نتایج مقدماتی پژوهش های زمین شناسی زمینلرزه در گستره مهلرزه ای زمینلرزه 21 آبان ماه 1396 باختر کرمانشاه

به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، نتایج مقدماتی پژوهش‌های زمین‌شناسی زمینلرزه در گستره مهلرزه‌ای زمینلرزه 21 آبان ماه 1396 باختر کرمانشاه (بزرگا 7/3) به همت گروه لرزه زمین ساخت و زلزله‌شناسی این سازمان با مدیریت دکتر شهریار سلیمانی آزاد و همکاری نیره صبور، مهدی مرادی، علی اژدری، طهمورث یوسفی، مهدی مشعل و  مه‌آسا روستا منتشر شد نسخه بروز‌ رسانی شده .

در ساعت 21 و 48 دقیقه یکشنبه 21 آبان 96 زمینلرزه‌ای به بزرگای 7/3 منطقه‌ای وسیع در غرب کشور واقع در استان کرمانشاه را به شدت لرزاند. متاسفانه، تاکنون صدها تن از هموطنان ما در این حادثه جان باخته‌اند و شمار بیشتری نیز مجروح و بی‌خانمان شده‌اند.

بزرگای زیاد این زمینلرزه موجب گستردگی پهنه تحت متاثر از آن شده است. شواهد زمین‌شناختی ثانویه حاصل از رخداد این زمینلرزه را در پهنه وسیعی متمرکز بر روی رومرکز آن می توان دنبال کرد.

از آنجا که پی‌جویی شواهد مربوط به گسلش سطحی زمینلرزه افزون بر تفسیر تصاویر InSar و اینترفروگرام با پژوهش‌­های ریخت‌زمین­ساختی میدانی همراهی می‌شود، متخصصان اعزام شده به محل کوشیدند که به این امر دست یابند.

در پژوهش حاضر، از کلیه شواهد ثانویه همچون زمین‌­لغزش‌­های(landslide) بزرگ، سنگ­‌ریزش‌­ها (rock fall)، روانه­‌های­ سنگی(rock avalanche)، گسیختگی­‌ها، سنگ­‌های­ پرتاب ­شده (stone jumping) و جوشش آب و ماسه جهت تعیین هرچه دقیق‌تر پهنه رومرکزی و گسل مسبب رخداد این زمینلرزه بهره گرفته شد.

تصویر 1) زمین‌لغزش بزرگ همراه با روانه سنگی در ارتفاعات جنوبی روستای پالان سفلی که در پهنه مهلرزه‌ای زمینلرزه اخیر trigger شده است، نگاه به سوی جنوب. در پهنه مهلرزه‌ای تمرکز چندین زمین‌لغزش بسیار بزرگ دینامیکی را می‌توان مشاهده کرد.

تصویر 2) ریزش و پرتاب قطعه سنگی به ابعاد بیش از 4×3×2 متر به اندازه حدود 200 متر و از بلندای 35 متری در زمینلرزه اخیر. ارتفاعات خاوری روستای مرشایر، نگاه به سوی خاور

تصویر 3) ریزش و پرتاب قطعه سنگی بسیار بزرگ به ابعاد دست کم 4×3×2 متر در حدود 200 متر در زمینلرزه اخیر. به گودهای ایجاد شده در اثر برخورد و پرتاب بلوک سنگی توجه کنید. ارتفاعات خاوری روستای مرشایر، نگاه به سوی شمال باختر. محاسبات اولیه در پژوهش حاضر می‌تواند گویای شتاب PGA دست کم 0/3 شتاب ثقل زمین در اثر رخداد زمینلرزه حاضر در این ساختگاه باشد.

تصویر 4) گسیختگی‌های ایجاد شده در جاده به سبب ناپایداری دامنه در زمینلرزه اخیر، جنوب روستای چم زرشک، نگاه به سوی جنوب

تصویر 5) گسیختگی‌های ایجاد شده در جاده به سبب ناپایداری دامنه در پهنه رومرکزی زمینلرزه اخیر ، جنوب روستای چم زرشک ، نگاه به سوی جنوب‌

تصویر 6) پرتاب سنگ‌ها و جابه‌جایی آن‌ها در نزدیکی روستای بزمیرآباد، به سبب عملکرد شتاب شاقولی زیاد در پهنه رومرکزی زمینلرزه اخیر

تصویر 7) پرتاب سنگ‌ها و جابه‌جایی آن‌ها در نزدیکی روستای بزمیرآباد، به سبب عملکرد شتاب شاقولی زیاد در پهنه رومرکزی زمینلرزه اخیر

