ترکیب کانیهای رسی در مواد لسی وتغییرات آن نسبت به شرایط محیط در استان گلستان
ترکیب کانیهای رسی در مواد لسی وتغییرات آن نسبت به شرایط محیط در استان گلستان
نوشته: دکتر عباس پاشائی*
چکیده
در این مطالعات، نخست لسهای موجود در سطح استان از نظر موقعیت جغرافیایی و خصوصیات فیزیوگرافی آنها به پنج بخش شامل: لسهای موجود بر روی دامنه‌های شمالی البرز و دشتهای دامنه‌ای مینو دشت - پوشش لسی ارتفاعات و منطقه تپه ماهوری شمال خاوری و بالاخره لسهای آبشویی شده بر روی آبرفتهای اواخر کواترنر و متعلق به رودخانه‌های سه‌گانه اترک- گرگان رود و قره سو تقسیم می‌گردد. در مرحله بعدی، شش نیمرخ در مقطع شمالی- جنوبی از مجاورت مرز ایران وترکمنستان در آبخیز رود اترک و گذر از ارتفاعات کپه داغ و سرشاخه‌های شمال خاوری رودخانه گرگان‌رود و مینودشت و دامنه‌های شمالی رشته کوههای البرز در جنگل قرق در خاور گرگان انتخاب شده و از هر یک، برای مطالعه کانیهای رسی نمونه برداری می‌شود.
نتایج حاصل از مطالعات پراش پرتو ایکس نشان دهنده آن است که در همه نمونه‌های گرفته شده از افقC نیمرخهای پنجگانه فوق به ترتیب ایلیت و کلریت کانی رسی غالب را تشکیل می‌دهند. درحالی که با افزایش میزان رطوبت در نیمرخهای مینودشت وجنگل قرق با بیش از 600 میلی‌متر بارندگی سالانه مقدار کائولینیت با 13-15 درصد به حداکثر می‌رسد در حالی‌که مقدار اسمکتیت از حدپایه 4 درصد فراتر نمی‌رود. در مقابل، در نیمرخهای دره چاتال وخروسلی (واقع در سرشاخه‌های رودخانه گرگان رود) با آب وهوای نیمه خشک، اسمکتیت با اختلاف کمی بر کائولینیت برتری یافته ودر مقام سوم قرار می‌گیرد. از طرف دیگر، بررسیهای کمی وکیفی کانیهای رسی در اعماق مختلف نیمرخ نشان دهنده آن است که بر اثر شدت هوازدگی در افق B مقدار ایلیت به حداقل و در مقابل مقدار اسمکتیت با 14-15 درصد در مقابل 10-6 درصد در افق Aبه حداکثر می‌رسد. در اینجا نیز در نیمرخ جنگل قرق کائو لینیت و اسمکتیت به ترتیب در مرحله سوم وجهارم قرار دارند. در حالی که در نیمرخ دره خروسلی با آب و هوای نیمه مرطوب، اسمکتیت بر کائولینیت برتری می‌یابد. نکته جالب دیگر آن است که در افقA نیمرخهای جنگل قرق و مینودشت با آب وهوای مرطوب کائولینیت با 25% بیشترین و اسمکتیت با 1% > کمترین حد را در نیمرخهای پنجگانه داشته است که خود نشان دهنده شدت هوازدگی در آن است. در نهایت، از مقایسه ترکیب کانیهای رسی رسوبات لسی در استان گلستان با حوزه‌های آمریکای شمالی، اروپای مرکزی، کالیفرنیا، چین ودره کشمیر نتیحه می‌شود که لسهای استان گلستان در گروه لسهای آسیایی ولی با درجه هوازدگی بیشتر قرار دارد که خود گویای شرایط جوی حاکم در این استان می‌باشد.
کلید واژه‌ها: ایلیت، کلریت، کائولینیت، اسمکتیت، ورمیکولیت، کورنیزیت، پالیگورسکیت، لس، استان گلستان، گرگان رود، اترک، قره سو، البرز،کپه داغ .
*دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان