یادی از مرحوم مهندس رضا آصفی
خبر آمد باز هم یکی از یاران زمین به آسمان رفت. تاسف و تالم خودم را اعلام می‌دارم و مصاحبه‌ای که از ایشان داشتم را مرور می‌کنم.
من همان خاکم اندازه یک کف دست. نه بیشتر و نه کمتر. یک کف دست خاک می‌تواند خاکی باشد رها در بیابان یا خشتی باشد بر پیکره خانه‌ای یا حتی یک قطعه آجر بر بام بنایی. می‌تواند به نرمی نقش سرانگشتان هنرمند مرد کوزه‌گر را برپیکر خود به یادگار داشته باشد. خدا اراده کرد و از دم جان‌بخش خود در من دمید و من امروز از دیگر خاک‌ها برتری دارم. خاکی هستم که دم روح‌فزای خدا را در خود به امانت دارم که اگر روزی بار امانت خود را به زمین نهم می‌شوم همان خاک به اندازه یک کف دست. نه کمتر و نه بیشتر.
اکنون انسان‌ها زمین را شناخته و آنرا کاویده‌اند و سعی بر آن دارند تا با ایجاد بهترین تغییر در آن بیشترین بهره را از آن ببرند. مهندس رضا آصفی به عنوان اولین فردی که دانش فرآوری و کانه‌آرایی را وارد مجموعه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور کرده، مهمان اینبار گفت‌وگوی ما در ماهنامه علوم‌زمین و معدن است. وی بین سال‌های 53 تا 57 سکاندار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نیز بوده و هم اکنون پس از سالها فعالیت، همچنان شاداب و پرانرژی از زمین‌شناسی و معدن می‌گوید و از اینکه مهندس معدن است، خوشنود و راضی به نظر می‌رسد.
در آغاز کلام خودتان را بیشتر معرفی کنید و سابقه‌ای از فعالیت‌های علمی و تخصصی‌تان را برایمان بازگو کنید؟
سال 1311 در تبریز متولد شدم و در سال 1334 نیز از دانشکده فنی دانشگاه تهران در رشته معدن با درجة فوق‌لیسانس فارغ‌التحصیل شدم و بلافاصله در وزارت اقتصاد ( صنایع و معادن) آن زمان مشغول شدم که بیشتر به عنوان مهندس ناظر معادن فعالیت می‌کردم و مدتی هم به فعالیت‌های دفتری پرداختم و پس از آن در سال 1339 در نوشتن و تصویب رساندن قوانین مربوط به تاسیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور شرکت کردم که مدتی بعد نیز به عنوان معاون آقای اشتوکلین که به عنوان مسئول بخش زمین‌شناسی سازمان بود به فعالیت پرداختم.
سال 1343 در امور کانه‌آرایی،کارشناسی به نام دکتر جورج آلتان به سازمان آمد و این درحالی بود که مرحوم خادم خواهان انتخاب همکاری برای وی بود و بدین ترتیب من کاندیدای همکاری با وی شدم و در همان برخوردهای اول علاقه شدیدی به رشته کانه‌آرایی پیدا کردم. البته آن زمان در هیچ دانشکده‌ای درایران این رشته تدریس نمی‌شد. سال 1964 با استفاده از بورس سازمان ملل‌متحد به کانادا عزیمت کردم و پس از آن از دانشکده فنی هالیفاکس موفق به اخذ فوق لیسانس کانه‌آرایی شدم و پس از مراجعت از کانادا در همان رشته به فعالیت پرداختم. سپس در شرکت ملی ذوب‌آهن ایران در حوزه ذغالسنگ کرمان به فعالیت پرداختم و پس از حضور در وزرات صنایع و معادن اداره کل مطالعات و برنامه‌ریزی معادن را تشکیل دادم که از کارهای مهم این دوره آغاز ارزیابی اقتصادی پروژه‌های معدنی با روش DCF است که پس از آن در خلال سال‌های 53 تا 57 به عنوان رئیس سازمان زمین‌شناسی‌کشور مشغول به کار شدم. بعد از انقلاب اسلامی نیز مدت کوتاهی معاون وزیر صنایع و معادن و سپس عضو هیئت عامل شرکت فولاد شدم و بالاخره در همان زمان به‌طور رسمی بازنشسته شدم. پس از بازنشستگی شرکت معدن‌کاو را با کمک تعدادی از همکاران تأسیس کردم و بالاخره پس از کناره‌گیری از شرکت مزبور تا به امروز به عنوان یک شخص حقیقی در زمینه کانه‌آرائی به فعالیت و انجام مشاوره به دیگر شرکت پرداختم.
