نشست زمین، زلزله‌ای آرام با تاثیری ماندگار

به دنبال گزارش مواردی از پدیده فرونشست زمین در مناطق مختلف کشور از جمله ورامین، رفسنجان، زرند کرمان و همدان، بررسی‌های کارشناسان سازمان نقشه‌برداری و زمین‌شناسی حاکی از بروز این پدیده مخرب در جنوب تهران است.

براساس محاسبات و اندازه‌گیری‌های صورت گرفته از سوی سازمان نقشه‌برداری از سال 74 تاکنون سطح وسیعی از اراضی جنوب تهران در محدوده مناطق 17، 18 و 19 به ویژه اطراف محدوده اتوبان آزادگان بین 60 تا 187 سانتی‌متر فرونشست داشته‌اند.

مهندس محمدجواد بلورچی، رییس گروه زمین شناسی مهندسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) با اشاره به تشکیل یک تیم تحقیقاتی ویژه جهت بررسی این پدیده اظهار داشت: اندازه‌گیری تغییرات ارتفاع سطح زمین در جنوب تهران که از سال 74 به بعد به طور مداوم انجام شده نشان می‌دهد که در منطقه دشت جنوب غربی اتوبان آزادگان، بیرون از محدوده مناطق 18 و 19 در سطحی وسیع زمین در حال فرونشست است.

وی تصریح کرد: میزان این فرونشست در حدود سالانه 20 سانتی متر است که در برخی نقاط به یک متر و 87 سانتیمتر نیز رسیده است.

مهندس بلورچی در عین حال با طبیعی خواندن وقوع این پدیده در اراضی دشتی خاطرنشان کرد: در همه جای دنیا زمانی که برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی صورت بگیرد، با ایجاد فضاهای خالی و لایه‌های خاک امکان بروز چنین پدیده‌هایی شدت می‌گیرد.

پدیده فرونشست در جنوب تهران در بافت صنعتی و کشاورزی منطقه و در اثر مصرف بالای منابع آب از سوی همین واحدها رخ داده و در حال حاضر هیچ خطری واحدهای مسکونی منطقه را که بافت قدیمی دارند تهدید نمی‌کند و هیچ نگرانی در این زمینه وجود ندارد.

این متخصص زمین‌شناسی خاطرنشان کرد: در امریکا یکی از بیشترین نشست‌هایی که اندازه‌گیری شده در حدود 15 متر بوده ولی به دلیل وسعت زیاد آن منطقه تیپیک، بروز پدیده ‌فرونشست ملموس نبوده و مردم همچنان در سطح منطقه زندگی و فعالیت دارند و تنها با کاهش میزان مصرف آبهای زیرزمینی و مدیریت منابع آب روند آن را کنترل کرده‌اند.

رییس گروه زمین‌شناسی مهندسی سازمان زمین شناسی کشور در ادامه بر ضرورت اصلاح شیوه‌های کنونی برداشت منابع آب زیرزمینی در کشور تاکید کرد و اظهار داشت: متاسفانه بهره‌برداری از آبهای زیرزمینی به وسیله قنات که یک سیستم کاملا هوشمندانه و هماهنگ با محیط و بدون نیاز به برق است، فراموش شده و آب مورد نیاز با موتورهای قوی از چاه بیرون کشیده شده و هر ساله با کف شکنی عمق چاه را زیاد می‌کنیم در حالی که تنها تا عمق مشخصی آب وجود دارد و این دریا نامتنایی نیست.

وی افزود: در دشتها علاوه بر چاههای مجاز، در حدود دو برابر آنها چاه‌های غیرمجاز داریم که توسط اهالی حفر شده و میزان مصرف در بیشتر چاه‌ها نیز بیش از مقادیر تعیین شده مجاز است.

مهندس بلورچی در باره منشاء بروز پدیده فرونشست زمین به ایسنا گفت: کارستی شدن سنگ‌های کربناته گچی یا نمکی و انحلال این سنگ‌ها در زیر باعث ایجاد فضاهای شده و وقتی رسوبات لایه‌های بالایی روی فضاهای خالی می‌ریزند این پدیده رخ می‌دهد . علت دیگر این پدیده فرسایش زیرزمینی و نشست خاکهاست البته پیش‌بینی ما این است که در تهران مدل کارستی نخواهیم داشت چون سازندهای کارستی در اعماق خیلی زیاد (حدود 100 متر) وجود دارند.

وی در ادامه به تبیین ویژگی‌ها و تفاوتهای پدیده «فرو نشست» و «فروچاله» پرداخت و گفت: پدیده فرو نشست وسعت زیادی حدود چند کیلومتر دارد. سرعت نشست در آن خیلی کم و غیرقابل لمس بوده و معمولا همراه با خطر نیست تنها پدیده این نشست ناحیه‌ای از بین رفتن سفره‌های آب زیرزمینی است اما در مورد فروچاله که یک نشست نقطه ایست تا پدیده به سطح نرسد متوجه وقوع آن نمی شویم و همین موضوع وضعیت خطر آن را بحرانی تر می‌کند.

رییس گروه مهندسی سازمان زمین شناسی کشور همچنین درباره امکان تبدیل نشست به فروچاله گفت: این امکان وجود دارد که نشست خطرناک شده و به فروچاله تبدیل شود همان طور که در دشت ورامین در ابتدا شکستگی رخ داده بود که این نشانه لبه‌های یک نشست ناحیه‌یی است و در بررسی‌هایی که در سال جاری صورت گرفت، چند فروچاله با عمق‌ کم (حدود یک متر) در سطح زمین دیده شد.

مهندس بلورچی با اشاره به روند تغییرات سالانه پوسته زمین درباره مقطع زمانی این پدیده به ایسنا گفت: هم اکنون پیک مصرفی آبهای زیرزمینی به دلیل فصل بارش پایین است و  در فصول گرم تشدید می‌شود که امیدواریم تا آن زمان بررسی‌های زمین‌شناسی ما کامل شده و به راهکار مناسبی برسیم.

به گزارش ایسنا، وی در بیان راهکارهای کنترل این پدیده خاطر نشان کرد: تغییر روش کشت از غرقابی به قطره‌یی، تغییر نوع کشت، نوع آبیاری بهره‌برداری مجدد از آبها، تصفیه فاضلاب‌ها و فراموش نکردن این موضوع که در کشوری کم آب قرار داریم، ‌از راهکارهای کنترل این پدیده است.

رییس گروه زمین‌شناسی مهندسی سازمان زمین شناسی کشور در پایان تصریح کرد:این پدیده خطر ناکتر از زلزله نیست اما زلزله‌ای آرام با تاثیری ماندگار که تنها راه کنترل آن مصرف بهینه منابع آب موجود با توجه به افزایش جمعیت است.باید نشستها را به اندازه سایر مخاطرات جدی گرفته و این نیاز به یک عزم ملی برای کاهش مصرف آب دارد، به نحوی که متناسب با وضعیت قرارگیری کشور در اقلیم خشک باشد.

خبرگزاری دانشجویان ایران - تهران