گزارش رخداد زمین‌لرزه ۲۹ دیماه ۱۳۹۰ خورشیدى نیشابور، خراسان رضوى

توضیحات

   گزارش رخداد زمین­لرزه 29 دیماه 1390 خورشیدى نیشابور، خراسان رضوى محمدعلى شکرى، معصومه اسکندرى و محمد فروتن گروه لرزه­زمین­ساخت و زلزله­شناسى مدیریت زمین­شناسى مهندسى و مخاطرات    در ساعت 16:05 دقیقه عصر پنجشنبه29دى ماه 1390، زمین­لرزه­اى با بزرگاى 5/5  در مقیاس Mn شهرستان نیشابور و روستاهاى پیرامون آن را لرزاند. رومرکز این رخداد توسط مرکز لرزه­نگارى موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران  با مختصات 58.84 درجه طول خاورى و 36.29 درجه عرض شمالى در حدود 12 کیلومترى شمال خاورى شهرستان نیشابور، 46 کیلومترى جنوب باخترى شهرستان چناران و 69 کیلومترى باختر مشهد با ژرفاى 8 کیلومتر گزارش شد (نگاره 1).        تا کنون با گذشت 4 روز از این رویداد 16 پسلرزه با بزرگاى بین 5/2 تا 9/3 در مقیاس Mn توسط مرکز لرزه نگارى کشورى ثبت گردیده است. این در حالى است که هیچ پیشلرزه اى قبل از رخداد زمین­لرزه اصلى توسط دستگاه هاى لرزه نگارى به ثبت نرسیده است. خوشبختانه این زمین­لرزه کشته­اى دربر نداشته اما متاسفانه بر اثر این رخداد حدود 250 نفر از هموطنانمان مجروح گردیدند. بیشترین خسارات ناشی از زمین­لرزه مربوط به شهرستان نیشابور و روستاهای صومعه، بوژان و خرو گزارش شده است.  بیشینه شدت محاسبه شده توسط کارشناسان سازمان زمین شناسى در مقیاسMSK1 و بر پایه مدل نرم افزارى در نقطه Io ، برابر با 6 برآورد شده است (نگاره 2). با توجه به موقعیت قرارگیرى رومرکزهاى گزارش شده از منبع هاى مختلف(جدول 1) و همچنین سازوکار ‍‍ژرفى گزارش شده از سوى USGS و دیگر منابع (نگاره1) ، سامانه گسلى نیشابور را می­توان به عنوان ساختار گسلى مسبب این رویداد لرزه­اى به شمار آورد. سامانه گسلى نیشابور متشکل از گسل­ هاى فشارى و راستالغز راست­بر با راستاى شمال باختر- جنوب خاورى و درازاى نزدیک به 100 کیلومتر، در شمال شهر نیشابور جاى گرفته است (Shabanian et al., 2009;2010). گسل فشارى نیشابور به عنوان یکى از شاخه گسل هاى مهم سامانه گسلى نیشابور با جهت شیب به سوى شمال خاور در بخش هاى میانى و شمال باخترى درازاى خود، سنگ نهشته­هاى آتشفشانى و رسوبى به سن ائوسن را بر روى بادزن­هاى آبرفتى کواترنرى رانده است. گسل نیشابور در بخش جنوب خاورى خود نهشته­هاى کواترنرى را به روشنى بریده و صفحه گسلى به روشنى در نزدیکى آبادى هاى سیدآباد، شورى و تقى آباد دیده شده است (بربریان و همکاران، 1378).      پیشینه لرزه خیزى نیشابور:             گذشته لرزه­اى هزار ساله شهر نیشابور نشان از ثبت رویدادهاى لرزه اى دستگاهى و تاریخى (نگاره 3) با بزرگاى متوسط تا بزرگ در این پهنه از شمال خاور ایران زمین دارد (Ambraseys and Melville, 1982). از جمله آنهامى توان به زمین لرزه سال 1145 میلادى با بزرگاى  Ms=5.5به عنوان نخستین زمین لرزه تاریخى گزارش شده در نیشابور اشاره کرد.  در سال 1209 میلادى رخداد لرزه­اى دیگرى با بزرگاى Ms=7.6 موجب کشته شدن 10000 نفر از هموطنانمان گردید و شهر نیشابور را به کل ویران کرد. با گذشت نزدیک به 40 سال، زمین لرزه اى دیگر با بزرگاىMs=5.3خرابیهایى را در نیشابور و روستاهاى پیرامون به بار آورد.  زمین لرزه 7  اکتبر 1270 میلادى با 10000 کشته و بزرگاى Ms=7.1 موجب ویرانى شهر دوباره بنا شده نیشابور گردید. زمین لرزه بعدى در فوریه 1389 با بزرگاى Ms=7.6 تمامى ساکنین شهر بجز اندکى را کشت و شهر نیشابور را دوباره ویران نمود. تنها با گذر 16 سال از این رخداد، زمین لرزه 23 نوامبر 1405 میلادى با بزرگاى Ms=7.6 جمعیت ساکن در شهر (نزدیک به 30000 نفر) را کشت و شهر را براى چندمین بار ویران کرد.    افزون بر زمین لرزه هاى تاریخى اشاره شده، به موجب جاى گیرى رومرکز زمین لرزه هاى زیر در نزدیکى سامانه گسلى نیشابور، شاید بتوان جنبش این سامانه را به عنوان ساختارمسبب رخداد این زمین لرزه ها دانست (بربریان و همکاران، 1378).        -          زمین لرزه 21 اوت 1928 میلادی mb=5.2 -          زمین لرزه 23 (؟) آوریل 1949 میلادى       -          زمین لرزه 16 اوت 1977 میلادى mb=4.5       -          زمین لرزه 6 جولاى 1984 میلادىmb=4.8 1-MSK:  Medvedev-Sponheuer-Karnik   جدول 1- مشخصات رومرکز زمین­لرزه 29 دی­ماه 1390 برگرفته از منبع هاى گوناگون Reference Depth (km) Magnitude Latitude Longitude IRSC 8 Mn 5.5 36.29 58.84 IIEES 16 ML 5.4 36.30 58.86 USGS 14 Mw 5.1 36.28 58.89 EMSC 10 Mw 5.3 36.37 58.95  IRSC: IRanian Seismological Center IIEES: International Institute of Earthquake Engineering and Seismology USGS: U.S. Geological Survey EMSC: European-Mediterranean Seismological Center    نگاره 1- موقعیت مکانى رومرکز زمین لرزه 29 دی­ماه 1390 نیشابور به همراه جایگاه گسل هاى مهم پیرامون.       نگاره 2- نقشه هم شدت زمین لرزه 29 دىماه 1390 نیشابور، تهیه شده بر پایه مدل نرم افزارى در مقیاس MSK               نگاره 3- نقشه لرزه خیزى گستره پیرامون رومرکز زمین لرزه 29 دىماه 1390 نیشابور.