رئیس پژوهشکده علوم زمین تاکید کرد: زمینلرزه در ایران و هیچ کجای دنیا قابل پیش‌بینی نیست
اینکه زمینلرزه از زمان‌های گذشته همواره رخ داده و تاکنون هم ادامه دارد، امری اجتناب‌ناپذیر است. واقعیت این است که نه تنها در کشورمان ایران بلکه در هیچ کجای دنیا پژوهشگران قادر به شناسایی زمان دقیق زمینلرزه نیستند و اینکه در آینده و با پیشرفت علوم در زمینه‌های مختلف، انسان قادر به پیش‌بینی زمینلرزه باشد در هاله‌ای از ابهام است. از سویی حقیقت امر این است که هر از چند گاهی زمینلرزه‌های بزرگ و کوچکی نقاط مختلف کشورمان را به لرزه درآورده و متاسفانه جان بسیاری از هموطنانمان را گرفته و خسارات مالی گسترده‌ای نیز به بار آورده اند. برای درک بیشتر این موضوع که باید در برابر پدیده ناگزیر زمینلرزه چه کرد و چگونه می‌توان خسارات مالی و جانی را کاهش داد و بررسی پهنه لرزه‌خیز کشورمان و در نهایت وظیفه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به عنوان متولی تهیه اطلاعات پایه در کشور به سراغ دکتر مرتضی طالبیان رئیس پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور رفتم و مسائل مطرح شده را از ایشان جویا شدم.
وی ابتدا ضمن اشاره به سابقه لرزه‌خیزی ایران و وقوع حداقل یک زمینلرزه بزرگ در هر دهه با خسارات مالی و جانی گسترده گفت: تاریخ لرزه‌خیزی ایران نشان از وقایع تلخ و زمینلرزه‌های بزرگ تاریخی فراوان دارد و وقتی آنچه که امروز اتفاق می‌افتد با آنچه که در گذشته اتفاق افتاده را مقایسه کنیم، مشاهده می‌کنیم اغلب مناطقی که در گذشته شاهد وقوع زمینلرزه‌های تاریخی بوده‌اند در زمان امروز نیزکم و بیش در همان مناطق زمینلرزه‌های مخرب روی می دهند.
دکتر طالبیان مکان وقوع زمینلرزه ها و همچنین میزان شدت و بزرگا را با مراجعه به تاریخ لرزه‌خیزی کشور قابل درک عنوان کرد و گفت: هر چه زمان می‌گذرد، میزان خسارت زمینلرزه‌ها بیشتر می‌شود ولی باید توجه داشت که این موضوع به معنای بزرگتر شدن زمینلرزه‌ها و یا افزایش فراوانی آنها نیست.
این استاد دانشگاه ادامه داد: وقوع زمینلرزه‌ها از گذشته تا به امروز روند طبیعی داشته و این تمرکز جمعیت و افزایش ساخت‌وسازهای نا مناسب در مناطق پر خطر است که خسارات جانی و مالی را نسبت به سال‌های گذشته افزایش می‌دهد و متاسفانه ما با تمرکز بیش از حد مراکز سکونت انسانی وپروژه های عمرانی در این مناطق بیشتر از گذشته خود را آسیب‌پذیر کرده و در معرض خطر قرار داده‌ایم و بنابراین در منطقه‌ای که در زمان حاضر زمینلرزهای اتفاق می‌افتد خسارات بیشتری نسبت به زمینلرزه های همان منطقه در گذشته مشاهده می‌شود.
به گفته وی، به طور کلی زمینلرزه‌های ایران به طور عمده در مناطق لرزه خیز البرز و کپه‌داغ در شمال و در شرق کشور و همچنین در زاگرس اتفاق می‌افتند و قسمت مرکزی ایران فراوانی زمینلرزه‌ها کمتر است و این بدلیل دوره بازگشت طولانی تر زمین لرزه ها در ایران مرکزی است که موجب شده است ثبت تاریخی و یا دستگاهی کمتری از آنها موجود باشد.
رئیس پژوهشکده علوم‌زمین با بیان اینکه در منطقه زاگرس فراوانی زمینلرزه‌های کوچک و متوسط بیشتر است، تصریح کرد: در قسمت‌های جنوب و جنوب باختری زاگرس اگرچه همانند سایر نقاط ایران امکان رویداد زمین لرزه های بزرگ وجود دارد اما زمینلرزه‌های متوسط(با بزرگی4 تا 5 ) فراوانی بیشتری نسبت به سایر مناطق ایران دارد و وجود گسلهای فعال در این منطقه را به ما یاد آوری می کند.
"این در حالیست که دررشته کوه های زاگرس شمالی، البرز و کپه داغ از شمال باختری تا شمال خاوری کشورو همچنین شرق ایران و مکران دوره بازگشت زمین لرزه ها طولانی‌تر است و همین دوره بازگشت طولانی موجب شده که ساکنان این مناطق که بسیاری از آنها در سازه های نامقاوم کلان شهرهای حاشیه البرز سکونت دارند خطر زمین لرزه را جدی نگرفته و آن را متعلق به نسلهای گذشته بدانند."