چه عاملی باعث ایجاد علاقه و انگیزه در شما به معدن و تحصیل در این رشته شد؟
آن زمان پس از اتمام دبیرستان و رسیدن به مرحله کنکور دانشگاه حق انتخاب در دو رشته را داشتم، در کنکور تشریحی در دو دانشکده فنی و دانشکده فیزیک قبول شدم که به خاطر علاقة قبلی تحصیل در رشته‌های دانشکده فنی را انتخاب کردم. به خاطر دارم در سال اول دانشکده فنی و در آخرین جلسه امتحان کتبی در برگة انتخاب رشته دو رشته مکانیک و راه و ساختمان را انتخاب کردم که در آخرین لحظات از انتخاب‌های خودم پشیمان شدم و پس از دریافت مجدد برگه امتحانی از استادم با میل و علاقه فراوان رشته معدن را به عنوان انتخاب اول خود ثبت کردم. شاید تجزیه و تحلیلی که امروز نسبت به انتخاب خود در آن زمان داشتم با یکدیگر قابل مقایسه نباشد اما آنچه بطور واضح و قابل لمس برایم روشن می‌باشد این است که تحصیل و فعالیت در این رشته را با میل و انگیزه و بدون وجود هیچ فشاری انتخاب کردم و امروز از این انتخاب خودم بسیار خشنود و راضی می‌باشم. البته باید یادآور شوم در آن زمان تبادل و انتشار اطلاعات بسیار محدود بود و دانشجویی که خواهان تحصیل در رشته مورد نظر خود می‌شد، در بسیاری مواقع در خصوص بعضی از رشته‌ها شاید موفق به دریافت کمترین اطلاعات از آن رشته می‌شد،اما امروز خوشبختانه صحنه اطلاعاتی در خصوص همة رشته‌های دانشگاهی در کشورمان بسیار گسترده گشته و علاقمندان وقت و زمینه لازم جهت بررسی رشته مورد نظر خود را به راحتی دارند.
فعالیت در معدن چقدر از وقت شما را می‌گرفت و در زمانی که به‌دور از خانواده در معادن به سر می‌بردید برخورد آنها با شما و شیوه کاریتان چطور بود؟
در حال حاضر حتی پس از بازنشستگی روزهای متوالی از خانه و خانواده خود بدور می‌مانم. اما خوشبختانه همسرم این مساله را به خوبی درک کرده و می‌داند فعالیت در معدن حرفه من است و سختی‌ها و مشکلات خاص خودش را دارد و از این لحاظ مشکلی با همسرم نداشته و ندارم. دو دخترم نیز به لحاظ اینکه به خوبی از سوی مادرشان در مورد شغل و حرفة من توجیه شده‌اند به راحتی با این مسأله کنار آمده‌اند. در کل می‌توانم بگویم فعالیت من در معادن نظارت بر‌آنها و توجه به مسائل پیشبردی در آن و دقیق و صحیح انجام شدن امور بود.