تصویر 8) جوشش آب و ماسه در حاشیه جاده در پهنه رومرکزی زمینلرزه اخیر، جنوب روستای پالان علیا، نگاه به سوی شمال

پهنه متأثر از این زمینلرزه در گستره دو گسل اصلی شمال باختری- جنوب خاوری زاگرس، گسله های جبهه کوهستان زاگرس (MFF) و زاگرس بلند (HZF) قرار گرفته است. در این گستره، این دو گسل در بخش‌های شمال باختری به یکدیگر نزدیک می‌شوند. از دیدگاه زمین‌ساخت زاگرس، گسله MFF گسلی کم شیب با شیب به سوی شمال خاور و سازوکار راندگی بوده و گسل HZF نیز گسلی پرشیب‌تر با شیب به سوی شمال خاور و سازوکار معکوس و مولفه کوچک راستالغز راستگرد در شمال آن جای گرفته است. در پژوهش حاضر، با توجه به تمرکز خرابی‌های گزارش شده از شهر سرپل ذهاب در مجاورت MFF و شهر کوچکتر ازگله درمجاورت HZF و موقعیت کانون سطحی این زمینلرزه، به بررسی و تدقیق پهنه رومرکز این زمینلرزه پرداخته شد. بررسی‌ها نشان از تمرکز این شواهد ثانویه در مجاورت HZF دارد و این در حالی است که مقایسه فوکال مکانیسم این زمینلرزه و ویژگی‌های هندسی گسل‌های یاد شده می‌تواند بیشتر نشانگر جنبایی گسله پی‌سنگی راندگی و کم شیب MFF در پیشانی جنوبی زاگرس باشد. به بیان دیگر، با توجه به عمق پیشنهادی افق‌های مستهلک‌کننده دگر شکلی گسلی در ژرفا و نیز همخوانی نسبتا خوب آن با موقعیت کانون این زمینلرزه این امر میتواند گویای عدم شکل گیری گسلش سطحی متمرکز باشد. تصویر InSar  فراهم آمده  نیز علیرغم رخداد جابجایی گسلی حدود 3 متری در ژرفا گویای رخداد دگرشکلی شاقولی 80-90 سانتیمتری پراکنده در پهنه‌ای 3-4 کیلومتری در سطح زمین می‌تواند باشد.

تصویر9) همپوشانی اینترفروگرام زمینلرزه باختر کرمانشاه- ازگله. به نحوه پراکنده شدن دگرشکلی در سطح زمین و به تحلیل رفتن میزان جابه‌جایی شاقولی از ژرفا به سمت سطح زمین در طی رخداد این زمینلرزه توجه شود.

مطالعات متاخر (پالیزوان 1395، (Motaghi et al, 2017, Oveissi et al., 2009  نیز می‌تواند نشانگر آن باشد که عمق دتاچمنت در این گستره  بویژه برای گسله MFF عمق حدود 18-15 کیلومتر و درون پی سنگ واقع شده است که با عمق کانونی زمینلرزه حاضر نیز همخوانی دارد.

در پژوهش میدانی حاضر، پی‌جویی شواهد ثانویه با هدف یافتن گسلش سطحی- زمینلرزه‌ای در حال انجام است. اگرچه بخش زیادی از گسله های زاگرس در گذر زمان بیشتر به شکل نهان عمل کرده‌اند (همچون؛ Berberian, 1995  و Oveissi et al., 2009 ، پالیزوان 1395 و Motaghi et al., 2017)، نظر به بزرگای زیاد و عمق کم زمینلرزه حاضر، احتمال به سطح رسیدن گسلش دور از ذهن نبود و از این رو تلاش برای یافتن آن ادامه دارد.

کتابنگاری

- پالیزوان و همکاران، 1395

Reference

- Berberian, M, 1995, Master "blind" thrust faults hidden under the Zagros folds: active basement tectonic and surface morphotectonics, Tectonophysics 241 (1995) 193-224.

- Motaghi, K., Shabanian, E., Kalvandi, F, 2017, Underplating along the northern portion of the Zagros suture zone, Iran, Geophysical Journal International 210 (1), 375-389

- Oveisi, B., Lave, J, Van Der Beek, P., Carcaillet, J., Benedetti, L and Aubourg, Ch ,2009, Thick and thin-skinned deformation rates in the central Zagros simple folded zone (Iran) indicated by displacement of geomorphic surfaces, Geophysical Journal International, VOL 176, Issue 2, page 627-654.

قدردانی:

از آقایان دکتر اسماعیل شبانبان، دکتر محمد فروتن و دکتر بهنام اویسی بابت بحث‌های علمی ارزشمندشان سپاسگزاریم.