۱۳ تیر ماه روز ملی قله دماوند، بام سپید ایران گرامی باد

به گزارش روابط‌عمومی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، امروز 13 تیر ماه روز ملی دماوند است که سال۱۳۸۷ با تلاش و همت دوستداران طبیعت و طرفداران محیط‌زیست به‌عنوان روز ملی دماوند انتخاب شد. دماوند کوهی در شمال ایران است که بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان آسیا و خاورمیانه است و در پاره مرکزی رشته کوه البرز در جنوب دریای مازندران جای دارد. این کوه از دیدگاه تقسیمات کشوری در بخش لاریجان در شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد. دماوند به‌هنگام صاف و آفتابی بودن هوا از شهرهای تهران، ورامین و قم و همچنین کرانه‌های جنوبی دریای خزر قابل رؤیت است و در تاریخ سیزدهم تیرماه سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

اهمیت دماوند:

همانطور که عنوان شد بلندترین قله ایران و خاورمیانه و  بلندترین آتشفشان ایران و خاورمیانه است. دماوند آتشفشانی خفته در شمال شرقی تهران و جنوب مازندران است که فوران آن زندگی حدود بیست میلیون نفر ساکنین شهرهای اطراف آنرا بطور مستقیم و غیر مستقیم متاثر خواهد کرد. این آتشفشان مهمترین پدیده زمین گردشگری ایران است که در سال ۱۳۸۷ به عنوان نخستین اثر طبیعی ایران در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

دماوند بلندترین قله در خاور میانه و غرب آسیا و یک قله آتشفشانی خفته است که در کوه های البرز درنزدیکی پایتخت و مناطق پرجمعیت کشورجای دارد و در صورت فعال شدن آتشفشان دماوند، احتمال انفجار، خروج خاکستر، گازهای سمی، سیلاب های داغ و بیرون ریختن مذاب از دهانه آن وجود دارد. جوانترین فوران شناخته شده و خروج گدازه دماوند درحدود 7300 سال پیش و در یال غربی آن روی داده است. روستاهای بسیار و شهرهای کوچکی با حدود 50000 نفر جمعیت بر روی دامنه های دماوند و بر روی گدازه ها و خاکسترهای آن جای دارند که در فوران های آینده در معرض خطر زیادی هستند. در مراحل اولیه فعالیت حدود نزدیک به 42 روستا و بخش درمعرض مخاطرات خاکستر وگدازه های سوزان قرار خواهند گرفت. در صورت فعال شدن دماوند این مناطق از سوی خاکسترهای آتشفشانی دماوند تهدید می شوند.جهت حرکت خاکستر و غبارهای آتشفشانی بر اساس جهت باد است و از آنجا که اغلب سال در منطقه تهران باد از غرب به شرق می‌وزد خاکستر ها نیز در جهت شرق گسترش خواهد داشت. البته در لایه های مختلف جو جهت حرکت در تمام سال یکسان نیست و احتمال خطر برای نواحی غربی نیز وجود خواهد داشت، ضمن اینکه در برخی آتشفشان ها انفجار و تخلیه خاکستر در قله دیده نشده و نسبت به اینکه در کدام دامنه آتشفشان رویداد آغاز شود سناریوهای متفاوت در نظر گرفته می شود. مدل سازی الگوی جریان‌های اتمسفری و وزش باد نشان داده که در صورت فوران دماوند مناطق واقع در شرق دماوند بویژه استان های مازندران و سمنان بطور گسترده تحت تاثیر قرار خواهند گرفت.

مطالعات گذشته درباره دماوند:

جامع‌ترین مطالعه انجام شده روی این آتشفشان متعلق به آلنباخ (1966) است و بعد از آن محققان مختلف از دیدگاه‌های متفاوت هم آن را بررسی کرده‌اند.آتشفشان دماوند به شکل مخروط نامتقارنی است که نیم مخروط جنوب غربی آن به علت دارا بودن گدازه‌های گسترده از قسمت‌های دیگر متمایز است (بوت و دراوو، 1961؛ آلن باخ، 1966). یال شمال شرقی دماوند نیز با شیب کمتری که نسبت به سمت غربی آن دارد این نبود تقارن را به خوبی نشان می‌دهد. مواد آتشفشانی علاوه بر دهانه اصلی از دهانه‌های جانبی که بیشتر در جنوب و جنوب غربی مخروط واقع شده‌اند، خارج شده است.

مطالعات سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور درباره دماوند:

 این سازمان مطالعه قله دماوند جهت تهیه نقشه‌ زمین‌شناسی و همچنین بررسی مخاطرات احتمالی این آتشفشان را از سال‌ها پیش انجام داده‌ است. کارشناسان این سازمان در معاونت زمین‌شناسی طی برداشت‌های زمین‌شناسی با انواع پدیده‌های مرتبط با یک آتشفشان روبه‌رو شده‌اند.

پی‌سنگ قدیمی که فوران‌های متعدد آتشفشان آنها را پوشانده ولی در بخش‌هایی این سنگ‌ها قابل مشاهده هستند و گدازه‌های عمدتا تراکی آندزیتی-تراکیتی و هیالو آندزیتی که متعلق به دو دوره عمده دماوند پیر و جوان هستند که شامل سنگ‌های آدرآواری و تفراها، گنبدهای آتشفشانی، دهانه‌های فرعی و دهانه‌های جانبی است. بر اساس گزارشات موجود مخاطرات ناشی از آتشفشان شامل زمین‌لرزه، جریان مواد آذر آواری، خاکسترهای آتشفشانی، جریان گدازه، زمین لغزه های ناشی از آتشفشان، جریان لاهار و گازهای سمی خواهد بود.

رفتارسنجی یا پایش آتشفشان‌ها:

• بررسی نوع آتشفشان ومواد خروجی از آتشفشان

• سنجش از راه دور

• اندازه‌گیرهای ژئو فیزیکی

• اندازه‌گیرهای هیدرو ژئولوژیکی

• اندازه‌گیرهای لرزه‌ای

• اندازه‌گیرهای گازهای خروجی

• اندازه‌گیرهای تغییرات زمین

ریخت‌شناسی آتشفشان دماوند:

دماوند، شاخص‌ترین آتشفشان چینه‌ای کواترنری ایران است. مخروط آن استراتو ولکان است. آتشفشان دماوند با ارتفاع 5670 متر از سطح دریا بلندترین قله ی ایران و خاورمیانه است. مخروط این آتشفشان منظم و روی کوههای فرسایش یافته‌ای که در حدود 3500 متر از سطح دریا ارتفاع دارند واقع شده است. دامنه کوه بوسیله جریان‌های گدازه‌های متعدد که از قله یا از مخروطهای فرعی سرازیر شده‌اند پوشیده شده است.

سن‌سنجی دماوند:

فعالیت عظیم کوه دماوند مربوط به دوره هولوسن یعنی حدود 10 هزار سال قبل است. قدیمی‌ترین فعالیت این آتشفشان از دو میلیون تا 800 هزار سال پیش رخ داده است. این آتشفشان در 600 هزار، 100هزار، 65 هزار، 25 هزار و 7 هزار سال قبل نیز فعالیت آتشفشانی داشته است. مخروط کنونی این آتشفشان در نتیجه خروج و انباشت خاکسترهای آتشفشانی و مواد مذاب در اثر فوران های انفجاری و غیر انفجاری شکل گرفته است

مخاطرات دماوند:

آتشفشان دماوند از دید زمین‌شناسی یک سامانه آتشفشانی فعال است، ولی فعالیت آن در حال حاضر در حد خروج بخار و گاز و وجود چشمه‌های آب گرم و همچنین بعضی از تظاهرات سطحی از نهشته‌های وابسته به یک سامانه آتشفشانی و همچنین اثرگذاری بر ریخت دره‌ها و ایجاد لغزش‌های گوناگون - به عنوان اثرهای ثانویه است. دماوند یک آتشفشان خفته است که امکان فعال شدن مجدد آن وجود دارد. در صورت فعال شدن آتشفشان دماوند، احتمال انفجار، خروج خاکستر، گازهای سمی، سیلاب های داغ و بیرون ریختن مذاب از دهانه آن وجود دارد. که در مراحل اولیه فعالیت حود نزدیک به 42 روستا و بخش درمعرض مخاطرات خاکستر وگدازه های سوزان قرار خواهند گرفت جهت حرکت خاکستر و غبارهای آتشفشانی نیز بر اساس جهت باد است و از آنجا که اغلب سال در منطقه تهران باد از غرب به شرق می‌وزد خاکستر ها نیز در جهت شرق گسترش خواهد داشت .البته ذکر این نکته ضروری است که در لایه های مختلف جو جهت حرکت در تمام سال یکسان نیست و احتمال خطر برای نواحی غربی نیز وجود خواهد داشت، ضمن اینکه در برخی آتشفشان ها انفجار و تخلیه خاکستر در قله دیده نشده و نسبت به اینکه در کدام دامنه آتشفشان رویداد آغاز شود سناریوهای متفاوت در نظر گرفته می‌شود.

