بررسی منشاء و میزان تمرکز آلودگی فلزات سنگین در جزیره خارک

توضیحات

بررسی منشاء و میزان تمرکز آلودگی فلزات سنگین در جزیره خارک چکیده: 50 سال فعالیت پایانه نفتی خارک و بالطبع احداث تاسیسات نفتی و آمد و شد نفت کشهای غول پیکر عملاً موجب آلودگی شدید آب و خاک و تمرکز آلاینده های فلزی سنگین در حواشی جزیره گشته است. حوزه بسته خلیج فارس و سیستم خاص چرخه حیاتی آن که امکان خود پالایی آلودگی را تقریباً غیر ممکن ساخته است و نیز ارتباط مستقیم سکنه حواشی آن (سواحل ایرانی تبار و عربی) بامحیط زیست سالم لزوم کنترل آلودگی های مرتبط با صنایع نفت را محرز می سازد. در نوشتار حاضر سعی بر آن شده است تا ضمن بررسی منشا پیدایش آلودگی ها، میزان تراکم و تمرکز فلزات سنگین نیز مورد بررسی قرار گیرد. یادداشت آنچه که در قرن گذشته در اثر پیشرفت علوم و فنون در کره خاکی بوقوع پیوست نه تنها ثمرات غیر قابل انکار تغییرات در شرایط زیست انسانی و فراهم آمدن شرایط زیستی فوق تصور بوده است، بلکه این پیشرفت های شگرف سبب غفلت انسان قرن بیستم از حرکات ناآگاهانه خود به عنوان تیشه به ریشه حیات زدن، گردیده است. گره خوردن عوامل پیشرفت با عوامل تخریب و سرعت بیش از حد اکتشافات و اختراعات و ابداعات به ویژه در نیمه دوم قرن بیستم سبب غفلت از عواقب وخیم این پیشرفتها در چرخه حیات که زیر چرخهای تمدن قول آسا خرد گشته است گردید. اولین و مهمترین قربانی پیشرفت، زمین و محیط زیست است، (Geological Environments) هر گونه تغییری در طبیعت تغییر در چرخه حیات می باشد اثرات آن در گذشته به دلیل سرعت کم پیشرفت کمتر محسوس بوده و در نیمه دوم و به ویژه در ثلث پایانی قرن بیستم بیشترین بازدهی و انعکاس در تخریب زمین را داشته است. نمونه های بارز آن، تخریب جنگلها، آلوده شدن آبها، تغییر اکوسیستم محیط، تغییر در ترکیب هوا و در نهایت پدیده سوراخ شدن لایه اوزون، گرم شدن زمین … و بوجود آمدن پدیده های غیر قابل تصور و ده ها پدیده های فاجعه آمیز زیست محیطی رابطه تنگاتنگی بین تغییرات شرایط زیست محیطی و علوم زمین وجود دارد که باعث بوجود آمدن ده ها رشته تخصصی گردیده است. کاربرد علوم زمین در مطالعات زیست محیطی یکی از چند رشته تخصصی بوجود آمده در 30 ساله اخیر می باشد که بسرعت جایگاه پراهمییت خود را پیدا کرده است:      تهیه نقشه های زمین شناسی و کاربرد آن در مطالعات زیست محیطی (Geological Map For environmental Cases) تهیه نقشه های تاثیر پذیری محیط زیست از عوامل معدنی (Impact Of minig and minerals On the geological environment.) تهیه نقشه های گروه بندی عوامل خطر پذیری در حفاظت محیطهای مختلف زمین شناسی (Risk factors in the geological environment protection) و تاثیر آن در تهیه نقشه های ارزیابی خطر پذیری های طبیعی مناطق مختلف (Natural risk assment map of area) در بسیاری مناطق سبب آشکارسازی عوامل موثر در تخریب محیط به ویژه انتشار عناصر و کانیهای آلوده کننده گردیده است. بخش وسیعی از مطالعات زیست محیطی به ویژه در رابطه با پدیده های زمین شناسی در اکثر کشورهای جهان توسط سازمان های زمین شناسی صورت می گیرد، بطوریکه در هر یک از سازمانهای زمین شناسی، زمین شناسی زیست محیطی یا (Environmental Geology Departments) یکی از بخشهای فعال را تشکیل