دکتر مرتضی طالبیان در ادامه درباره راهکارهای موجود جهت کاهش خسارات مالی و جانی ناشی از زمینلرزه گفت: اینکه منتظر بمانیم که شاید زمانی بتوانیم زمان زمینلرزه را پیش‌بینی کنیم راه‌حل منطقی نیست و اصولا پیش‌بینی زمانی زمینلرزه نه تنها در ایران بلکه هیچ کجای دنیا امکان‌پذیر نیست و برخی اخبار مبنی بر آگاهی از زمان وقوع این پدیده توسط برخی افراد که اغلب بعد از رویداد آن مطرح می شود کاملا نادرست است و هرگز پایه علمی ندارد، اما مطالعات زمین شناسی و زلزله شناسی تا حد زیادی مکان رویداد های آینده را برای ما آشکار می سازند.
این استاد زلزله‌شناسی زمین لرزه های اخیر سرپل ذهاب و هجدک کرمان را نمونه ای از زمین لرزه های زاگرس و خاور ایران دانست که هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارند.
وی مشاهده نشدن گسلش سطحی همراه با زمین لرزه در زمینلرزه سرپل ذهاب را به عنوان ویژگی زمین لرزه های این منطقه عنوان کرد و گفت: در منطقه زاگرس جنوب باختری اغلب گسلها به سطح زمین نمی‌رسند که از آنها به عنوان گسلهای پنهان یاد می‌شود و گسیختگی آنها در سطح زمین قابل مشاهده نیست و تنها عوارضی مانند بالاآمدگی و چین‌خوردگی زمین دیده می شود.
"این موضوع مطالعه زمین شناسی مستقیم این گسله ها و تاریخچه فعالیت آنها را دشوارتر می سازد و در این شرایط روش های نوین مطالعه گسلها که بر مبنای داده های ماهواره ای، زمین ریخت شناسی، لرزه شناسی و زمین لرزه های تاریخی است اهمیت بیشتری می یابد"
به گفته عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، زمینلرزه 21 آبان 1396 غرب کشور درمکانی اتفاق افتاد که در گذشته نیز زمین لرزه های ویرانگری را تجربه نموده است. نگاهی به زمینلرزه‌های تاریخی این منطقه رویداد حداقل دو زمینلرزه ویرانگر در 1059 و 867 سال پیش در منطقه سرپل ذهاب با نام تاریخی حلوان و دو زمین لرزه بزرگ در آن سوی مرز در منطقه شهر زور در 791 و 707 سال پیش را نشان می دهد بر این اساس همواره در این مناطق انتظار وقوع زمینلرزه وجود داشته و دارد.
وی ضمن اشاره به ثبت دستگاهی حداقل 10 رویداد زمینلرزه ویرانگردر دهه های اخیر با بزرگی حداقل 6 در مناطق گلباف (با نام قدیمی گُوگ) ، کوه بنان و زرند در شمال و خاور کرمان و همچنین زمینلرزه 5دی ماه 1382 بم در جنوب خاوری کرمان؛ خاطرنشان کرد: این منطقه مرز باختری کویر لوت را تشکیل می دهندو جزو فعالترین مناطق کشور از نظر لرزه خیزی شناخته شده است.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به زمینلرزه اخیر منطقه هُجدک کرمان افزود: در این منطقه نیز 3 زمینلرزه نسبتا بزرگ با بزرگای حدود 6 تاکنون به وقوع پیوسته است و در حال حاضر نمی‌توان گفت زمینلرزه‌های این منطقه کاهش یافته و احتمال وقوع زمینلرزه‌های با بزرگای مشابه در روزهای آینده نیز وجود دارد.
طالبیان با بیان اینکه زمینلرزهای ممکن است پیش‌لرزه نداشته باشد اما همیشه با پسلرزه‌های متعدد همراه است، خاطرنشان کرد: با توجه به نوع و بزرگای زمینلرزه ممکن است پسلرزه‌ها تا ماه‌ها ادامه داشته باشد و به طور معمول پس از وقوع زمینلرزه‌های بزرگ، بزرگا و تعداد پسلرزه‌ها به تدریج کاهش می‌یابد اما در مواقعی نیز این حالت کاهش تدریجی دیده نمی شود و بصورت دسته ای روی می دهند که زمین لرزه اخیر هجدک از این نوع است.
"نمونه دیگری از آن زمینلرزه های سال1372 منطقه سفیدآبه واقع در خاور کویر لوت است که در فاصله زمانی 4 روز 3 زمینلرزه با بزرگای 6 تا 2/6 در یک مکان روی داد."
به گفته وی، بخاطر وضعیت فعال پوسته ایران همواره احتمال وقوع زمینلرزه وجود داشته و خواهد داشت و نمی‌توان گفت مناطقی که زمینلرزه‌های اخیر را پشت سر گذاشته‌اند، ایمن شده اند.
دکتر مرتضی طالبیان با بیان اینکه پس از زمینلرزه‌های بزرگ باید رعایت کنیم که در سازه‌های خسارت دیده به هیچ وجه ساکن نشویم، تاکید کرد: خطر زمانی زیاد می‌شود که پس از وقوع یک زمینلرزه ساختمان‌ها که صدمه ابتدایی دیده ولی به ظاهر سالم مانده‌اند می توانند با پس لرزه ها که اگر چه کوچکتر از زمین لرزه اصلی هستند فرو بریزند.
محقق زمینلرزه کشورمان، گریز از زمینلرزه یا پیش‌بینی آن را امری غیرممکن توصیف کرد و گفت: ایران کشوری خشک و کم آب است و ایجاد شهر ها و مراکز جمعیتی در جایی امکان پذیر است که منابع آبی کافی وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: گسلها عامل بروز چشمهها در سطح زمین هستند و آب‌های زیرزمینی را کنترل می‌کنندو بر همین اساس منابع کافی آب در جایی وجود دارند که گسلها هستند از این رو احداث شهرها در مرز کوه و دشت و در نزدیکی گسلها امری اجتناب ناپذیر است اما می توان با احداث سازه های مناسب خسارات را به حداقل رساند.
طالبیان در ادامه به راهکارهای پیش‌رو جهت کاهش خسارات ناشی از بروز زمینلرزه پرداخت و گفت: در اغلب کشورهای لرزه‌خیزپیشرفته ایجاد سازه‌های مقاوم و اصولی بعنوان مهمترین راهکار کاهش خسارات زمین لرزه از سالها پیش در دستور کار قانون گزاران و برنامه ریزان ساختوساز قرار گرفته و ساختمان‌ها متناسب با خطر زمینلرزه در آن منطقه طراحی شده واز مقاومت کافی برخوردار هستند.
به گفته ایشان، راه‌حل واقع‌بینانه و درازمدت در ایران نیز این است که بتوانیم سازه‌ها را در مکان مناسب با طراحی خوب و نظارت کافی براجرای آن احداث کنیم و سازه‌های قبلی را نیز مقاوم‌سازی کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم‌زمین، همچنین تاکید کرد ایجاد ساخت‌وسازهای مقاوم در برابر شتاب تند حرکت زمین که ناشی از عبور امواج زمین لرزه است باید با انتخاب مکان مناسب برای احداث سازه ها همراه باشد وازساخت وساز و بویژه ایجاد سازه‌های بزرگ و مهم بر روی پهنه های گسلی که احتمال گسیختگی مستقیم پی ساختمان را به همراه دارد و همچنین زمین های سست که شدت تخریب را افزایش می دهند، بطور جدی پرهیز شود.
به گفته طالبیان، در حال حاضر برای شهر تهران و دیگر کلان شهرهای کشور که در معرض خطر زمینلرزه قرار دارند، تهیه و دقیق سازی نقشه‌های جامع شهری مطرح است که امیدواریم به یک راهکار علمی و عملی برای جلوگیری از ساخت سازه هادر حریم گسلها برسیم.
رئیس پژوهشکده علوم‌زمین با بیان اینکه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور وظیفه شناسایی گسلهای فعال، مطالعه تاریخچه و نرخ فعالیت آنها و همچنین تهیه و به‌روز کردن نقشه های گسلها و نقشه های خطر زمین لرزه را به عهده دارد؛ خاطرنشان کرد: این سازمان در بخش ساختوساز ونظارت برکیفیت آن وظیفه اجرایی ندارد اما بر اساس مطالعات انجام شده مناطق پر خطر کشور و میزان خطر آن را شناسایی و به متولیان امر ساختوساز و توسعه شهری معرفی می کند.
وی تاکید کرد: نظارت بر چگونگی ساخت‌وسازها و برنامه‌ریزی‌های توسعه شهری و مقاوم‌سازی بناها در دستور کار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نیست و این سازمان به عنوان یک نهاد تحقیقاتی و علمی فقط به تهیه اطلاعات پایه می‌پردازد که بر همین اساس تاکنون بسیاری از گسلهای کشور را مطالعه کرده و دستاوردهای نسبتا مناسبی در این زمینه کسب کرده اما به دلیل وجود گسلهای فراوان در کشور بزرگ ایران و زمان‌بر و پرهزینه بودن این مطالعات هنوز راه درازی در پیش داریم و گسلهای زیادی وجود دارند که نیاز به مطالعه بیشتر دارند.
.jpg)
نقشه موقعیت زمین لرزه های بزرگتر از 5 ثبت شده در صد سال اخیر ایران به همراه دو زمین لرزه اخیر
نقشه لرزه زمین ساخت البرز مرکزی
پژوهشکده علوم زمین
نظر شما :