به عنوان کسی که سالها در زمینه معادن فعالیت کرده‌اید، نظرتان در خصوص فعالیت معدنی در کشورمان چیست؟
البته باید بگویم اینجانب بطور مستقیم به استخراج معادن نپرداختم و فعالیت من بیشتر حول نظارت و مشاوره در معادن بوده ولی درنهایت فکر می‌کنم در حال حاضر فعالیت‌های معدنی ما جای اصلاح فراوانی دارد و ما از لحاظ شیوه‌های استخراج و شیوه‌های کانه‌آرایی نیاز به یادگرفتن و تمرین فراوان داریم و باید بگویم وضعیت استخراجی در بسیاری از معادن ما زیاد جالب نیست و باید با پیگیری علوم مربوط به زمین در دنیا و دریافت تکنولوژی‌های مدرن و به روز از دیگر کشورها این کمبود را در کشورمان جبران کرد.
به نظر شما انگیزه و علت اصلی پرداختن به علوم‌زمین در کشورمان چیست و چرا باید به این علم پرداخت و به آن بها داد؟
برای طراحی در معدن و انجام کلیه امور در آن باید شناخت و توجه کافی وجود داشته باشد. لزوم اینکه باید به این علم پرداخت و به آن توجه اساسی داشت این است که هر صنعتی یک خوراک و در نهایت یک محصول دارد. خوراک اصلی صنایع یا از کشاورزی و یا از معادن تأمین می‌شود و حتی میتوان گفت کشاورزی هم به علت نیاز به کودهای معدنی به معادن وابستگی شدیدی دارد . بنابراین میتوان گفت ماده اولیه بیشتر صنایع از معادن تهیه می‌شودو به همین علت است که باید به دنبال کشف و شناسایی بیشتر معادن رفت و از آن به بهترین نحو استفاده کرد. در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که زیر‌بنای صنایع یا معادن و یا کشاورزی است که در نهایت هردوی اینها از طبیعت اطرافمان حاصل می‌شود.
نگاهی به آمار و ارقام موجود نشان می‌دهد معادن زیادی در کشورمان وجود دارد. آیا به نظر شما آن‌طور که باید توانستیم که از آنها استفاده و بهره‌برداری صحیح و اصولی را داشته باشیم یا خیر؟
جای اندیشه و فعالیت در عرصه معادن باز است و باید بیشتر به این بخش پرداخت. معادن بزرگی با پتانسیل بسیار بالا در کشورمان وجود دارد که فعالیت و توجه بیشتری از سوی مسئولان و متولیان بخش معدن را طلب می‌کند. اکثر باطله‌های معدنی فعلی خود نوعی خوراک برای صنایع کانه‌آرایی محسوب می‌شود و توجه به امر استخراج در کشور باید رنگ بیشتری یابد. زیرا متاسفانه در بعضی معادن استخراج به گونه‌ای انجام می‌شود که امکان استخراج بخش باقیمانده مواد معدنی بیشتر وجود ندارد. معتقدم اشخاصی که تخصص و تجربه کافی در رشته معدن را دارند باید به فعالیت دراین رشته بپردازند. از طرفی باید مبانی متعدد موجود در علوم مربوط به زمین را به بسیار گستردة هم هستند، به خوبی شناخت. مطمئنا کسی که مهندس معدن است تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی برایش بسیار مشکل است و همینطور برای یک زمین‌شناس هم طراحی استخراج معدن مشکل به نظر می‌رسد. باید در کشورمان به این نکته اعتقاد داشته باشیم که برای تخصص‌های موجود در کشور احترام قائل شویم تا بتوانیم به‌وسیله یک کار گروهی و تیمی به نتایج مطلوبی دست یابیم. اگر به این مرحله برسیم همه فعالیت به‌طور اصولی و صحیح انجام خواهند شد.