می دهد. گروه اکتشافات ژئوشیمیایی سازمان زمین شناسی کشور در راستای دستیابی به این اهداف طی سالهای اخیر با عنایت به امکانات تکنیکی و دانش فنی و کارشناسان خود مطالعات مقدماتی جسته و گریخته ای را در زمینه مطالعات آلودگی محیط زیست انجام داده است (س. کوثری 1375) و در حال حاضر با توجه به اینکه هسته های اولیه گروه های زمین شناسی دریایی، زمین شناسی مهندسی و … در شرف شکل گیری است و گروه اکتشافات ژئوشیمیایی سازمان قادر به انجام بخش مهمی از این مطالعه می باشد، اخیراً اقدام به انجام پاره مطالعات در رابطه با آلودگی محیط زیست نموده است. گزارش حاضر که ارزیابی مقدماتی در رابطه با بررسی منشاء و میزان تمرکز آلودگی فلزات سنگین در جزیره خارک است، از جمله فعالیت این گروه در رابطه با فعالیتهای فوق الذکر است. ارزیابی انجام شده بر روی نمونه های اخذ شده مغزه های حفاری جزیره خارک که توسط شرکت مهندسین مشاور ایران خاک که در سال 1378 صورت گرفته است، می باشد. که نتایج اولیه آن از نکته نظر میزان الگوی و منشاء آن در رابطه با فعالیتهای حفاری و استخراج و حمل و نقل دریایی است واجد اهمییت بسیاری است. امید است که با تشکیل گروه های کاری مختلف در سازمان زمین شناسی رسالت ملی این سازمان در رابطه با مطالعات زیست محیطی به واقعیت بپذیرد.                                                                                                                                                                                                                       سلیمان کوثری گروه اکتشافات ژئوشیمیایی       مقدمه: انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم میلادی دستاوردهای بسیاری را برای رفاه نوع بشر به همراه داشته است ولیکن در مسیر اشتیاق به بهره گیری از توسعه فن آوری (تکنولوژی)، بیشتر از آنکه بتوان محیط زیست را برای زندگی بهتر سامان داد، به نظر می رسد بهره برداری بی رویه از آن مد نظر بوده است. توسعه سریع شهرنشینی، افزایش بی رویه جمعیت ، توسعه سیستم های ارتباط و رشد سریع شبکه های حمل و نقل زمینی و هوائی در دهه های اخیر نیاز صنایع به انرژی را چندین برابر کرده است و به همین دلیل نیز اکتشاف، استخراج و مجموعه فعالیت های مرتبط با حمل و نقل و پالایش نفت خام درفاصله بین دو جنگ جهانی تا پایان سده اخیر همواره از رشد صعودی سرسام آوری برخوردار بوده است. کشور ما به عنوان سومین صادر کننده بزرگ نفت طی سالهای دهه 1330 به بعد سرمایه گذاری کلانی را در بخش اکتشاف، استخراج و تدارک امکانات صدور نفت خام نموده و در حال حاضر ترمینال نفتی خارک علی رغم بمباران های شدید دوران جنگ کماکان 90% سهم صادرات نفت خام را عهده دار است. در پی سیاست های اخیر دولت مبنی بر جلب سرمایه خارجی به منظور رونق معاملات اقتصادی و تقویت بنیه فنی و تکنیکی کشور شرکت فرانسوی ELF (یکی از هفت کمپانی بزرگ نفتی معروف به هفت خواهران) در اواسط سال گذشته قراردادی را به منظور توسعه میدان نفتی دورود با دولت منعقد نمود که فاز یک آن هم اکنون در حال مطالعه و اجراست. از آنجا که رعایت موازین زیست محیطی و سعی در بهبود وضعیت موجود محیط زیست، در کشورهای پیشرفته سالهاست در دستور کار برنامه ریزان و مسئولین ذیربط در اجرای پروژه های بزرگ صنعتی قرار گرفته است و نیز با توجه به اینکه یکی از گام های اساسی در تهیه گزارش ارزیابی اثرات زیست محیطی (environment impact assessment) تشریح وضعیت موجود محیط زیست می باشد لذا مدیران ELF نیز در بدو امر قراردادی را به منظور انجام مطالعات ژئوتکنیک و اخذ نمونه های لازم از رسوبات بستر جهت آنالیز شیمیایی و تعیین الگوی انتشار عناصر با مهندسین مشاور ایران خاک منعقد نمودند که سازمان زمین شناسی کشور نیز در چارچوب همکاری مشترک مسئولیت تجزیه دستگاهی نمونه ها و بررسی منشاء آلودگی های احتمالی را عهده دار گشت. نوشتار حاضر که با هدف بررسی منشاء و تعیین الگوی انتشار عناصر فلزی سنگین (heavy metals) تهیه شده سعی بر آن دارد تا ضمن بررسی منشاء آلاینده ها و نیز تشریح وضعیت موجود محیط زیست راه را برای اجرای بهینه پروژه از دیدگاه محیط زیست و سعی در حذف یا تقلیل آلاینده ها در منبع تولید هموار سازد و چنانکه در آخرین بخش از همین مطالب ملاحظه خواهد گردید، طراحان و برنامه ریزان محترم پروژه (چه ایرانی و چه غیر ایرانی) با آگاهی از وضعیت فعلی محیط زیست و اطلاع از مقادیر کمی و کیفی پارامترهای مهم بایستی بتوانند اجرای پروژه مزبور را با موازین حاکم بر سیستم های مدیریت زیست محیطی ( environmental management system) منطبق نمایند. نگارنده ضروری می داند تا در همین بخش ضمن تشکر از مدیران و پرسنل مهندسین مشاور ایران خاک مراتب امتنان و قدردانی خود را نسبت به ریاست محترم سازمان زمین شناسی جناب آقای مهندس کره ای و معاونت محترم سازمان جناب آقای دکتر قرشی و ریاست گروه اکتشافات ژئوشیمیایی سازمان زمین شناسی کشور جناب آقای مهندس کوثری و نیز پرسنل محترم گروه سرکاران خانم مهندس فرجی و مهندس سلطانی تقدیم دارد.      زمین شناسی عمومی خارک جزیره خارک با وسعتی معادل 24 کیلومتر مربع (4*6 کیلومتر) در بخش شمال غربی خلیج فارس واقع بوده و به واسطه وجود پایانه صادراتی نفت خام از اهمییت استراتژیکی برخوردار است. میدان نفتی خارک اساساً قسمتی از میدان نفتی دورود (داریوش) است که در جنوب جزیره خارک قرار می گیرد، این بخش از میدان دورود در سال 1331 یعنی درست یکسال پس از کشف قسمت دریایی آن مورد اکتشاف واقع گردیده است و نتایج حاصل مبین آن است که در این میدان جمعاً 2 مخزن نفتی موجود می باشد که کم عمق ترین آن بخش ماسه سنگی اهواز از سازند آسماری است و دیگری مخزن فهلیان می باشد، بخش فوقانی این مخازن توسط رخساره های سازند گچساران پوشیده شده است. رخساره های عهد حاضر در جزیره خارک به طور کلی تحت عنوان آهک خارک (Qphkh) در نقشه زمین شناسی 1:50000 رده بندی شده و مشتمل بر ضخامتی معادل 25 متر آهک صدف دار کرم روشن، آهک های مرجانی، ماسه سنگ دانه درشت و کنگلومرای ریز دانه در نقاط مختلف سطح جزیره می باشد. بستر بخش ساحلی و کم عمق حواشی جزیره (اعماق 0-2 متر) نیز صرف نظر از ماسه های ساحلی متشکل از آهک های مرجانی زبر و نسبتاً سختی می باشد که حفاری ژئوتکنیکی در آن مبین مقاومتی معادل 100kg/cm برای توده سنگ در این گروه از رخساره ها می باشد. فرسایش و هوازدگی مکانیکی در اغلب بخش های جزیره ردیف سنگهای فوق الذکر را به مجموعه رسوباتی در حد شن های ماسه و سیلت دار (Silty Gravel with samd) مبدل گردانده است (لویزه و همکاران 1378).