آتشفشان‌شناسی دماوند:

دماوند یک کوه آتشفشانی مطبّق و  نیمه فعال است که عمدتاً در دوران چهارم زمین‌شناسی موسوم به دوران هولوسین تشکیل شده و اولین فوران آن حدود ۱٫۷۸ میلیون سال قبل رخ داده‌است. با این وجود، حداکثر تعداد فوران آن طی ۶۰۰ هزار الی ۲۸۰ هزار سال قبل رخ داده و عمر این کوه با استفاده از روش کربن 14 دست‌کم ۳۸٬۵۰۰ سال برآورد شده‌ وجود چندین چشمه گوگردی و چشمه‌های آب گرم، از شواهد نیمه‌فعال بودن آتشفشان دماوند است. بیشترین و عمده‌ترین فعالیت آتشفشانی این کوه نزدیک به ۱۰ هزار سال پیش روی داده که سبب شکل‌گیری آن شده‌ است. قطر دهانه این آتشفشان در حدود ۴۰۰ متر است که دریاچه‌ای از یخ آن را پوشانده و دودخان‌هایی در اطراف آن وجود دارد. همچنین نشانه‌هایی از وجود دهانه‌های قدیمی و کاسه‌های آتشفشانی در پهلوهای جنوبی و شمالی کوه ملاحظه می‌شوند که قطر کاسه شمالی به ۹ کیلومتر می‌رسد.

زمین‌شناسی دماوند:

آتشفشان خفته دماوند در پهنه البرز مرکزی قرار دارد و مخروط مرکب درون صفحه‌ای است که متشکل از 400 کیلومتر مکعب گدازه‌های تراکی آندزیتی و مواد آذرآواری است.  تظاهرات آن به عنوان آتشفشان خفته شامل فعالیت‌های فومرولی نزدیک قله و چشمه‌های آب گرم اسک، بایجان و لاریجان است. قدیمی‌ترین سنگ‌های نسبت داده شده به دماوند الیوین بازالت‌های منطقه پلور و جوانترین‌ها هیالوآندزیت‌های سیاه رنگ دامنه غربی هستند.

سن دماوند:

الف- دماوند قدیمی: 1800 تا 800 هزار سال (پلور، ساردوبیچ)

ب- دماوند جوان: 600 تا 150 هزارسال ( ایگنیمبریت‌های اسک)

60 تا 25 هزار سال ( مسیر پلور به رینه)

7 هزار سال ( دامنه غربی)

ارتفاع دماوند:

در گذشته اندازه‌های دیگری به‌عنوان ارتفاع کوه دماوند ذکر شده بود. در سال ۱۹۶۶ میلادی فردی به نام آلن باخ بر اساس تصاویر ماهواره‌ای ارتفاع قله را ۵٬۶۷۰ متر اندازه‌گیری کرد که بعدها یک متر به آن افزوده شد و عدد ۵٬۶۷۱ متر وارد کتاب‌های درسی و بسیاری از منابع شد و در ذهن بسیاری از ایرانیان نقش بست. این عدد همچنان بر روی بسیاری از یادبودهای قلّه دماوند ذکر می‌شود. برخی منابع دیگر نیز از جمله پایگاه ملّی داده‌های علوم زمین ایران و وبگاه رصدخانه زمین ناسا،  فرازای ۵٬۶۷۰ متر و ۵٬۶۷۱ متر را برای قلّه این کوه ذکر کرده‌اند. اما افزایش دقت اندازه‌گیری و کالیبراسیون دقیق و بهتر دستگاه‌های اندازه‌گیری نشان می‌دهد ارتفاع ۵۶۷۱ متر نادرست است.

فاصله از شهرهای نزدیک:

شهرهای رینه و گزنک در دامنه این قلّه قرار دارد و همچنین این قلّه در ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر دماوند، ۶۲ کیلومتری جنوب غرب آمل و ۶۹ کیلومتری شمال شرقی تهران واقع شده ‌است.

رودخانه‌های پیرامون:

کوه دماوند از جانب شمال توسط رودخانه تینه از سمت جنوب و شرق توسط روزخانه هراز و از سمت غرب نیز توسط رودخانه لار محصور شده‌ و رودخانه لار و دیوآسیاب در غرب این کوه و رود پنج او (پنج آب) نیز در شرق آن جاری هستند.

کوهستان:

قله دماوند در مرکز رشته کوه البرز و در ناحیه موسوم به  البرز مرکزی واقع شده ‌است.

دما:

کمینه دمای هوا در ارتفاعات دماوند تا ۶۰ درجه زیر صفر در زمستان و تا یکی-دو درجه زیر صفر در تابستان پایین می‌آید.

باد:

سرعت توفان در دماوند گاهی از ۱۵۰ کیلومتر در ساعت نیز می‌گذرد. سرعت باد در کوهپایه‌ها گاه به هفتاد کیلومتر در ساعت می‌رسد و بیشتر بادها از غرب و شمال غربی می‌وزند.

بارندگی:

میانگین بارندگی در ارتفاعات دماوند ۱۴۰۰ میلی‌متر در سال است و بارش در ارتفاعات معمولاً به صورت برف است.

فشار هوا:

در قلّه دماوند نصف فشار هوا در سطح دریا است

اهمیت فرهنگی کوه دماوند:

دماوند از نظر فرهنگی جایگاه ویژه‌ای در ایران زمین دارد به گونه‌ای که تصاویر آن در روزهای ملی و حماسی  به عنوان نماد غرور و سرافرازی ایران نمایش داده می‌شود. دراساطیر ایرانی دماوند مرکز جهان و جایگاه میترا و کیومرث پنداشته شده است. ضحاک در دماوند برجمشید تاخت و فریدون که خودزاده روستایی در نزدیکی کوه دماوند بود ضحاک را به بند کشید و خلق را از ظلم و جور او رهاند. ضحاک تا پایان جهان در دماوند زندانی است. در زمان پادشاهی منوچهر آنگاه که ایران و توران بر سر مرزهای خود اختلاف داشتند، آرش پهلوان ایرانی از فراز دماوند جان خود بر سر تیری نهاد و مرز ایران را تا ورای رود جیحون گسترش داد.

آتشفشان‌های جوان ایران:

دماوند:  5671 متر-آخرین فعالیت جوانتر از 7000 سال پیش: در مرحله خروج گاز

آرارات: 5156 متر-آخرین فعالیت سال 1219 هجری خورشیدی

بزمان: 3489 متر- هولوسن

بیدخان: 3900 متر-هولوسن

مزاحم: 3472 متر-هولوسن

سبلان: 4812 متر- هولوسن

سهند: 3707 متر-هولوسن

تفتان: 4097 متر- آخرین فعالیت سال 1372 در مرحله خروج گاز

 

سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور مطالعه قله دماوند جهت تهیه نقشه‌ زمین‌شناسی و همچنین بررسی مخاطرات احتمالی این آتشفشان را از سال‌ها پیش انجام داده‌ است.

واحدهای مزوزوئیک شامل سازندهای شمشک، دلیچای، لار و تیزکوه به عنوان پی‌سنگ آتشفشان دماوند

 

سنگ‌های آتشفشانی دماوند قدیمی (1800 تا 800 هزار سال)

روانه‌های جوان 7 هزار ساله در دامنه غربی و بخش‌های نزدیک به قله در دامنه جنوبی

سنگ‌های آتشفشانی دماوند جوان (600 تا 150 هزارسال)

 سنگ‌های آتشفشانی دماوند جوان (60 تا 25 هزار سال)

صعود کارشناسان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور به قله دماوند

چندی پیش و در آستانه شصتمین سالگرد تاسیس این سازمان  و با نظر معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس این سازمان، طرح گرامیداشت این رویداد بر فراز قله آتشفشانی دماوند مطرح شد و متعاقب آن فراخوان مشارکت در صعود برای کارکنان و کارشناسان سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور اعلام شد و پس از بررسی‌های کارشناسی و گزینش افراد بر اساس استانداردهای فدراسیون کوهنوردی تیمی از کارشناسان سازمان انتخاب شدند و در تاریخ ۱۴ مرداد ۱۳۹۸ با مشایعت ریاست و جمعی از معاونان و مدیران سازمان عازم صعود قله دماوند از جبهه جنوبی شدند.

تیم انتخابی پس از یک شب اقامت در پناهگاه بارگاه سوم دماوند در ارتفاع ۴۲۰۰ متری و طی کردن فرآیند نهایی هم هوایی، بامداد روز ۱۵ مرداد پناهگاه را به قصد صعود قله آتشفشانی دماوند ترک کردند و مقارن ساعت ۱۴  پس از ۸ ساعت کوهپیمایی در مسیری پر شیب، بر فراز بام ایران قرار گرفتند و ضمن به اهتزاز در آوردن پرچم سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور بر فراز قله دماوند همیشه سرفراز و گرامیداشت شصتمین ساگرد تاسیس این سازمان بیانیه‌ای را قرائت کردند و این صعود را به تمامی زمین‌شناسان و پیشکسوتان عرصه علوم زمین تقدیم کردند

بام سپید ایران

این اثر حاصل بیش از ۱۰ سال سفر مجید بهزاد و همراهانش به ارتفاعات البرز و دامنه‌های زیبای آن است. در این کلیپ ویدیویی سعی شده تمامی نماهای ممکن از قله دماوند در چهار فصل (شمال، جنوب، شرق، غرب، شمال‌غربی، شمال‌شرقی، جنوب‌غربی، جنوب‌شرقی) و اغلب از مناطقی دور از دسترس و بکر که کمتر به تصویر کشیده شده ثبت گردد؛ تا اثری ماندگار از نماد ملی ایران و همچنین دامنه‌های زیبای آن به یادگار بماند. برای موسیقی این اثر زیبا از آهنگ حماسی و زیبای ایران من از استاد همایون شجریان استفاده شده است.

https://www.youtube.com/watch?v=wUPTV0an7RQ&t=123s