در صورت امکان در مورد کانه‌آرایی و موارد استفاده آن توضیحات بیشتری را برایمان ارائه فرمائید؟
موادی که از معادن استخراج می شود و معمولا" به همان صورت قابل استفاده و عرضه به بازار نیست و اگر فعالیتی روی ماده استخراج شده انجام شود باعث سوددهی و منفعت بیشتر می‌شود. به‌طور فرض در مس سرچشمه عیار سنگ مس معادل 2/1 درصد است که این ماده نه قابل ذوب کردن است و نه میتوان آنرا به فروش رساند ولی در نتیجه انجام یکسری عملیات ویژه عیار مس به 25 تا 30 درصد ارتقا یافته و قابل ذوب و یا صادر شدن می‌شود که در نهایت به این عملیات کانه‌آرایی می‌گویند. از طرفی برای صنعت شیشه از سیلیس استفاده می‌شود که مقدار آهن آن نباید 1/0 یا 12/0 درصد بیشتر باشد. با نگاهی به آمار متوجه می‌شویم در کشورمان سیلیس زیادی با آهن معادل 2 و 5 درصد وجود دارد که آهن اضافه موجود در سیلیس به روش‌های مختلف فرآوری جدا شده و در نهایت پس از خرد شدن و دانه‌بندی کردن آن سیلیس مناسب برای مصرف تولید می‌شود که این امر نیز تنها به کمک عملیات فرآوری و کانه‌آرایی امکان‌پذیر می‌شود.
از سابقه علم کانه‌آرائی در سازمان و کسانی که برای اولین بار در این خصوص فعالیت کردند، برایمان بگویید؟
قدیمی‌ترین گزارشی که درباره کانه‌آرایی در سازمان وجود دارد به سال 1340 باز می‌گردد که توسط شخصی به نام عیسیویج تهیه شده است. طی سال‌های بعد دکتر جرج آلتان به عنوان استادکالج فنی هالیفاکس کانادا به ایران آمد و آزمایشگاه کانه‌آرایی را در سازمان تاسیس کرد. وی علاوه بر تاسیس آزمایشگاه و بعد از آن کارخانه نیمه‌صنعتی به بررسی و تحقیقات در مورد کانه‌آرایی پرداخت. تاریخ اولین گزارشی که از وی ب‌جای مانده مربوط به سال 1343 است. وی تا سال 1350 در گروه کانه‌آرایی سازمان به فعالیت مشغول بود که در همان زمان من نیز که فارغ‌التحصیل کارشناسی‌ارشد از کالج هالیفاکس بودم تقریبا" همزمان با دکتر آلتان تحقیقات کانه‌آرایی خود را در سازمان شروع کردم. اولین گزارشات کاری من در این خصوص به سال 1344 مربوط است و میتوان گفت که استاد و شاگرد همزمان با هم در سازمان مشغول به کار شدند. به فاصله کوتاهی یعنی در سال‌های 1346 به بعد آقایان خوان‌خواجه رهجو، فروزش، تارج، رئیسی و امینی به فعالیت در این خصوص پرداختند.
به عنوان یک متخصص، کانه‌آرایی چه کاربرد و منفعتی برای صنایع معدنی کشورمان دارد؟
اگر صنعت و تکنولوژی کانه‌آرایی در کشورمان داشته باشیم میتوان پس از استخراج بسیاری از مواد با انجام عملیات کانه‌آرایی ارزش افزوده آن ماده را بالا برده و بر همین اساس باید سعی کرد برای فروش و بهره‌برداری اصولی از مواد معدنی در کشورمان و تاثیر دادن این شاخه از این علم زمین‌شناسی در مباحث معدنی، همگام با دنیا عمل کرد و تخصص خود را در این زمینه به روز‌رسانی کنیم. باید یادآور شوم متاسفانه در ایران معادن و کارخانه‌های فرآوری موجود یا فاقد اطلاعات کامل و جامع هستند و یا آن را منتشر نمی‌کنند و بسیاری از دانشجویان و علاقه‌مندان کمترین دسترسی را به مسائل فرآوری دارند. میتوان گفت در خصوص این علم سال‌های سال از کشورهای دنیا عقب هستیم که خوشبختانه با عزمی که در بسیاری از مسئولان و علاقه‌مندان مشاهده می‌شود، امیدواریم شاهد پیشرفت روز این علم در کشورمان باشیم.
