ریخت زمین ساخت گسل کوهبنان
ریخت زمین ساخت گسل کوهبنان
نوشته: دکتر شهباز رادفر *و دکتر محسن پورکرمانی**
چکیده
گسل کوهبنان در حاشیه جنوب خاوری خرد قاره ایران مرکزی در بین بلوک طبس و بلوک یزد از شمال باختری کرمان تا شمال باختری بهاباد واقع در خاور بافق با طول 300 کیلومتر و امتداد شمال باختری- جنوب خاوری ادامه دارد. این گسل یکی از لرزه خیزترین روندهای ساختاری در استان کرمان و خاور بافق یزد به شمار می‌آید. آخرین فعالیت لرزه‌ای ثبت شده آن در تاریخ 82/07/15 با زلزله‌هایی با شدت 8/3 در مقیاس ریشتر در قطعه کوهبنان این گسل اتفاق افتاد، گسل فعال کوهبنان به صورت قطعات جدا از هم شکل گرفته است. حرکت در قطعات جنوب خاوری و میانی آن راستالغز راستگرد با مؤلفه معکوس و در قطعات شمال باختری آن راستالغز راستگرد با مؤلفه عادی در پلیو-کوارتزی بوده است.
اثرات ریخت زمین ساخت گسل کوهبنان در جبهه رشته کوههای کرمان- کوهبنان و در جبهه رشته کوههای باختر دشت بهاباد، به صورت افرازهای گسلی جوان، سطوح مثلثی شکل در حد کوه و دشت، حد کوه و دشت مستقیم، دره‌های V شکل وباریک، شیب تند دره‌ها و کوهها، رودخانه‌های منحرف و جابه‌جا شده، پشته‌های فشاری، پشته‌های مسدود کننده، پشته‌های خطی، دره‌های خطی، چشمه‌ها، حوضه‌های آبراهه کشیده، استخرهای فرونشستگی و حوضه‌های کشیده شدگی کوچک و جوان در طول گسل است. با توجه به تنوع و فراوانی زمین‌ریختها در قطعات این گسل، منطقه گسل کوهبنان به عنوان الگو و رده‌ای از زمین ریختهای زمین ساخت معرفی می‌شود.
مطالعات زمین ریختهای ریخت زمین ساختی و محاسبه شاخصهای زمین ریختی , K, SL, V, VF, Facet% Smf HYدر 32 جبهه و 33 رودخانه با سنگهایی با مقاومت تقریبا" یکسان در قطعات مختلف گسل، نمایانگر این است که میزان فعالیت زمین ساختی در این قطعات در پلیو-کواترنری متفاوت بوده و به صورت خیلی فعال، فعال، نسبتا" فعال و با فعالیت کم معرفی می‌شوند.
براساس زمین ریختهای ایجاد شده و شاخصهای زمین ریختی به دست آمده در طول گسل کوهبنان، قطعات گسلی به صورت زیر دسته بندی شده‌اند.
دسته اول: قطعات گیسک، در تنگل، شمال باختری ده زوئیه، خان مکان- طغرل جرد و چرمیز که دارای بیشترین فعالیت زمین ساختی بوده‌اند.
دسته دوم: قطعات خانوک، ریگ آباد، داهویه، کتگوئیه، گزوئیه، اپانگ سرباغ، ده زوئیه، جنوب خاور گوار، درجزری- درهود، پسندو- باب خام و فخرآباد، بنستان، خوش آباد، حسین آباد Iو II کوه سرخ I و IIو III و کوه سه گوش که دارای زمین ساخت فعال بوده‌اند.
دسته سوم: قطعات باختری کتگوئیه، عباس آباد، بخش جنوب خاوری درگز- گودگز ، گوار و کوهبنان دارای زمین ساخت نسبتا" فعال بوده‌اند.
دسته چهارم: قطعات رشک، دشت خان، بیروئیه و اسدآباد دارای کمترین فعالیت زمین ساختی بوده‌اند.
نکته قابل توجه این است که قطعات خیلی فعال و فعال براساس شاخصهای زمین ریخت و زمین ریختها بیشتر قطعاتی بوده که در آنها زلزله‌های تاریخی و دستگاهی گزارش شده است که این خود هماهنگی مطالعات ریخت زمین ساخت را با فعالیت لرزه‌ای قطعات گسلی نشان می‌دهد. اما قطعات فعالی بوده که تاکنون هیچ فعالیت لرزه‌ای دستگاهی نداشته‌اند. این موضوع به دو صورت قابل توجه است. نخست اینکه در آینده احتمال رویداد زمین لرزه روی این قطعات وجود دارد و دوم تا حدی ناهماهنگی احتمالی را بین مطالعات ریخت زمین ساخت با فعالیت لرزه‌ای قطعات گسلی نشان می‌دهد. بنابراین باید شاخصهای ریخت زمین ساخت را در ارزیابی سطح فعالیت لرزه‌ای جوان گسلها با احتیاط کامل به کار برد.
کلید واژه‌ها: کوهبنان، ریخت زمین ساخت،گسل راستا لغز راستگرد، کرمان، بهاباد، شاخصهای زمین ریختی، فعالیت لرزه‌ای
*دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران
**دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران