به همت اداره‌کل زمین‌­شناسی و اکتشافات‌معدنی کرمان منتشر شد:گزارش مقدماتی بررسی­‌های لرزه‌زمین‌­ساختی زمین‌لرزه اول مرداد منطقه سیرچ کرمان

به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، به دنبال بروز زمین‌لرزه‌ با بزرگای MN:5.8, MW:5.5 در ساعت 01:09:17 در روز دوشنبه اول مرداد ماه 1397 در محدوده سیرچ-شهداد در استان کرمان گروه کارشناسی اداره مخاطرات زمین‌شناختی اداره‌کل زمین­‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کرمان به منطقه اعزام و به بررسی پدیده پرداختند.

گزارش پیش­رو حاصل بررسی‌­های اولیه زمین­‌شناسی و لرزه زمین‌­ساختی پیرامون رومرکز زمین‌لرزه است. گستره رومرکزی این رخداد مه‌لرزه‌ای در پهنه‌ای با دانسیته متوسط روستایی واقع شده است( شکل1)

زمین‌شناسی منطقه

قدیمی‌ترین واحد‌های سنگ  چینه‌ای محدوده مورد بررسی  شیل و آهک‌های کرتاسه، ماسه سنگ، شیل قرمز  و آهک­های ماسه ای ژوراسیک هستند و جدیدترین واحد‌های این محدوده ماسه سنگ، شیل قرمز، آهک پالئوسن، رسوبات و آبرفت‌های عهد حاضر است(شکل2)

تاریخچه لرزه‌خیزی

بزرگترین زمین‌لرزه دستگاهی در تاریخ 6/5/1360 میلادی با بزرگای7/1در این محدوده رویداده است. باتوجه به قرارگرفتن رومرکز مهلرزه‌ایی بیش از 12 زمین‌لرزه تاریخی و سده بیستم (با بزرگای M>5) در این محدوده، می‌توان این محدوده را محدوده‌ای فعال و لرزه‌خیز دانست. زمین‌لرزه‌های تاریخی و سده بیستم 1255 خورشیدی سیرچ- حسن‌آباد با Ms=5.6، 5/8/1288 خورشیدی گوک با Ms=6، 12/6/1348 خورشیدی سیرچ با Ms=5.3، 21/3/1360 خورشیدی گوک با Ms=6.7 و 6/5/1360 خورشیدی سیرچ با Ms=7.1 در اثر جنبش این گسل روی داده‌اند.

 لازم به ذکر است که وقوع زمینلرزه ویرانگر 21/3/1360 خورشیدی گوک با 1100 نفر کشته و 4000 تن مجروح و زمینلرزه فاجعه بار 6/5/1360 خورشیدی سیرچ با 1300 نفر کشته و هزاران نفر زخمی همراه بود (شاه پسندزاده و حیدری، 1375)

گسل‌های مهم منطقه:

گسل گلباف(گوک):

این گسل در سال 1972 توسط زمین‌شناسان یوگسلاو شناسایی و گسل سروستان نامیده شد. قطعه شمالی آن را گسل سیرچ نیز نامیده‌اند. طول گسل تقریباً 160 کیلومتر (Berberian, 2001) و امتداد این گسل شمال، شمال باختری- جنوب، جنوب خاوری است. در سیرچ روند این گسل با ادامه راستای گسل کوهبنان تلاقی می‌کند(Berberian1976). ساز و کار گسلش، گسلی امتدادلغز با مولفه بزرگ راستالغز راستگرد است آقانباتی (1383) این گسل را یکی از جنباترین ساختارهای ناحیه می‌داند.

گسل نایبند:

به عقیده نبوی (1355)، طول گسل نایبند تقریباً 600 کیلومتر بوده و از بشرویه تا بم کشیده شده است و فرورفتگی کویر بجستان و بشرویه نیز ممکن است با این گسل در ارتباط باشد. بربریان (1976) طول گسل نایبند را 400 کیلومتر و گسل باختر بم (گوک) را به طور جداگانه در نظر می­‌گیرد.

گسل شهداد:

این گسل در واقع یک سامانه گسلی رورانده است که در حاشیه باختری بلوک لوت و خاور پهنه گسلی گوک قرار دارد.

این سامانه متشکل از تعدادی شاخه (دست کم 3 شاخه) است که به شکل کمانی از حدود 4 کیلومتری خاور روستای چهارفرسخ آغاز و تا جنوب روستای کشیت ادامه یافته است. روند این پهنه گسلی متغیر بوده، در انتهای شمالی به خاوری- باختری و در انتهای جنوبی به شمالی- جنوبی نزدیک می­شود. طول آن بیش از 120 کیلومتر و تحدب و رانش آن به سمت شمال خاور است.

جنبش نیرومند لرزه‌ای

بزرگترین رویداد لرزه‌ای تا لحظه تنظیم گزارش با بزرگای 5/8 است. موقعیت مکانی زمین‌لرزه رخ داده مابین روستای کشیتوئیه و چهارفرسخ است(جدول شماره 1).  با توجه به کانون اعلامی این زمین‌لرزه باقطعه شمالی گسل گلباف (گوگ) انطباق دارد. سازوکار ژرفی این زمین‌لرزه حرکت امتدادی راستگرد با مولفه نرمال را مشخص شده که با  گسل سیرچ همخوانی دارد(شکل3)

