. سنگ بستر افق A را کربناتهای سازند مبارک و سنگ پوشش آن را سازند نسن تشکیل می‌دهد. افق بوکسیتی B که کانسار جاجرم را تشکیل می‌دهد، بر روی دولومیتهای سازند الیکا قرار گرفته و توسط سازند شمشک پوشیده شده است. همبری مشخص بوکسیت با این دو سازند بر یک منبع مستقل تأمین کننده بوکسیت دلالت دارد. وجود ریخت شناسی ناهماهنگ همراه با ساختارهای زمین ساختی، از ویژگیهای مهم کانسار جاجرم است. گسلهای تشکیل شده در دو جهت خاوری- باختری و شمالی- جنوبی، ماده معدنی به طول 16 کیلومتر را به چهار زون زمین ساختی تقسیم کرده است . بررسیهای انجام شده نشان می‌دهد که حرکات زمین ساختی تأثیر بسزایی در کیفیت و کانی شناسی بوکسیت داشته‌اند، به گونه‌ای که کارستهای ایجاد شده بیشتر در امتداد صفحه گسل بوده و بین کیفیت بوکسیت با ستبرای آن (ژرفای کارستی) ارتباط مستقیمی وجود دارد. تشکیل بوکسیت بسیار سخت و فراورده دیاسپوری به جای بوهمیت و گیبسیت و تکرار لایه‌های بوکسیت از نتایج این فرایندهای زمین ساختی است. لذا این بوکسیت سخت دیاسپوری تأثیر قابل توجهی بر فرایند تولید آلومینا خواهد داشت. وجود نیمرخهای ثابت در لایه‌های بوکسیت (کائولین- بوکسیت سخت- بوکسیت شیلی-کائولن) در کلیه کارستها و حفاریها مشاهده می‌شود. البته ماهیت کائولن بالایی و پایینی با یکدیگر تفاوت دارد. تغییرات شدید ترکیب شیمیایی بوکسیت ( اکسید آلومینیم بین 30 تا 60 درصد و اکسید سیلیسیم بین 5 تا 39 درصد ) از ویژگیهای خاص بوکسیت جاجرم است. در نهایت، مطالعات فوق وجود یک بوکسیت دیاسپوری با بیش از 22 میلیون تن ذخیره تا ژرفای 250متر در امتداد لایه ماده معدنی و کیفیت بین 47 تا 48 درصد Al2O3 و حدود 10 درصد SiO2 را به طور میانگین تأیید می‌‌کند.
کلید واژه‌ها: بوکسیت ، بوکسیت جاجرم ، ویژگی اکتشافی، ویژگی زمین شناسی ، دیاسپور
*دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، دانشکده علوم، گروه زمین شناسی