عموم جامعه و افراد عادی تا چه میزان با مسائل زمین‌شناسی و معدنی در کشورمان آشنائی دارند؟
مردم عادی فکر می‌کنند فعالیت در معدن تنها یه یافتن و استخراج بسیاری از فلزات گرانبها ختم می‌شود و گاه به این فکر نمی‌کنند که حتی یک معدن سنگ گچ ممکن است ارزش و سود‌آوری بیشتر نسبت به دیگر ذخائر داشته باشد. برهمین اساس فکر می‌کنم باید اطلاعات مردم را در این زمینه بهینه و به روز کرد. در صورت ارائه و انتشار اطلاعات صحیح به عموم جامعه، بسترها و زمینه لازم جهت حضور ارگان‌های مختلف در امر توسعه کشور فراهم خواهد شد در نتیجه دستیابی به توسعه پایدار نیز تضمین می‌شود.
جنابعالی عملکرد سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور را به عنوان متولی امر اکتشاف و تهیه نقشه‌های زمین شناسی چطور ارزیابی می‌کنید؟
خوشبختانه این سازمان در جهت وظایف خود یعنی همان رسیدگی به امور اکتشاف و معدنی کشور و تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی به خوبی حرکت کرده و میتوان گفت نقشه‌های تهیه شده از لحاظ استاندارد بین‌المللی بسیار مطرح و قابل توجه است. در زمینه اکتشاف نیز که در دو مرحله شناخت اولیه و اکتشاف سیستماتیک صورت می‌گیرد؛ میتوان گفت کارشناسان و متخصصان کشورمان در زمینه شناخت ذخایر معدنی کشور بسیار خوب عمل کرده‌اند ولی در زمینه اکتشافات سیتماتیک قدری با کندی مواجه بوده‌اند. اگر ما ظرفیت‌ها و قابلیت‌های خود را به خوبی درک کنیم می‌توانیم افق روشنی را در خصوص معادن کشور پیش‌رویمان رسم کنیم.
به عنوان فردی که سالها در رشته فرآوری به فعالیت پرداخته‌اید، اگر به گذشته باز گردید آیا باز هم این رشته را انتخاب خواهید کرد یا خیر ؟
باید بگویم ابتدا که وارد دانشگاه شدم اطلاعات دقیقی در این خصوص نداشتم ولی بعد از آن که وارد رشته کانه‌آرایی شدم به شدت به آن علاقه‌مند شدم و گاه با خود فکر می‌کردم اگر زودتر به فکر تحصیل در این رشته می‌افتادم شاید امروز در مرتبه‌ای بسیار بالاتر قرار داشتم. فکر می کنم اگر به گذشته‌ها بازگردم دوباره به همین رشته روی می‌آورم و مستقیما تحصیل در این رشته را آغاز می‌کردم.
در خاتمه چه توصیه‌ایی برای جوانان جویای علم و همچنین متولیان بخش معدن کشورمان دارید؟
به‌خاطر بسیاری از مسائل ایجاد شده در بسیاری از علوم از قافله پر شتاب دنیا بازمانده‌ایم . جوانان باید سعی کنند علاوه بر اینکه به بررسی جایگاه کشورمان در علوم مختلف می‌پردازند، پیشرفت علم و تکنولوژی را در دیگر کشورهای دنیا نیز مد نظر داشته باشند و پیگیری آن را به فراموشی نسپارند. سعی کنند فاصله علمی موجود بین کشورمان و مجامع بین‌المللی را به حداقل برسانند و اجازه ندهند این فاصله زیادتر شود. از طرفی مایلم از مسئولان و متولیان بخش معدن کشور درخواست کنم که از اتخاذ تصمیم‌های عجولانه خودداری کنند و پس از انجام بررسی دقیق و کامل در مورد بسیاری از مسائل مربوط به معدن به تصمیمی عاقلانه و پر منفعت دست یابند.
یار سال‌های دور زمین‌شناسی ایران، روحت شاد
گفت‌وگو از مرضیه کاظمی
نظر شما :