شکل 3-سازوکار زمینلرزه رخ داده کنونی

ساختارهای همراه گسل

سیستم گسلی گوک نمونه فعال جدیدی از همگرایی مایل منطقه ای حاصل از گسلش است. مؤلفه‌های امتداد لغز و راندگی تا حدی از لحاظ مکانی از یکدیگر جدا هستند ولی این مورد بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که در بیشتر جزیره‌های قوسی صورت می‌گیرد. اگرچه اطلاعات ما از موقعیت و وضعیت گسل ناقص است ولی بدیهی است که وضعیت هندسی موجود ناپایدار است و به مرور زمان تغییر می‌یابد. به‌طور کلی، این مورد احتمالا دلیلی بر وجود طرح‌های پراکنده و پیچیده به نام "ساختارهای گل مانند" در این مکان‌ها است. مؤلفه کشش در سیستم گوک باعث افزایش پیچیدگی این سیستم امتداد لغز شده که این مؤلفه ممکن است به تقابل شدید میان توپوگرافی دشت کرمان و دشت لوت مربوط باشد. همچنین، در این نمونه مجموعه پشته‌های موازی که سیستم راندگی شهداد را ایجاد می‌کنند و الگوهای زهکشی همراه با پشته‌ها و دره گوک اطلاعات زیادی راجع به چگونگی تکامل ساختارها در اختیار ما می‌گذارند (بربریان و دیگران، 2001).

ویژگی‌های هندسی:

گسل گوک در راستای دره گلباف ریخت عمومی منطقه را کنترل می‌کند و موجب زمین‌لرزه‌های متعددی نیز شده است. این گسل در شمال گلباف به سمت سیرچ گسترش می‌یابد. گسیختگی‌های سطحی برجامانده از رویداد 14/3/1998 بعضا به صورت تغییر مکان‌های سطحی به ارتفاع حدود یک متر و یا کمتر به صورت فروریزش پهنه‌ای به پهنای حدود 50  متر به طول حدود دو تا سه کیلومتر رخ داده‌اند. در مختصات 30°13’36.11" عرض شمالی و 57°34’04.1" طول خاوری در 3.5 کیلومتری شمال خاور سیرچ کنار جاده آسفالته سیرچ به شهداد خرد شدگی، اشکال لنزی شکل و برش گسلی در زون گسلی قابل مشاهده است.

در این مقطع دو سری شکستگی قابل شناسایی است که یک سری امتداد شمال باختری جنوب خاوری و سازوکار نرمال با مؤلفه راستگرد بسیار بزرگ و دیگری امتداد خاوری، جنوب خاوری- باختری، جنوب باختری و ساز و کار نرمال با مؤلفه راستگرد کوچک دارد. پهنای زون گسلی سیرچ در این مقطع حدوداً 50-60 متر است. در امتداد گسل اسلایس‌های گسلی با سن کرتاسه به صورت واحدهای درهم برجای گذاشته شده‌اند. این گسل واحدهای الیگومیوسن و جوانتر در خاور را از واحدهای ژوراسیک در باختر جدا می‌کند.

پیامدهای مرتبط با زمین‌لرزه

در بازدید اولیه از مناطق حادثه دیده سیرچ-کشتوئیه و چهار فرسخ بیشترین آسیب سازه‌ای را می‌توان در روستاهای کشیتوئیه و چهار فرسخ مشاهده کرد و این آسیب‌ها به دلیل قرارگیری رومرکز لرزه‌ای در مابین این دو روستا، چندان دور از ذهن نیست. در محدوده روستای کشیتوئیه به سمت روستای پشته بفلک می‌توان اثرات ناشی از زمین‌لرزه از جمله ریزش‌های دامنه‌ای و همچنین گسیختگی‌هایی را مشاهده کرد(شکل4)

 با توجه به مشاهدات میدانی و  اظهارات ثبت شده اهالی در روستاهای اطراف بعد از زمین‌لرزه 1360 در این محدوده کلیه سازه‌ها نوسازی و مقاوم‌سازی شده‌اند.

با توجه به اظهارات اهالی و انطباق آن با جدول شدت (مرکالی) و نظر به اینکه مقیاس مرکالی مقیاسی برای سنجش میزان خرابی و احساس افراد در محل است میزان شدت (مرکالی) احساس شده در شهرستان‌های مجاور کانون زمین‌لرزه به گونه‌ای است که این شدت در شهر کرمان در گروه احساس شدید طبقه‌بندی می‌شود(شکل5)

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

• کانون اعلامی از سوی مرکز لرزه‌نگاری کشور با قطعه شمالی گسل گلباف (گوگ) انطباق دارد
• سنگ افت‌ها، ریزش‌هایی در برخی از مناطق کوهستانی محدوده مورد مطالعه رخ داده که جایگاه آنها با جایگاه  کانون عنوان شده همخوانی دارد
• استفاده از مصالح مناسب، روش‌های درست اجرا، طراحی مناسب یکی از عوامل کاهش خسارات بوده و این مسئله ضرورت نوسازی و بازسازی بافت‌های فرسوده م قدیمی را نشان می‌دهد
• با توجه به محاسبات عددی انجام شده بر روی گسل گوک، نشان می‌دهد این گسل با توجه به محاسبات عددی توان لرزه‌زایی بالای 7.5 را در طول خود دارد بنابراین ضرورت تسریع در امر بازسازی بافت‌های فرسوده و ضوابط سختگیرانه در این منطقه ضروری به‌نظر می‌رسد.
• انجام بررسی‌های دقیق لرزه زمین‌ساختی و زمین‌شناسی مهندسی به عنوان داده‌های پایه جهت انجام هر گونه عملیات عمرانی و مکان‌یابی‌های بعدی پیشنهاد می‌شود.

شایان ذکر است، این گزارش به همت آقایان حامد درزاده و علی رشیدی از کارشناسان اداره مخاطرات زمین‌شناختی اداره‌کل زمین‌­شناسی و اکتشافات معدنی کرمان تهیه شده است.